Türkiye’nin Avrupa Birliği Üyeliği Önündeki Engel: Kıbrıs Sorunu Bakımından Türkiye’den Talep Edilen İsteklerin Uluslararası Hukuk Boyutu

Year 2025, Volume: 13 Issue: 2, 573 - 596

Tayfur Yumuşak

Abstract

Türkiye’nin AB üyeliği süreci bakımından karşılaştığı en önemli sorunlardan bir tanesi Kıbrıs sorunudur. AB tarafından yayınlanan belgeler incelendiğinde Kıbrıs sorunu bakımından Türkiye’den talep edilen iki husus bulunmaktadır. Bunlardan ilki GKRY’nin zaruret hali görüşü kapsamında Kıbrıs Cumhuriyeti’nin tek ve yasal temsilcisi olarak tanınması, diğeri Doğu Akdeniz’deki deniz yetki alanlarının sınırlandırılması bakımından GKRY’nin uygulamalarına itiraz edilmemesidir. Türkiye her iki talebe de itiraz etmektedir. Bu kapsamda; Ada’da Kıbrıslı Türklerin de var olduğunu, kendisinin garantör devlet olduğunu, zaruret halinin şartları oluşmadığından GKRY’nin Kıbrıs Cumhuriyeti’nin tek ve yasal temsilcisi olarak kabul edilemeyeceğini ileri sürmektedir. Doğu Akdeniz’de en uzun kıyılara sahip olan Türkiye ile Ada’daki Kıbrıslı Türklerin varlığını göz önünde bulundurmadan yapılacak sınırlandırma andlaşmalarına itiraz etmeye devam edeceğini açıklamıştır. Türkiye’nin bu itirazları AB üyeliği sürecini etkilemektedir. Zira AB’nin Kıbrıs sorununa ilişkin görüşleri süreç içerisinde GKRY ile benzer hale gelmiştir. AB oybirliği ile karar almaktadır ve AB üyesi GKRY’nin bu şartlarda Türkiye’nin üyeliğini veto edeceği açıktır. Şu halde Kıbrıs sorunu çözülmeden Türkiye’nin AB üyesi olma ihtimali imkânsız görünmektedir.

Keywords

Türkiye’nin AB Üyeliği Süreci , Kıbrıs Sorunu , Zaruret Hali , GKRY’nin Kıbrıs Cumhuriyeti Olarak Tanınması , Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları

The Obstacle to Türkiye’s European Union Membership: International Law Dimension of Requests from Türkiye Regarding the Cyprus Problem

Abstract

One of the most important problems that Türkiye has encountered in terms of the EU membership process is the Cyprus issue. When the documents published by the EU are examined, there are two issues demanded from Türkiye regarding the Cyprus issue. The first of these is that the GCASC be recognized as the sole and legal representative of the Republic of Cyprus within the scope of the state of necessity view, and the other is that no objection is made to the practices of the GCASC in terms of the delimitation of maritime jurisdiction areas in the Eastern Mediterranean. Türkiye objects to both demands. In this context, it claims that there are Turkish Cypriots on the island, that it is the guarantor state, and that the GCASC cannot be accepted as the sole and legal representative of the Republic of Cyprus since the conditions of the state of necessity have not been met. Türkiye has declared that it will continue to object any delimitation agreements in the Eastern Mediterranean that disregard both its status as the country with the longest coastline in the region and the presence of Turkish Cypriots on the island. These objections of Türkiye affect the EU membership process. Because, the EU’s views on the Cyprus issue have become similar to GCASC over time. The EU makes decisions by unanimity and it is clear that the GCASC, as an EU member state, would veto Türkiye's membership under these conditions. Therefore, it seems impossible for Türkiye’s possibility to become a member of the EU without resolving the Cyprus issue.

Keywords

Türkiye , Cyprus Problem , State of Necessity , Recognition of the GCASC as the Republic of Cyprus , Eastern Mediterranean Maritime Jurisdiction Areas

