Türkistan’dan Anadolu’ya: Türk-İslâm Medeniyetinin İnşasında Ahîlik Teşkilatının Rolü

Year 2025, Issue: Özel Sayı, 84 - 101, 31.10.2025

Perihan Hazel Kaya , Mustafa Göktuğ Kaya

https://doi.org/10.47702/sema.2025.49

Abstract

Türk-İslâm medeniyeti; İslâm dini, yaşadığımız coğrafyadan aldığımız kültür unsurları ve Türklerin Türkistan’dan getirdiği kültürel değerler olmak üzere üç ana kaynaktan oluşur. Anadolu’yu Türkleştirme çalışmaları ve bu topraklarda Türk-İslâm medeniyetinin kurulmasına yönelik çabalar Malazgirt zaferinden sonra hız kazanmıştır. Bu süreçte -XII. ve XIII. yüzyıllarda- Anadolu topraklarının Türk ve İslâm yurdu haline dönüşmesinde pek çok etken rol oynamıştır. Bunların en önemlilerinden birisi Ahi Evrân-ı Veli’nin öncülüğünü yaparak kurduğu Ahîlik teşkilatıdır. Bu teşkilat; siyasî, sosyal, ekonomik, kültürel boyutları olan milli kültür, ahlak, iman, yiğitlik ve cihat hareketidir. Ahi Evrân, Moğol zulmünden kaçarak Anadolu’ya gelen Oğuzların yerleşmesine yardımcı olmuş, Türkmenlerin işsiz olanlarını meslek sahibi yapmış, esnaf ve sanatkârlara tezgâhlar hazırlayarak yerli halk karşısında ezilmelerini önlemiştir. Bu çalışmanın amacı Ahi Evrân’ın öncülüğünde Anadolu’da kurulan Ahîlik teşkilatının Türk-İslâm medeniyetinin inşasındaki rolünü değerlendirmektir. Ortaçağ Anadolu’sunun kültürel ve toplumsal dokusuna yön veren Ahîlik teşkilatının kökeni Fütüvvet anlayışına dayanmaktadır. Bu doğrultuda çalışmada ilk olarak Ahîliğin kavramsal çerçevesi çizilmiş, kökeni, Fütüvvet anlayışı ile benzer ve farklı yönleri değerlendirilmiştir. Sonrasında Ahîlik teşkilatının Anadolu’daki gelişim süreci, ekonomik, sosyal, siyasî ve kültürel katkısı ve Türk-İslâm medeniyetinin oluşumundaki rolü ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Tüm değerlendirmeler sonucunda Ahîliğin Anadolu’da İslâmî inanç ve uygulamalar doğrultusunda yeni bir medeniyetin oluşmasında çok önemli bir rolü olduğu görülmüştür.

Keywords

Anadolu , Türkistan , Türk-İslâm Medeniyeti , Ahîlik , Fütüvvet.

From Turkistan to Anatolia: The Role of Ahi Organization in the Construction of Turkish-Islamic Civilization

Abstract

Turkish-Islamic civilization consists of three main sources: the Islamic religion, cultural elements derived from the geography we inhabit, and the cultural values brought by the Turks from Turkistan. Efforts to Turkify Anatolia and establish Turkish-Islamic civilization in these lands gained momentum after the victory at Malazgirt. During this process—in the 12th and 13th centuries—many factors played a role in transforming Anatolia into a Turkish and Islamic homeland. One of the most important of these was the Ahi organization, pioneered and established by Ahi Evrân-ı Veli. This organization was a national cultural, moral, religious, heroic, and jihad movement with political, social, economic, and cultural dimensions. Ahi Evrân helped the Oghuz Turks, who fled Mongol oppression and came to Anatolia, settle down. He provided jobs for unemployed Turkmen, set up workshops for craftsmen and artisans, and prevented them from being oppressed by the local population. The purpose of this study is to evaluate the role of the Ahi organization, established in Anatolia under the leadership of Ahi Evrân, in the construction of Turkish-Islamic civilization. The origins of the Ahi organization, which shaped the cultural and social fabric of medieval Anatolia, lie in the concept of Fütüvvet. Accordingly, this study first outlines the conceptual framework of Ahi organization, evaluating its origins and the similarities and differences between it and the concept of Fütüvvet. Subsequently, the study details the development process of the Ahi organization in Anatolia, its economic, social, political, and cultural contributions, and its role in the formation of Turkish-Islamic civilization. All evaluations reveal that Ahi organization played a crucial role in the formation of a new civilization in Anatolia in line with Islamic beliefs and practices.

