Türkiye’de Mali Kriz Sonrası Kurallı Maliye Politikasının Bir Aracı Olarak Özelleştirme Politikaları

Year 2019, Volume: 7 Issue: 1, 77 - 93, 01.01.2019

Hünkar Güler

Abstract

Bu çalışma, Türkiye’de 2000 yılı ve sonrasında uygulanan özelleştirme politikalarının kamu kesimi dengesine nasıl katkı sağladığını açıklamayı amaçlamaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde, 1980’lerin başından itibaren, iktisat politikası olarak kamu harcamalarının kısılması, serbest piyasa ekonomisinin güçlendirilmesi ve özelleştirmeler tartışılmaktadır. İlk özelleştirme uygulaması, 1961 yılında, Federal Almanya Hükümeti tarafından başlatılmış ve 1979 yılında İngiltere’de Margaret Thatcher Hükümeti’nin iktidara gelmesiyle hız kazanmıştır. Türkiye’de ise özelleştirmeler 1950’li yıllarda gündeme gelmiş, 1980’li yıllarda yasal zemini hazırlanmış ve ancak 2000 sonrasında gerçekleştirilebilmiştir. Dünyada 1990 yılından itibaren özelleştirme gelirlerinde önemli sıçramalar görülmektedir. Türkiye’de 2000-2007 yılları arasında yapılan özelleştirmeler, 2006 GSYİH’sının yüzde 4.7’sine tekabül etmektedir. Bu dönemde Türkiye, faiz dışı fazla hedefinin dahi üzerinde özelleştirme geliri elde etmiştir. Türkiye’de özelleştirmeden en yüksek gelirin elde edildiği yıllar 2000, 2001, 2006, 2007 ve 2008 yıllarıdır. 2011 ve 2017 yıllarında, net özelleştirme gelirleri dikkate alındığında, özelleştirmelerin bütçeye katkı sunmaktan ziyade maliyet oluşturduğu görülmektedir. Bununla birlikte, 2006-2017 döneminde kamu teşebbüslerinden elde edilen gelirler bütçeye önemli bir katkı sağlamamış; fakat bütçeden görev zararları için yapılan transferlerde ciddi bir artış gözlenmiştir. Türkiye’de gerçekleştirilen özelleştirmelerin diğer OECD ülkelerine nispeten çok ılımlı kaldığı ve özelleştirmeden elde edilen gelirin düşük ve geçici olduğu belirtilmelidir. Bununla birlikte, özelleştirmeler sayısal ve sayısal olmayan mali kurallar olarak değerlendirilebilmektedir.

Keywords

Özelleştirme, Maliye Politikası, Kamu İktisadi Teşebbüsleri

Privatization Policy In Turkey As A Tool Of Rule-Based Fiscal Policy After Economic Downturn

Abstract

This paper attempts to explain how the privatization policy employed in Turkey after 2000 makes a contribution to the overall balance of public sector. Fiscal policies such as reducing public expenditures, strengthening free market economy, and privatizations have been discussing in developing countries since the beginning of 1980s. First privatization policy in the world was carried out in 1961 by Germany and accelerated by England after Margaret Thatcher government came into power in 1979. In Turkey, privatization policy was come up in 1950s, legitimated in 1980s and hardly fulfilled after 2000. There has been a spike observed in privatization receipts in the world since 1990. Privatizations carried out in Turkey between the years of 2000 and 2007 are equal to 4.7 percent of 2006’s GDP. Turkey’s privatization receipts were even higher than primary surples in this period. Turkey had the highest receipts from privatizations in 2000, 2001, 2006, 2007 ve 2008. However, it’s firstly observed that privatizations caused expenses on the government budget rather than contributed in 2011 and 2017 when net privatization receipts taken into consideration. Secondly, there has been a serious hike in transfer expenditures from government budget to cover the state-owned enterprises’ operating losses in the period of 2006 and 2017 whereas there was no crucial contribution from these enterprises to government budget. Privatizations fulfilled in Turkey even lower than OECD countries’ and receipts gained from privatization were low and temporary. Furthermore, privatizations can be evaluated as a numerical and non-numerical fiscal rules.