References

• Acer, Yücel. “Doğu Akdeniz’de Yunanistan-Mısır Deniz Sınırı Antlaşması ve Türkiye”, Adalet Dergisi 2/65 (2024), 13–26.
• Acer, Yücel. Uluslararası Yargı Kararları Temelinde Ege ve Doğu Akdeniz’de Sınırlandırma Sorunları. İstanbul: SETA, 2021.
• Akbayrak, Duygu. Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin Avrupa Birliğine Üyelik Süreci ve Türkiye Avrupa Birliği İlişkilerinde Kıbrıs Sorunu. Ankara: Ufuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Arıdemir, Hakan - Allı, Çağatay. “Doğu Akdeniz Bölgesindeki Münhasır Ekonomik Bölge Tartışmalarının Analizi”. İktisadi, İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi 4/10 (2019), 188–202.
• Arsava, Füsün. “Kıbrıs Sorununun Uluslararası Hukuk Açısından Değerlendirilmesi”. AÜSBFD 51/1 (1996), 43–51.
• Ayaz-Avan, Esengül. “Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Sorunu: Türkiye'nin Politikası ve AB'nin Yaklaşımı”. Avrasya Etüdleri 26/58 (2020), 87–112.
• Balık, İsmet. “Türkiye’nin Deniz Yetki Alanları ve Kıyıdaş Ülkelerle Yetki Alanı Anlaşmazlıkları”. Kent Akademisi 11/33-1 (2018), 86–98.
• Bardakçı, Muhammed. “Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Uyuşmazlığının Hukuki Boyutu ve Türkiye”. The Boğaziçi Law Review 1/1 (2023), 69–97.
• Başeren, Sertaç Hami. Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanları Uyuşmazlığı. İstanbul: Türk Deniz Araştırmaları Vakfı, 2010.
• Bölükbaşı, Deniz. Turkey and Greece – The Agean Disputes – A Unique Case in International Law. Londra: Cavendish Pub, 2004.
• Cyprus Law Reports. The Attorney-General of the Republic v. Mustafa Ibrahim and Others. (1964).
• Dalar, Mehmet. “Türkiye’nin Doğu Akdeniz Politikasının Hukuksal Dayanakları”. Uludağ Uluslararası İlişkiler Kongresi, (2020) 147–179.
• Doğru, Sami. “Doğu Akdeniz’de Hidrokarbon Kaynakları ve Uluslararası Hukuka Göre Bölgedeki Kıta Sahanlığı ve Münhasır Ekonomik Bölge Alanlarının Sınırlandırılması”. TBB Dergisi 119 (2015), 503–554.
• Ece, Nur Jale. “Doğu Akdeniz’de Münhasır Ekonomik Bölge: Sınırlandırma Anlaşmaları, Paydaşlar ve Stratejiler”. Journal of ETA Maritime Science 5/1 (2017), 81–94.
• Emilianides, Achilles C. “Accession of the Republic of Cyprus to the EU, The Constitution And the Cypriot Doctrine of Necessity”. Cyprus Yearbook of International Relations (2007), 65–82.
• Erkiner, Hakkı Hakan. Devletin Haksız Fiilden Kaynaklanan Uluslararası Sorumluluğu. Ankara: Seçkin, 2023.
• Erol, Emin. “Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanları ve Hidrokarbon Çalışmaları”. Birlik (220) (2018), 34–38.
• Evaghorou, Evaghoras l. “Energy Developments In The Eastern Mediterranean Region And Geostrategic Implications On The Cyprus Issue”. International Journal of Euro-Mediterranean Studies 3/1 (2020), 109–133.
• Gözügüzelli, Emete. “International Law Of The Sea And Megisti”. Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi 4/1 (2021), 39–55.
• Gürdal, Elif - İnce, Fuat. “Yunanistan Meselesi Üzerinden Türkiye’nin Libya Yaklaşımı ve Irını Operasyonu”. Mehmet Akif Ersoy İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 9/2 (2022), 1014–1038.
• Hatip, Emine Kıbrıs Sorununda Avrupa Birliği’nin Rolü (1990-2004). Ankara: Atılım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Ioannides, Nicholas. “Rough Seas Ahead: The Implementation of the Law of the Sea in the Turbulent Waters of the Eastern Mediterranean Sea”. Cyprus Human Rights Law Review 3/2 (2014), 160–179.
• Ioannides, Nicholas. Maritime Claims and Boundary Delimitation Tensions and Trends in the Eastern Mediterranean Sea. New York: Routledge, 2021.
• Kariotis, Theodore C. “Hydrocarbons and the Law of the Sea in the Eastern Mediterranean: Implications for Cyprus, Greece, and Turkey”. Mediterranean Quarterly 22/2 (2011), 45–56.
• Kedikli, Umut ve Deniz, Taşkın. “Enerji Kaynakları Mücadelesinde Doğu Akdeniz Havzası ve Deniz Yetki Alanları Uyuşmazlığı”. Alternatif Politika 7/3 (2015), 399–424.
• Kombos, Constatios. The Doctrine of Necessity in Constitutional Law. Athens: Sakkoulas Publications, 2015.
• Kütükçü, Mehmet Akif ve Kaya, İslam Safa. “Uluslararası Deniz Hukuku Kapsamında Doğu Akdeniz’deki Petrol ve Doğalgaz Kaynakları ile Türkiye’nin Hukuki Durumu”. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi 6/2-1 (2016), 81–96.
• Kyriakou, Nikolas - Skoutaris, Nikos. “Cyprus A Territorially Divided Member State”. National Constitutions and EU Integration. London: Hurt Publishing, 2022.