Keywords

Anatolia , Turkestan , Turkish-Islamic Civilization , Ahi Organization , Fütüvvet

References

• Anadol, Cemal. Türk-İslâm Medeniyetinde Ahîlik Kültürü ve Fütüvvetnâmeler. Ankara: Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü (HAGEM) Yayınları, 2. Basım, 2001.
• Aksoy, Aysel. “13. ve 14. Yüzyılda Anadolu’da Ahî Teşkilatı Etkisi ve Siyaseti”. Medeniyet ve Toplum Dergisi 2/1 (2018), 19-35.
• Aydın, Kenan. “Selçuklu ve Osmanlı’da Sosyoekonomik Kalkınma Modeli Olarak: Ahîlik”. Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi 6/12 (Ekim 2020), 166-185.
• Bahadır, Gürhan. “Ortaçağ Anadolu’sunda Türk-İslâm Medeniyetinin Oluşması (636-1100)”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8/16 (2011), 113-126.
• Balcı, Deniz. “Türk Devlet Geleneğinde Ahîlik Teşkilatı’nın Yeri ve Önemi”. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi 6/3 (2023), 954-965. https://doi.org/10.33712/mana.1298394
• Barkan, Ömer Lütfi. “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler: I, İstilâ Devrinde Türk Dervişleri ve Zaviyeler”. Vakıflar Dergisi, 2 (2006), 279-386.
• Barthold, Vasilij Vladimiroviç. İslâm Medeniyeti Tarihi. çev. Mehmed Fuat Köprülü. Ankara: Arısan Matbaacılık, 1984.
• Bayram, Mikâil. “Anadolu Selçukluları Zamanında Ahi Teşkilatının Kuruluşu ve Gelişmesi”, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi (1983), 45-52.
• Bilgili, İsmail. “Hoca Ahmed-i Yesevî’nin Anadolu İrfanına Katkısı”. Buhara’dan Konya’ya İrfan Mirası ve XIII. yy. Medeniyet Merkezi Konya, ed. Dilaver Gürer ve Murat Şimşek. 116-133. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2020.
• Bulgurcu, Kahraman. “Anadolu’da İslâm’ın Yayılmasında Öncü Bir Muhaddis: Ebû İshak el-Fezârî (ö. 188/804)”. İstem 45 (2025), 165-186. https://doi.org/10.31591/istem.1641681
• Ceylan, Kazım. “ Geçmişten Geleceğe Türk-İslâm Medeniyetinin İnşa’sında Ahîlik”. TASAM. Erişim 25 Ağustos 2025. https://tasam.org/tr-TR/Icerik/54642/gecmisten_gelecege_turk-İslâm_medeniyetinin_insasinda_Ahîlik
• Cunbur, Müjgan. “Ahmed Yesevî'nin Anadolu'nun Türkleşmesindeki Yeri”. Erdem 7/21 (1995),833-852.
• Çağatay, Neşet. Bir Türk Kurumu Olan Ahîlik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1974.
• Çağatay, Neşet. “Anadolu'da Ahîlik ve bunun kurucusu Ahî Evren”. Belleten 46/182(1982), 423-436.
• Çetiner, Osman Savaş. “Babailer İsyanının Siyasi ve Ekonomik Nedenleri ve Baba İlyas'ın Ahî Evran ve Ahîlerle İlişkisi”. Kadim Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 6/1 (2022), 61-73, https://doi.org/10.55805/kadimsbd.1118465
• Çıtır, Aslan. “Kurân’da İslâm’ın Tüm Peygamberlere İsnat Edilmesi”. akif 51/1 (2021), 135-158. http://dx.doi.org/10.51121/akif.2021.19
• Demir, Yaşar. “Osmanlı Devleti'nin Kuruluşu ve Bizans-Avrupa Ekseninde Cereyan Eden Münasebetler”. İHYA Uluslararası İslâm Araştırmaları Dergisi 3/2 (Güz, 2017), 54-91.
• Demirpolat, Anzavur–Akça, Gürsoy. “Ahîlik ve Türk Sosyo-Kültürel Hayatına Katkıları”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 15 (Aralık 2004), 355-376.
