Eğitimin Geleceği: Yapay Zekâ ile Dönüşüm

Yıl 2025, Sayı: Kongre Özel Sayısı (Ö4), 26 - 40, 29.06.2025

Nihan Turhan , Filiz Nas

Öz

Teknolojik gelişmelerin devrim niteliği taşıyan yenilikçi yaklaşımları, eğitime de yansımış ve buna bağlı süreçlerin gelişmesini mümkün kılmıştır. Böylelikle günümüz çağında eğitime etkisi kaçınılmaz olan yapay zekânın söz konusu sürece yönelik olumlu ve olumsuz durumları tespit edilebilecek ve beklenen sürecin proaktif bir şekilde gerçekleşmesini mümkün kılacaktır. Bu anlamda çalışma, ulusal ve uluslararası düzeyde eğitim ve yapay zekâ ilişkisine yönelik yapılan araştırmaları değerlendirme amacı taşımaktadır. Araştırmanın bulguları noktasında ulusal düzeyde yapılan araştırmalarda yapay zekâ araçlarının eğitimde dil öğrenmeye yönelik pratik sağlaması ve ücretsiz bir ortam sunması gibi avantajlar değerlendirilmiştir. Bu anlamda ilgili araçların geri bildirimleriyle birlikte öğrencilerin öğrenme ortamlarının iyileştirilmesine, kendi stratejilerine yönelik farkındalık kazanmalarına ve öğrencilerin ilgileri doğrultusunda zenginleştirilmiş bir içerik sunmasına katkıda bulunduğu belirtilmiştir. Uluslararası düzeyde araştırmalar incelendiğinde ise öğrenme sistemlerinin öğrenciye göre kişiselleştirilip etkili öğrenmeyi sağlama, öğretmenleri idari görevlerinde destek sunma, öğrencilerin güçlü ve zayıf yönlerini tespit edip etkili öğrenmeye yardımcı olma vb. gibi olanaklar ifade edilmiştir. Bununla birlikte uluslararası düzeyde sıklıkla karşılaşılan ve yapay zekâ araçlarının olanaklarıyla birlikte gelişen veri gizliliği ve etik ihlal noktasındaki problemlere yönelik hususlar tartışılmıştır. Bu çalışmalardan hareketle ulusal düzeyde yapay zekânın eğitim sürecindeki etik ihlallerine ve çözüm önerileri ilişkin daha fazla çalışmanın yapılması önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eğitim , Yapay Zeka , Nitel Yöntem

Kaynakça

• Ahmad, K., Iqbal, W., El-Hassan, A., Qadir, J., Benhaddou, D., Ayyash, M., & Al-Fuqaha, A. (2023). Data-driven artificial intelligence in education: A comprehensive review. IEEE Transactions on Learning Technologies, 17, s. 1-42.
• Ahmad, S.F., Alam, M.M., Rahmat, M.K., Mubarik, M.S., Hyder, S.I. (2022). Academic and administrative role of artificial ıntelligence in education. Sustainability, 14, s.1-11. https://doi.org/10.3390/su14031101
• Akdeniz, M. ve Özdinç, F. (2021). Eğitimde yapay zekâ konusunda Türkiye adresli çalışmaların incelenmesi. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi. 18(1), 912-932.
• Akgun, S., Greenhow, C. (2022). Artificial intelligence in education: Addressing ethical challenges in K-12 settings. AI Ethics, 2, 431–440. (https://doi.org/10.1007/s43681-021-00096-7
• Akkaya, N. ve Şengül, L. (2023). Sohbet robotları (Chatbots) ve yabancı dil eğitimi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 58, ss.2988-2999.
• Akkaya, N. ve Çıvğın, H. (2021). Türkçe eğitiminde yapay zekâ. The Journal of International Education Science, 8 (29), 308-322
• Akyel, Y. ve Tur, E., (2024). Eğitim bilimlerinde yapay zekânın potansiyeli ve beklentiler, zorluklar ve gelecek yönelimleri. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 645-711.
• Alier, M., Penalvo-Garcia, J.F & Camba, D.F (2024). Generative artificial ıntelligence in education: from deceptive to disruptive. Special Issue on Gnerative Artificial Intelligence in Education. 8(5), s.5-14.
• Arslan, K. (2017). Eğitimde yapay zekâ ve uygulamaları. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1), 71-88.
