Türk Evinin Tavan Tasavvuruna İkonografik Bir Yaklaşım

Year 2025, Issue: Özel Sayı, 289 - 302, 31.10.2025

Haşim Karpuz

https://doi.org/10.47702/sema.2025.62

Abstract

Çalışmamızın amacı Türk evinin tavan tasavvurunu ele alırken hem tarihi hem de kültürel bağlamda bu mimari unsurların nasıl şekillendiğini anlamak ve ortaya çıkarmaktır. Tavan, bir mekânın ruhunu belirleyen önemli bir öğe olarak, sadece bir kaplama unsuru olmanın ötesinde, içerisindeki sembolik anlatımlarla doludur. Türk evlerinin tavandaki süslemeleri, çoğu zaman geometrik desenler, bitkisel motifler ve kozmolojik unsurları içerir. Bu unsurlar hem İslam sanatı etkisiyle biçimlenmiş hem de İslam öncesi halk inanışlarının yansımalarını taşır. Tavan tasarımlarında kullanılan motifler, yalnızca estetik bir zenginlik sağlamakla kalmaz; aynı zamanda toplumsal ve ruhsal anlamlar taşıyan bir dille, evin sahibi ve ziyaretçileri arasında bir iletişim aracı işlevi görür.
Araştırmada, Türk evinin tavan tasavvurunun, dönemin sosyal, ekonomik ve kültürel dinamikleriyle nasıl bir etkileşim içinde olduğunu incelenmiştir. Ayrıca tavan İkonografisinin; Türk mimarisi içinde kapsadığı anlamların derinlemesine anlaşılmasına katkı sağlamak hedeflenmiştir. Böylece çalışma mimari unsurların biçimsel öğelerini, Türkiye genelinde tavan örneklerini, inlemiş olup ikonografik tavan tasavvurlarının kökenleri ve anlam dünyası üzerine derinlemesine bir inceleme yapmıştır.

Keywords

Tavan , İkonografi , Türk Evi , İnanç , Kültür

Project Number

yok

An Iconographic Approach to the Ceiling Concept of the Turkish Home

Abstract

The aim of our study is to examine the ceiling design of Turkish houses and to understand and reveal how these architectural elements have been shaped in both historical and cultural contexts. The ceiling, as an important element that determines the spirit of a space, is full of symbolic expressions, beyond being just a covering element. The decorations on the ceilings of Turkish houses most of the time feature geometric patterns, plant motifs and cosmological elements. These elements are shaped by Islamic art and reflect pre-Islamic folk beliefs. The motifs used in ceiling designs not only provide aesthetic richness but also serve as a means of communication between the owner and visitors of the house through a language that carries social and spiritual meanings.
The research examined how the ceiling design of Turkish houses interacted with the social, economic and cultural dynamics of the period. In addition, it aims to contribute to a deeper understanding of the meanings encompassed by the iconography of the ceiling in Turkish architecture. Thus, the study has conducted an in-depth examination of the formal elements of architectural elements, ceiling examples throughout Turkey, and the origins and meaning of iconographic ceiling designs.

Keywords

Ceiling , Iconography , Turkish house , Belief , Culture

Project Number

yok

References

• Çaycı, Ahmet. İslam Mimarisinde Anlam ve Sembol. Konya: Palet Yayınları, 2017.
• Çaycı, Ahmet. Selçuklularda Egemenlik Sembolleri. İstanbul: İz yayıncılık, 2008.
• *Ch Gruber, “Realabsenz: Duyulur Olmayanı Betimlemek, 1300-1600 Yılları arasında İslam Sanatında Tanrı Temsilleri”, Tasvir (Editörler: Nicole Kançal-Ferrari-Ayşe Taşkent), İstanbul, Klasik, 2016
• Kuban, Doğan. Türk Hayatlı Evi. İstanbul: Eren Yayınevi, 1995.
• Kuban, Doğan. Divriği Mucizesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2. Basım, 2001.
• Kuban, Doğan. Mimarlık Kavramları. İstanbul: Yem Yayınları, 6.basım,2002.
• Emel Esin,” Türk Kubbesi”, Selçuklu Araştırma Dergisi 3 /3 (Ağustos 1971),159-182
• *Haşim Karpuz, “Traditional Houses in Konya”, The Otoman House, Editör: S. İreland-W.Bechhoefer, Warwick, 1998, s. 116-123.
• Karpuz, Haşim. Karaman. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2009.
• Karpuz, Haşim. Türk-İslam Mesken Mimarisinde Erzurum Evleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1984.
• Karpuz, Haşim. Türk-İslam Mesken Mimarisinde Erzurum Evleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1984, s. 30.
• And,Metin. Minyatürlerle Osmanlı-İslam Mitologyası. İstanbul: Akbank Yayınları, 1998.
• Keskin, Y.Metin. “Divriği’de Bir Konak Ayan Ağa Konağı”, Yerel Kimlik Dergisi / 66 (Ağustos 2021), 22-27.
• Sözen, Metin - Tanyeli, Uğur. Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1996.
• Ulusoy, Mine. Geleneksel Konya Evleri ve Avrupa Etkisi. Konya: 2007.
• Eliade, Mircae. Dinler Tarihine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2009.
• Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi. 1.Cilt. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2000.
• Sakaoğlu, Nejdet. Divriği’de Ev Mimarisi. İstanbul: Kültür ve turizm Bakanlığı Yayınları, 1978.
• Akın, Nur. Balkanlarda Osmanlı Dönemi Konutları. İstanbul: Literatür Yayıncılık, 2001.
• Küçükerman, Önder. Anadolu’daki Geleneksel Türk Evinde Mekân Organizasyonu Açısından Odalar. İstanbul: Apa Ofset Basımevi, 1973.
• Çobanoğlu, Özkul. “Toplumsal ve İktisadi Yönleriyle Türk Mitolojisi”, e-Bilim ve Ütopya. Erişim 27 Aralık2016. https://bilimveutopya.com.tr/yer-anadan-gok-tanriya-turk-mitolojisinin-evrimi
• Bozer, Rüstem. Kula Evleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Eldem, S. Hakkı. Türk Evi Plan Tipleri. İstanbul, İTÜ, 1968.
• Eldem, S. Hakkı. Köşkler ve Kasırlar II. İstanbul: Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları, 1974.
• Ögel, Semra. Anadolu’nun Selçuklu Çehresi. İstanbul: Akbank Yayınları, 1994.
• Denel, Sevim. Batılılaşma Döneminde İstanbul'da Tasarım ve Dış Mekanların Değişim Nedenleri. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Ara Yayınları, 1987.
• Öymen Gür, Şengül. Konut Kültürü. İstanbul, Yem Kitabevi, 2000.
• Wöhrlin, Travgott. Divriği Bir Cami ve Dar’üş-Şifa ile Karşılaşmalar. Çev. Ahmet Mumcun. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1996.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2011.
• Yıldırım, Kemal. – Hidayetoğlu, Lütfi, M. “Geleneksel Türk Evi Ahşap Tavan Süslemelerinin Yapım Tekniklerinin Çeşitliliği Üzerine Bir Deneme”. Uluslararası Geleneksel Sanatlar Sempozyumu, 1 / 338-340, Ankara: Tübitak- Dokuz Eylül Üni. Yayınları, 2006.