Keywords

Privatization, Fiscal Policy, StateOwned Enterprises

References

• Aktan, Coşkun Can, Dilek Dileyici ve Ahmet Özen (2010). ‘‘Kamu Ekonomisinin Yönetiminde İki Farklı Ekonomi Politikası Yaklaşımı: İradi ve Takdiri Kararlara Karşı Kurallar’’, Mali Kurallar Maliye Politikası Yönetiminde Yeni Bir Eğilim: Vergi, Harcama, Borçlanma vs. Üzerine Kurallar ve Sınırlamalar, Editörler: Coşkun Can Aktan, Ahmet Kesik ve Fatih Kaya, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Bali, Besim Bülent ve Mustafa Çelen (2007), Kurala Bağlı Maliye Politikaları ve Avrupa Birliği Uygulaması, 1. Baskı, Beta, İstanbul.
• Bortolotti, Bernardo ve Paolo Pinotti (2003), ‘‘The Political Economy of Privatization’’, FEEM Working https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=418020 [20.05.2018].
• Dharwadkar, Ravi, Gerard George ve Pamela Brandes (2000), ‘‘Privatization in Emerging Economies: An Agency Theory Perspective’’, Academy of Management Review, Cilt: 25, Sayı: http://eds.a.ebscohost.com/eds/pdfviewer/pdfviewer?vid=0&sid=e39a1ed2-004d- 485c-a053-592ad4756580%40sessionmgr4010 [12.03.2018]. 650-669.
• Hein, Wolfgang (2005), “Vom Entwicklungsstaat zum Staatsverfall”, Aus Politik und Zeitgeschicte- -APuZ, 28-29/2005, 11.Juli, Beilage zur Wochenzeitung Das Parlament, ss.6-11.
• İncekara, Ahmet (1989), ‘‘KİT’ler ve Özelleştirme’’, İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt: 47, Sayı: 1-4, ss.151-166.
• Karluk, Rıdvan (2014), Türkiye Ekonomisi, 13. Baskı, Beta, İstanbul.
• Kennedy, Suzanne, Janine Robbins ve François Delorme (1996), ‘‘The Role of Fiscal Rules in Determining Fiscal Performance’’, Department of Finance Working Paper, Vol. 2001- 16, http://dsp-psd.pwgsc.gc.ca/Collection/F21-8-2001-16E.pdf [12.03.2018].
• Kepenek, Yakup ve Nurhan Yentürk (2001), Türkiye Ekonomisi, 12. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Kesik, Ahmet ve Nergiz Bayar (2010), ‘‘Uluslararası Uygulamalar Işığında Mali Kurallar ve Mali Disiplin’’, Mali Kurallar Maliye Politikası Yönetiminde Yeni Bir Eğilim: Vergi, Harcama, Borçlanma vs. Üzerine Kurallar ve Sınırlamalar, Editörler: Coşkun Can Aktan, Ahmet Kesik ve Fatih Kaya, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Kopıts, George ve Steven A. Symansky (1998), ‘‘Fiscal Policy Rules’’, IMF Occasional Paper, No. http://www.cartac.org/UserFiles/File/Training%20Documents/Occasional%20Paper %20162%20Fiscal%20Policy%20Rules-%201%20-%20DMSDR1S.pdf [12.03.2018].
• Kopits, George (2001), ‘‘Fiscal Rules: Useful Policy Framework or Unnecessary Ornament?’’, IMF https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2001/wp01145.pdf [11.03.2018]. Working Paper WP/01/145, KPMG, The PB Report 2015/2016, Privatization Barometer, https://assets.kpmg/content/dam/kpmg/it/pdf/2017/01/ThePBReport2015- 2016.pdf [18.04.2018].
• Nacar, Birsen (2005), “Yerel Yönetimlerin Mali Krizi Üzerine Kuramsal Açıklamalar: Nedenler, Öneriler Ve Bir Değerlendirme”, Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, Sayı 9, ss.202-247.
• Obstfeld, Maurice ve Kenneth Rogoff (2009), ‘‘Global Imbalances and The Financial Crisis: Products https://www.imf.org/external/np/res/seminars/2010/paris/pdf/obstfeld.pdf [11.04.2018]. Common Causes’’, IMF Working Papers
• OECD (2009), ‘‘Privatisation in the 21st Century: Recent Experiences of OECD Countries’’, Reports https://www.oecd.org/daf/ca/corporategovernanceofstate- ownedenterprises/48476423.pdf [28.05.2018]. Good Practices
• OECD (2018), ‘‘Privatisation and The Broadening of Ownership of State-Owned Enterprises’’, Stocktaking of National Practices, https://www.oecd.org/daf/ca/Privatisation-and- the-Broadening-of-Ownership-of-SOEs-Stocktaking-of-National-Practices.pdf [19.06.2018].
• Pamuk, Şevket (2018), Türkiye’nin 200 Yıllık İktisat Tarihi, 9. Baskı, TİB Kültür Yayınları, İstanbul.
• Sayım, Işık, Koray Duman ve Adil Korkmaz (2004), ‘‘Türkiye Ekonomisinde Finansal Krizler: Bir Faktör Analizi Uygulaması’’, D.E.Ü. İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 1, ss.45-69.
• Sheshinsk, Eytan ve Luis F. López-Calva (2003), ‘‘Privatization and Its Benefits: Theory and Evidence’’, CESifo Economic Studies, Cilt: 49, ss.429-459.
• Susam, Nazan (2009), Türkiye’de Uygulanan Maliye Politikaları 1923 – 2008, 1. Baskı, Derin Yayınları, İstanbul.
• Şahin, Hüseyin (2009), Türkiye Ekonomisi, 10. Baskı, Ezgi Kitabevi, Bursa.
• Şişman, Mehmet (2006), ‘‘Parasal Kriz Teorileri ve Gelişmekte Olan Ülkeler’’, Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, Cilt: 21, Sayı: 1, ss.13-35.
• Thomi, Walter (2001), “Hoffnungsstraeger Dezentralisierung-Zur Geschichte den Potantielen und Perspektiven eines Instruments”, Dezentralisierung in Entwicklungslaendern, W. Thomi, M. Steinich und W. Polte (Hrsg.), 1. Auflage, Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden, ss.17-42.
• Tullock, Gordon, Arthur Seldon ve Gordon L. Brady (2005), Government Failure A Primer in Public Choice, Cato Institute, Washington.
• Uygur, Ercan (2001), ‘‘Krizden Krize Türkiye: 2000 Kasım ve 2001 Şubat Krizleri’’, Türkiye Ekonomi Kurumu Tartışma Metni, 2001/1, ss.1-40.