• Banaz, E. ve Demirel, O. (2024). Türkçe öğretmen adaylarının yapay zekâ okuryazarlıklarının farklı değişkenlere göre incelenmesi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 60, 1516-1529.
• Banaz, E. ve Maden, S. (2024). Türkçe öğretmen adaylarının yapay zekâ tutumlarının farklı değişkenler açısından incelenmesi, Trakya Eğitim Dergisi, 14(2), 1173-1180.
• Baytak, A. (2023). The acceptance and diffusion of generative artificial ıntelligence in education: a literature review. Current Perspectives in Educational Research, 6(1), 7-18.
• Chen, L., Chen, P. ve Lın, Z. (2020). Artificial ıntellingence in education: A review. IEEE Access. 1(?). s. 75264-75277.
• Chen, X., Xie, H., & Hwang, G.-J. (2020). A multi-perspective study on Artificial Intelligence in Education: grants, conferences, journals, software tools, institutions, and researchers. Computers and Education: Artificial Intelligence, 1(1), s.1-11. Doi: https://doi.org/10.1016/j.caeai.2020.100005
• Chen, X., Xie, H., Zou, D. and Hwang, J.G. (2020). Application and theory gaps during the rise of Artificial Intelligence in Education. Computers and Education: Artificial Intelligence, 1, 1-20.
• Chiu, F.K.T, Xia, Q., Zhou, X., Chai, S.C., and Cheng, M. (2023). Systematic literature review on opportunities, challenges, and future research recommendations of artificial intelligence in education. Computers and Education: Artificial ıntelligence. 4, 100118, s.1-15.
• Coşkun, F. ve Gülleroğlu, D.H. (2021). Yapay zekânın tarih içindeki gelişimi ve eğitimde kullanılması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. 54(3), 947-966.
• Çetin, M. ve Aktaş, A. (2021). Yapay zekâ ve eğitimde gelecek senaryoları. OPUS-Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 18(Eğitim Bilimleri Özel Sayısı), 4225-4268.
• Demir, M. (2024). Yapay zekâ kopyası (Aı Cheatıng) ve büyük dil modellerinin çevrimiçi sınavlarda kullanımı. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 37, 339-352.
• Dieterle, E., Dede, C., and Walker, M. (2022). The cyclical ethical effects of using artificial intelligence in education. AI & Society, 39(4), 633-643. https://doi.org/10.1007/s00146-022-01497-w
• Dumlu, B. Ö., Gezer, E. & Yıldız, B. (2024). Eşitsizlik konusunda ChatGPT ile hazırlanan ders planlarının incelenmesi. TEBD, 22(1), 337-358. https://doi.org/10.37217/tebd.1338959
• Eriçok, B., Karataş, F., ve Yüce, E. (2024). Öğretmen adaylarının yapay zekâya ilişkin metaforik algıları. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 7(2), 607-630.
• Foltynek, T. Bjelobaba, S., Glendinning, I., Khan, R.Z., Santos, R., Pavletic, P. and Kravjar, J. (2023). ENAI recommendations on the ethical use of artifcial ıntelligence in education. Internatıonal Jorunal for Educational Integrity, 19(12), 1-4.
• Güler, D.T. (2024). Yapay zekâ (AI) tabanlı uzaktan eğitimde etkileşim tasarımı: Öğrenci başarısını artırmak için yeni yaklaşımlar, Kuantum Teknolojileri ve Enformatik Araştırmaları, 2(2), 51-60.
• Hashim, S., Omar, M. K., Jalil, H. A., & Sharef, N. M. (2022). Trends on technologies and artificial intelligence in education for personalized learning: systematic literature review. International Journal of Acdemic Research in Progressive Education and Development, 12(1), 884–903.
• Huang, J., Saleh, S. and Liu, Y. (2021). A review on artificial ıntelligence in education, Academic Journal of Interdisciplinary Studies, 10(3), 206-217.
• Huang, L. (2023). Ethics of artificial intelligence in education: Student privacy and data protection. Science Insights Education Frontiers, 16(2):2577-2587
• Hwang, J.G., Xie, H., Wah, W.B. and Gasevic, D. (2020). Vision, challenges, roles and research issues of artificial ıntelligence in education. Computers and Education: Artificial Intelligence, 1, 1-5.
