Anatolia in the Shadow of Turkistan in the 11th-13th Centuries: Coins Minted in the Name of Coins Minted in the Name of the Great Mongol Emperor Möngke Khagan Found in the 2020 Excavations at Ani Archaeological Site

Year 2025, Issue: Özel Sayı, 272 - 288, 31.10.2025

Ahmet Şen

https://doi.org/10.47702/sema.2025.61

Abstract

Ani is one of the important medieval settlements located at the zero point of the Turkish-Armenian border, approximately 45 km east of Kars and at an altitude of 1450 m. Ani's strategic location on the Silk Road route allowed it to develop economically, and this caused Ani to become a medieval city that all states in the region desired to possess. In Ani, such an important medieval city, the findings unearthed in archaeological excavations that have gained momentum in recent years provide new information about the political, economic and social life of the people of the period. One of these is the coins unearthed in archaeological excavations we conducted in various parts of the city of Ani, which provide us with information about the political and commercial life of the period we are discussing as the subject of our article. Coins, which were indispensable means of exchange in the period they belonged to, were also accepted as sultan stamps with the inscriptions, titles and symbols on them. In this study, coins minted in the name of the Great Mongol Emperor Möngke Khagan 649-658/1251-1260, found in the Ani Archaeological Site Excavations, were examined. The group of findings belonging to the coins in question consists of 14 coins made of bronze material. As a result of the study, the coins that were evaluated were found in Ani's Turkish-era structures; Ani Seljuk Great Bath, Seljuk Residences and Seljuk Bazaar, which are very important in terms of showing that these structures preserved their functions and commercial life continued in these structures after Ani was lost to the Seljuk Turks in 595/1199.

Keywords

Turkestan , Anatolia , Ani , The Great Mongol Empire , Möngke Khagan.

11-13. Yüzyıllarda Türkistan’ın Gölgesinde Anadolu: Ani Ören Yeri Kazılarında Bulunan Büyük Moğol İmparatoru Möngke/Mengü Kağan Adına Darp Edilmiş Sikkeler

Abstract

Ani, Türkiye Ermenistan sınırının sıfır noktasında, Kars’ın yaklaşık 45 km kadar doğusunda ve 1450 m rakımda yer alan Ortaçağ’ın önemli yerleşim yerlerinden birisidir. Ani’nin ipek yolu güzergâhı üzerinde stratejik bir konuma sahip olması, ekonomik açıdan gelişmesine olanak sağlamış ve bu durum Ani‘nin bölgedeki tüm devletlerin sahip olmak için arzuladığı bir Ortaçağ şehrine dönüşmesine sebebiyet vermiştir. Böylesine önemli bir Ortaçağ şehri olan Ani’de, son yıllarda ivme kazanan arkeolojik kazılarda ortaya çıkartılan buluntular dönem insanlarının siyasi, ekonomik ve sosyal yaşam şekilleri hakkında yeni bilgiler sunmaktadır. Bunlardan birisi de makale konusu olarak ele aldığımız dönemin siyasi ve ticari hayatı hakkında bizlere bilgi veren Ani şehrinin çeşitli noktalarında yaptığımız arkeolojik kazılarda ortaya çıkartılan sikkelerdir. Ait olduğu dönemin vazgeçilmez alışveriş aracı olan sikkeler aynı zamanda üzerlerindeki yazı, unvan ve sembollerle sultan pulu olarak da kabul görmüştür. Bu çalışmada Ani Ören Yeri Kazılarında bulunan, Büyük Moğol İmparatoru Möngke Kağan 649-658/1251-1260 adına darp edilmiş sikkeler incelenmiştir. Söz konusu sikkelere ait buluntu grubu; bronz malzemeden imal edilmiş 14 adet sikkeden oluşmaktadır. Yapılan çalışma sonucunda değerlendirilmeye alınan sikkelerin özellikle Ani‘nin Türk devri yapıları olan; Ani Selçuklu Büyük Hamamı, Selçuklu Konutları ve Selçuklu Çarşısı’nda bulunmuş olması bu yapıların, Ani’nin Selçuklu Türkeri’nin elinden çıkmasından sonra da 595/1199 işlevlerini koruduğunu ve bu yapılarda ticari hayatın sürdüğünü göstermesi açısından oldukça önemlidir.

Keywords

Türkistan , Anadolu , Ani , Büyük Moğol İmparatorluğu , Möngke Kağan.