• Doğru, Halime. XVI. Yüzyılda Sultanönü Sancağında Ahîler ve Ahî Zaviyeleri, Ankara: Kültür Bakanlığı HAGEM Yayınları, 1991.
• Durak, İbrahim – Yücel, Atilla. “Ahîliğin Sosyo-Ekonomik Etkileri Ve Günümüze Yansımaları”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 15/2 (2010), 151-168.
• Esmer, Yusuf-Alan, Mehmet Asif. “Ahîlik Teşkilatı’nda Kalite Yönetim Anlayışı”. Sosyal Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi 6/2 (2018), 1-15.
• Güngör, Harun. “Türk Alevi-Bektaşî İnanışlarında Şamanlığın İzleri”. Erdem 22(1996), 237-249.
• İnalcık, Halil. Osmanlılar, Fütuhat, İmparatorluk, Avrupa İle İlişkiler, İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Kaya, Abdullah. “Anadolu’nun Türk ve İslâm Yurdu Haline Gelişinde Ahîlerin Rolü ve Önemi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/29 (2013), 547-561.
• Kaya, Abdullah. “Başlangıcından 1071’e Kadar Türklerin Anadolu’ya Akınları Hakkında Bir Değerlendirme”. EKEV Akademi Dergisi 18/59 (Bahar 2014), 211-232.
• Kaya, Umut. “Değerler Eğitiminde Bir Meslek Teşkilâtı: Ahîlik”. Değerler Eğitimi Dergisi 11/26 (Aralık 2013), 41-69. Kazıcı, Ziya. “Ahîlik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/540-542. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Köprülü Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları 8. Basım, 1993.
• Özköse, Kadir. “Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslâmlaşmasında Tasavvufî Zümre ve Akımların Rolü”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (Haziran 2003), 249-279.
• Şanal, Mustafa – Güçlü, Mustafa. “Bir Toplumsallaştırma Aracı Olarak Ahîlik”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 23/2 (2007), 379-390.
• Şimşir, Mehmet. “Malazgirt Meydan Muharebesi Öncesi Bizans-Fâtımî İlişkileri ve Savaşa Etkileri”. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (SEMA) 8 (Aralık 2023), 22-39. https://doi.org/10.47702/sema.2023.29 Togan, Zeki Velidi. Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul: Enderun Yayınları, 1. Basım, 1981.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul: Boğaziçi Yayınları 3. Basım, 1993.
• Turan, Abdullah - Gümüş, Kudret Safa. “Türk Dünyasında Kültür, Sosyal Dayanışma ve Birlik Köprüsü Olarak Ahîlik Teşkilatı ve Bu Bağlamda Türk Devletlerine Öneriler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/41 (Aralık 2015), 597-612.
• Turan, Namık Sinan. “Selçuklu ve Osmanlı Anadolu’sunda Ahîliğin Sosyo-Ekonomik Gelişim Süreci”. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 52 (2007), 151-187.
• Türkmen, İlker. “XIII. yüzyılda Yesevîlik, Ahîlik ve Babailik üçgeninde Kırşehir”. Selçuk Türkiyat 64 (2025), 1-24. https://doi.org/10.21563/sutad.1420218
• Uludağ, Süleyman. “Fütüvvet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/ 259-261. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Yüksel, Muhammed Bahaeddin. “Temel Dinamikleri Açısından Fütüvvet ve Ahîliğin Kur’ânî Referansları”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 1/2(2017), 270-311.
• Yüksel, İbrahim. “Meslek Ahlakı Tartışmaları ve Ahîlik”. Ahî Evran Ed. Hakan Sarı-Yusuf Koşar 167-197. İstanbul: Ihlamur Yayınevi, 2021.