HALİDE EDİB ADIVAR’IN YENİ TURAN ROMANINDA TURANCILIĞA YENİ BİR YAKLAŞIM

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 3, 461 - 485, 27.09.2024

Hiranur Baylan Aslan

https://doi.org/10.58375/sde.1547108

Öz

Halide Edib’in 1911’de tefrika ettiği ve 1912’de kitap olarak yayımladığı Yeni Turan romanı, Turan fikrinin işlendiği Türk edebiyatındaki ilk romandır. Adından da anlaşılacağı üzere romanda Turan fikrine yeni bir yaklaşım getirilir. Roman 1912’de yayımlanmasına rağmen 1930’ların Osmanlısını tasavvur eder. Siyaset sahnesinde Osmanlı’nın ayakta kalması için çaba gösteren Türk milliyetçisi fakat adem-i merkeziyeti savunan Yeni Turan Partisiyle, milliyetçiliği Osmanlı’nın yıkılma sebebi gören ve merkeziyetçiliği savunan Yeni Osmanlı Partisinin çekişmesini anlatan romanda Turancılık ve milliyetçilik düşüncesi tartışılır. Turancılık mefkûresinin önemli ismi Gökalp’e göre Turancılık, Türk kavimlerinin sınır gözetmeksizin bir araya gelip Turan adı altında birleşmesi anlamına gelirken, romanda Halide Edib kendi Turan fikrini sadece Türklerle değil, Osmanlı sınırları içerisindeki tüm etnik unsurları bir araya getirip federasyon şeklinde fakat yine Türklerin yönettiği bir yapı olarak ifade eder. Yaygın Turan ülküsüne göre merkezi, güçlü bir yönetim gerekirken Yeni Turan’da adem-i merkeziyet önerilir. Rejim olarak farklı yaklaşımları olmakla birlikte romandaki milliyetçilik düşüncesi Gökalp’in milliyetçiliğiyle benzer şekildedir. İslamlığı ve Türklüğü bozmadan, eğitim ve kültürü arttırma yoluyla medenileşmek ortak gayedir. Gökalp milliyetçiliğinde birleştirici unsur “hars” iken Halide Edib bunu “zihni seviye” olarak ifade eder. Bu çalışmada Turancılık/Türkçülük düşüncesine dair yazılmış ilk roman Yeni Turan’daki “yeni teklifler” Gökalp mefkûresiyle karşılaştırmalı olarak incelenecektir. Halide Edib’in liberal fikirlerinin Türk milliyetçiliğiyle kaynaştırılmaya çalışılması ve bunun birleştirici bir unsur olarak tasarlanması ayrıca tüm bunların bir edebi eser üzerinden sunulması, çalışmayı ilgi çekici hale getirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Turancılık, Türkçülük, Halide Edib Adıvar, Ziya Gökalp, Adem-i Merkeziyet

A NEW APPROACH TO TURANISM IN HALIDE EDIB ADIVAR'S NEW TURAN NOVEL

Öz

Halide Edib's novel Yeni Turan, which was serialised in 1911 and published as a book in 1912, is the first novel in Turkish literature to deal with the idea of Turan. As the title suggests, the novel brings a new approach to the idea of Turan. Although the novel was published in 1912, it imagines the Ottoman Empire of the 1930s. In the novel, the idea of Turanism and nationalism is discussed in the political scene, which tells the story of the conflict between the Turkish nationalist but decentralist Yeni Turan party, which strives for the survival of the Ottoman Empire, and the Neo-Ottoman party, which sees nationalism as the reason for the collapse of the Ottoman Empire and advocates centralism. According to Gökalp, an important figure of Turanism, Turanism means the unification of Turkic tribes regardless of borders under the name Turan, whereas in the novel, Halide Edib expresses her idea of Turan not only as a union of Turks, but also as a federation of all ethnic elements within the Ottoman borders, but also as a structure ruled by Turks. According to the common Turanian ideal, a centralised, strong government is required, whereas in Yeni Turandecentralisation is proposed. Although they have different approaches in terms of regime, the idea of nationalism in the novel is similar to Gökalp's nationalism. The common goal is to civilise through increasing education and culture without destroying Islam and Turkishness. While the unifying factor in Gökalp's nationalism is ‘hars’, Halide Edib expresses it as ‘mental level’. In this study, the ‘new proposals’ in Yeni Turan, the first novel written on the idea of Turanism/Turkism, will be analysed in comparison with Gökalp's ideas. The fact that Halide Edib's liberal ideas are tried to be fused with Turkish nationalism.

Anahtar Kelimeler

Turanism, Turkism, Halide Edib Adıvar, Ziya Gökalp, Decentralisation.

Kaynakça

• Adıvar, Halide Edib. (2022). Mor Salkımlı Ev, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Akçura, Yusuf. (1976). Üç Tarz-ı Siyaset, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Çalışlar, İpek. (2019). Halide Edib Biyografisine Sığmayan Kadın, İstanbul: YKY.
• Enginün, İnci. (2007). Halide Edib Adıvar’ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Enginün, İnci. (2019). “Halide Edib Adıvar ve Ziya Gökalp”, Halide Edib Adıvar, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Halide Edib. (1926). Memories of Halide Edib, London: John Murray, Albemarle Street.
• İnalcık, Halil. (1944). “Tanzimat Nedir?” AÜDTCF Yıllık Araştırmalar Dergisi 1940-1941, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası, s. 237-263.
• İnalcık, Halil. (2019). Devlet-i ‘Aliyye – Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar – IV Ayanlar, Tanzimat, Meşrutiyet, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Mardin, Şerif. (2012). Türk Modernleşmesi – Makaleler 4, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özdoğan, Günay Göksu. (2008). “Dünyada ve Türkiye’de Turancılık”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Cilt 4 Milliyetçilik, İstanbul: İletişim Yayınları. s. 388-405.
• Sosyal, Gün. (2008). “Rusya Kökenli Aydınların Cumhuriyet Dönemi Türk Milliyetçiliğinin İnşâsına Katkısı”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce Cilt 4 Milliyetçilik, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 483-504.