Ethical Statement

BU ÇALIŞMADA ETİK İHLAL YAPILMAMIŞTIR

Supporting Institution

YOK

References

• Akkuş, Mustafa. Moğol İstilasına Dinî Muhalefet İlhanlıların Anadolu’daki Dini Siyasetleri. Konya: Çizgi Kitabevi, 2022.
• Allsen, T. Thomas. “Mongol İmperialism The Policies of the Grand Qan Möngke in China, Russia and The İslamic Lands, 1251-1259”. Middle East Studies Association Bulletin 22/1 (July 1988), 51-53.
• Arslan, Muhammet. Anadolu’da İlk Selçuklu Mimarisi: Ani. Konya: Palet Yayınları, 2021.
• Arslan, Muhammet. Ani Ören Yeri Kazısı 2019-2021 Yılı Çalışmaları. Konya: Palet Yayınları, 2022.
• Arslan, Muhammet - Şen, Ahmet. “Ani’nin Dağ Keçisi Figürlü Sırsız Seramikleri”. Art Sanat Dergisi 19 (2023), 1-25.
• Arslan, Muhammet vd. Tarihi Kimliğiyle Kars Kenti: Kars İl Kültür Envanteri. Konya: Palet Yayınları, 2025.
• Barthold, Wilhelm. “Ani”. Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi. 1/435-437. Ankara: MEB Yayınları, 1968.
• Belli, Oktay - Yardımcıel Ayhan. “Eski Çağ’da Kars Ani Bölgesi’nin En Önemli Savunma Tesisi: Ziyaret Tepe Kalesi”. Arkeoloji Kültür Sanat Dergisi 7 (2016), 1-13.
• Bertold, Spuler. İran Moğolları Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011.
• Bezer, Gülay Öğün. “Şeddâdiler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/409-411. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Bingöl, Akın. “Kars ve Çevresinde Demir Çağı Yerleşimleri”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8 (2011), 20-40.
• Ceylan, Mesut. “Erzurum Arkeoloji Müzesi’nden Bir Grup Parth Sikkesi”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 24/3 (2020), 1237-1254.
• Cüveyni, Alaaddin Ata Melik. Tarih-i Cihân Güşa. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
• Denis, Sinor. “The Mongols in the West”. Journal of Asian History 33/1 (1999), 1-44.
• Ercan, Ayşe Beyza. “Moğol Tahakkümü Altında Gürcü Krallığı’nda Çıkan İsyan Hareketleri”. Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 5/9 (2023), 129-144.
• Gündüz, Tufan. “Kars”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/516. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Kalkan, Mustafa. “Büyük Moğol ve Çağatay Sikkelerinin Tipolojik Özellikleri”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi 65/1 (2024), 67-95.
• Karacabey, Bekir. “Ortaçağ Konut Mimarisinde Ani Örneği”. Cumhuriyetimizin 100. Yılına Armağan Ani Kitabı. ed. Muhammet Arslan. 49-72. Kars: Palet Yayınları, 2023.
• Karamağaralı, Beyhan. “Ani”. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. 1/102-103. İstanbul: Yem Yayınları, 1997. Kırzıoğlu, Fahrettin. Kars Tarihi. Kars: Işıl Matbaası, 1953.
• Kökten, İ. Kılıç. “Kars’ın Tarih Öncesi Hakkında İlk Kısa Rapor”. Belleten Dergisi 7 (1944), 601-613.
• Kop, Hülya. Türk Süsleme Sanatı Tasarımlarında Yıldız Motifi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Mülayim, Selçuk. “Selçuklu Palmet Motiflerinin Tipolojisi”. Anadolu (Anatollia) Dergisi 20 (1976), 141-153.
• Murat, Mehmet Kayhan. “Kyzikos Kazısı 2022 Yılı Sikke Buluntuları”. Edebiyat ve Beşeri Bilimler Dergisi 72 (2024), 73-85.
• Murat, Mehmet Kayhan. “Zeytinliada Erken Bizans Şapelinde Bulunan Sikkeler”. Art-Sanat, 20 (Temmuz 2023), 435-467.
• Özen, Firdes. Mengü Han Döneminde (1251-1259) Selçuklu-Moğol İlişkileri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Özmenli, Mehmet. “Armenia’da Arsaklar ve Kamsarakanlar”. Yeni Türkiye Dergisi 60 (2014), 1-14.
• Parlar, Gündegül. “Anadolu Selçuklu Sikkelerinde Bitkisel Bezemeler Rumi ve Palmet Motifleri”. Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı Sanat Yazıları. ed. Mustafa Denktaş. 479-493. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2001.
• Parlar, Gündegül. Anadolu Selçuklu Sikkelerinde Yazı Dışı Figüratif Ögeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
• Subaşı, Ömer. “XIII. Yüzyılda Güney Kafkasya’da Selçuklu İzleri: Atabeglik Müessesi ve Atabegler”, Vakanivüs Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 2 (2017), 507-537.
• Ünalan, H. Sibel - Ünal, Ceren. “Tarsus Müzesi’nde Yer Alan Figür Tasvirli Artukoğulları Sikkeleri 12.-13. Yüzyıllarda Anadolu’da İkonografik Alışveriş”. Seleucia 2 (Ocak2012), 153-184.
• Zeno. Zeno.ru. “Oriental Coins Database”. Erişim 16 Mayıs 2025. http://www.zeno.ru: 193306, 190538, 303581, 193314, 186001, 164707, 164707, 321568.