• Jıang, H. (2024). Applications and research gaps of llm-based english-as-a-foreign-language education. (2024). Journal of Education, Humanities and Social Sciences EMSS, 39, 429-434.
• Joshi, S., Rambola, K.R. and Churi, P. (2021). Evaluating Artificial Intelligence in Education for Next Generation. Journal of Physics: Conference Series. 1714(012039), s.1-14. 10.1088/1742-6596/1714/1/012039
• Kamalov, F., Santandreu Calonge, D., & Gurrib, I. (2023). New era of artificial intelligence in education: Towards a sustainable multifaceted revolution. Sustainability. (?), 1-36.
• Katı, T. N. & Can, U. (2024). Yapay zekâ ile üretilen metinlerin yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde okuma becerisine yönelik kullanılabilirliği: ChatGPT-3.5 örneği. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(2), 538-569. DOI: 10.17679/inuefd.1415303
• Kaya, Z. (2023). Metaverse çağında öğretmenlik mesleğinin geleceğini düşünmek. Mevzu: Sosyal Bilimler Dergisi, 9, 295-321.
• Kaya, M. ve Köseoğlu, Z. (2024). Geleceğin eğitimini şekillendirmek: Öğretmen yardımcısı yapay zekâ. Pearson Journal Of Social Sciences & Humanities, 8(29), 1555-1578.
• Khosravi, H., Buckingham Shum, S., Chen, G., Conati, C., Tsai, Y.-S., Kay, J., Knight, S., Martinez-Maldonado, R., Sadiq, S. & Gasevic, D. (2022). Explainable artificial intelligence in education. Computers and Education: Artificial Intelligence, 3(2).
• Kutlucan, E. & Seferoğlu S. S. (2024). Eğitimde yapay zekâ kullanımı: ChatGPT’nin KEFE ve PEST analizi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 22(2), 1059-1083
• Lampou, R. (2023). The integration of artificial intelligence in education: Opportunities and challenges. Review of Artificial Intelligence in Education, 4, 1-12
• Lin, H. (2022). The mediating effect of teachers perceptions of educational technology. iJET, 17(24), 144-156.
• Luan H, Geczy P, Lai H, Gobert J, Yang SJH, Ogata H, Baltes J, Guerra R, Li P and Tsai C-C (2020). Challenges and future directions of big data and artificial ıntelligence in education. Frontiers in Psychology. 11:580820, s.1-11. doi: 10.3389/fpsyg.2020.580820
• McCarthy, J., Minsky, M. L., Rochester, N., and Shannon, C. E. (2006). A proposal for the Dartmouth Summer Research Project on Artificial Intelligence. AI Magazine, 27(4), 12-14.
• Meço, G ve Coştu, F. (2022). Eğitimde yapay zekânın kullanılması: betimsel içerik analizi çalışması. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 12(23), 171-193.
• Ministry of Education (2023). The plan to foster the aı teachers; ministry of education: Sejong, Korea.
• Mouta, A., Pinto-Llorente, M.A., and Torrecilla-Sanchez, M.E. (2024). Uncovering blind spots in education ethics: ınsights from a systematic literature review on artificial ıntelligence in education. International Journal of Artificial Intelligence in Education. 34, 1166-1205.
• Nguyen, A., Ngo, N.H., Hong, Y., Dang, B., & Nguyen, T.P.B (2023) Ethical principles for artificial intelligence in education. Education and information techonologies. 28, s.4221-4241. https://doi.org/10.1007/s10639-022-11316-w Lisans: Creative Commons Attribution 4.0 Uluslararası Lisansı. https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
• Ocumpaugh, J., Roscoe, R.D., Baker, R. Hutt, S. and Aquilar, S. (2024). Toward asset-based ınstruction and assessment in artificial ıntelligence in education. International Journal of Artificial Intelligence in Education, 34, 1559–1598. https://doi.org/10.1007/s40593-023-00382-x
• Ouyang, F., & Jiao, P. (2021). Artificial intelligence in education: The three paradigms. Computers and Education: Artificial Intelligence, 2, s.1-6. 100020. https://doi.org/10.1016/j.caeai.2021.100020
• Paek, S., & Kim, N. (2021). Analysis of worldwide research trends on the impact of artificial intelligence in education. Sustainability, 13(7941).
• Prahani, K.B., Rizki, A.I., Jatmiko, B., Suprapto, N. and Amelia, T. (2022). Artificial intelligence in education research during the last ten years: A review and bibliometric study, İJET, 17(8), 169-188.
• Rensfeldt, B.A. and Rahm, L. (2022). Automating Teacher Work A History of the Politics of Automation and Artificial Intelligence in Education. Postdigital Science and Education, 5(?), ss. 25-43. DOİ: https://doi.org/10.1007/s42438-022-00344-x Lisans: http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
• Scarci, A. S., Teixeira, T. M., & Dal Forno, L. F. (2024). Artificial intelligence and its relations with digital competencies and education. Concilium Journal, 24(21), s. 43-59.
• Shuliar, V., Shkurko, V., Polukhtovych, T., Semeniako, Y., Shanaieva-Tsymbal, L., Koltok, L. (2023). Using Artificial Intelligence in Education. BRAIN Broad Research in Artificial Intelligence and Neuroscience, 14(3), 516-529.
• Sysoyev, P.V. (2023). Artificial ıntelligence in education: awareness, readiness and practice of using artificial ıntelligence technologies in professional activities by university faculty. Vysshee obrazovanie v Rossii = Higher Education in Russia. Vol. 32, no. 10, pp. 9-33, doi: 10.31992/0869-3617-2023-32-10-9-33
• Şenyaman, G. (2023). Arapça yabancı dil öğretiminde yapay zekânın geleceği: ChatGPT örneği. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (33), 1057-1070.
• Talan, T. (2021). Artificial intelligence in education: A bibliometric study. International Journal of Research in Education and Science, 7(3), 822-837.
• Tapalova, O., and Zhiyenbayeva, N., (2022). Artificial ıntelligence in education: aıed for personalised learning pathways. The Electronic Journal of e-Learning, 20(5), pp. 639-653.
• Tutar, H. ve Erdem, T.A. (2022). Örnekleriyle bilimsel araştırma yöntemleri ve SPSS uygulamaları. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Usca Veloz, R. B., Yánez Arteaga, W. A., Chávez Gavilánez, E. O., & Vásconez Salazar, J. L. (2024). Generative artificial intelligence in Latin American higher education. Evolutionary Studies in Imaginative Culture, 8(1), 1220-1230.
• Uygun, D. (2024). Teachers’ perspectives on artificial intelligence in education. Advances in Mobile Learning Educational Research, 4(1), 931-939.
• Ünveren, D. (2024). Dil eğitiminde yapay zekâ ve teknoloji: Bibliyometrik bir analiz. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 10(2), 218-242.
• Wang, S., Di, Y., & Di, Z. (2024). Artificial intelligence in education: A systematic literature review. Expert Systems With Applications, 252, 124167.
• Wardat, Y., Tashtoush, A.M., AlAli, R. and Saleh, S. (2024). Artificial ıntelligence in education: mathematics teazhers perspectives, pratices and challenges. Iraqi Journal for Computer Science and Mathematics. 5(1), 60-77.
• Yang, S. J. H., Ogata, H., Matsui, T., & Chen, N.-S. (2021). Human-centered artificial intelligence in education: Seeing the invisible through the visible. Computers and Education: Artificial Intelligence, 2(1), s.1-5.
• Yazıcı, Ç.S. ve Erkoç, M. (2023). Fen bilimleri grubu öğretmenlerinin uzaktan eğitim sürecinde yapay zekâ kullanma durumlarının analizi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi. 58, 2682-2704.
• Yazıcı, Ç.S. ve Erkoç, M. (2024). Kimya, fizik, biyoloji ve fen bilimleri öğretmenlerinin yapay zekâ kullanımına yönelik görüş ve tutumlarının teknoloji kabul modeline göre analizi. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 15(2), 1606-1641. DOI. 10.51460/baebd.1496347
• Yılmaz, A. (2024). Öğretmenlerin fen eğitiminde yapay zekâ, transhümanizm ve yaratıcılık uygulamalarını kullanmalarının güçlü ve zayıf yönleri, International Journal of Eurasia Social Sciences (IJOESS), 15(55), 17-36.
• Yeşilbaş Ö.Y. ve Başaran, R. (2024). Yaşam boyu öğrenme ve yapay zekâ. Sinop Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 101-125.
• Zileli, N.Z. (2023). Yabancı dil olarak Türkçe öğreniminde ChatGPT örneği. Karamanoğlu Mehmetbey Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5(1), 42-51.