• Necatigil, Zaim M. The Cyprus Question and Turkish Position in International Law. Oxford: Oxford University Press, 1989.
• Özersay, Kudret. “The Excuse of State Necessity And Its Implications on the Cyprus Conflict”, Perceptions 9/4 (2004), 31–70.
• Özgen, Cenk. “Doğu Akdeniz’de Enerji Güvenliğine Yönelik Bir Girişim: Akdeniz Kalkanı Harekatı”. Akademik Ortadoğu 8/1 (2013), 101–114.
• Özkan, Arda. “Kıta Sahanlığının Sınırlandırılmasında Uluslararası Uygulamalar: Sözleşmeler, İçtihat ve Doktrin”. The Journal of Academic Social Science Studies 1/31 (2015), 367–373.
• Papastylianos, Christos. “The Cypriot Doctrine of Necessity and the Amendment of the Cypriot Constitution: The Revision of the Unamendable Amendment Rules of the Cypriot Constitution Through a Juridical Coup D’ État”. ICL Journal 17/3 (2023), 313–336.
• Papastylianos, Christos. “The Cypriot Doctrine of Necessity within the Context of Emergency Discourse: How a Unique Emergency Shaped a Peculiar Type of Emergency Law”. The Cyprus Review 30/1 (2018), 113–143.
• Pazarcı, Hüseyin. Türk Dış Politikasının Başlıca Sorunları. Ankara: Turhan Kitapevi, 2015.
• Stavsky, Mark M. “The Doctrine of State Necessity in Pakistan”. CILJ 16/2 (1983), 341–358.
• Stocker, James. “No EEZ Solution: The Politics of Oil and Gas in the Eastern Mediterranean”. Middle East Journal 66/4 (2012), 579–597.
• Şafak, Erdi. “Doğu Akdeniz’de Enerji, Değişen Dengeler”. Yakın Doğu Enstitüsü, Rapor 2/2019 (2019), 1–47. Talmon, Stefan. “Impediments to Peacekeeping: The Case of Cyprus”. International Peacekeeping: The Yearbook of International Peace Operations 8 (2002).
• Topsoy, Fevzi. “Münhasır Ekonomik Bölgede Yürütülen Yabancı Askeri Faaliyetlerin Hukuki Niteliği”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 16/3 (2012), 217–265.
• Topur, Tuncer. Dünya ve Türkiye – AB – Kıbrıs Üçgeni. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Trimikliniotis, Nicos - Demetriou, Corina. Legal Framework In The Republic of Cyprus, Displacement in Cyprus Consequences of Civil and Military Strife Report. Norveç: Peace Research Institute, 2012.
• Tuğ, Zübeyde. Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanları Uyuşmazlığı Sorunu. Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• United Nations. Yearbook of International Law Commission 1980, New York: United Nations Publication, 1981. Erişim 08 Mart 2025, https://legal.un.org/ilc/publications/yearbooks/english/ilc_1980_v2_p2.pdf
• Uzun, Elif. Milletlerarası Hukuka Aykırı Eylemlerinden Dolayı Devletin Sorumluluğu. Ankara: Seçkin, 2021.
• Vatansever, Müge. “Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi”. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 12 (2010), 1487–1530.
• Yaycı, Cihat. “Doğu Akdeniz’de Deniz Yetki Alanlarının Paylaşılması Sorunu ve Türkiye”. Bilgi Stratejileri 4/6 (2012), 1–70.
• Yaycı, Cihat. Mavi Vatan “Bir Harita ve Bir Doktrin Kitabı” Türkiye’nin Denizlerdeki Misak-ı Milli’si. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınevi, 2023.
• Yiallourides, Constantinos. “Maritime Boundary Delimitation in the Eastern Mediterranean Sea: Progress and Outstanding Legal Issues”. Eastern Mediterranion Affairs Magazine 2 (2021), 30–38.
• Yumuşak, Tayfur. “Doğu Akdeniz Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılması Sorunu ve Türkiye Bakımından Değerlendirme”. Terazi Hukuk Dergisi 16/164 (2021), 325–345.
• Yumuşak, Tayfur. “Uluslararası Hukuk Bakımından Kıbrıs Sorunu: 1959 – 1960 Andlaşmalarının Hukuki Geçerliliği”. Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 14/2 (2024), 987–1025.
• Yüksel, Cüneyt - Baran, Deniz. “Uluslararası Hukukta Doğu Akdeniz Krizi ve Türkiye ile Libya Arasındaki Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılması Mutabakatının Değerlendirilmesi”. Public and Private International Law Bulletin 40/1 (2020), 519–556.
• ABKOM, Avrupa Birliği Komisyonu. 1998 İlerleme Raporu. Brüksel: Avrupa Birliği Komisyonu, 1998. https://enlargement.ec.europa.eu/turkey-regular-report-1998_en
• ABKOM, Avrupa Birliği Komisyonu. 2007 İlerleme Raporu. Brüksel: Avrupa Birliği Komisyonu, 2007. https://enlargement.ec.europa.eu/turkey-progress-report-2007_en
• ABKOM, Avrupa Birliği Komisyonu. 2009 İlerleme Raporu. Brüksel: Avrupa Birliği Komisyonu, 2009. https://enlargement.ec.europa.eu/turkey-progress-report-2009_en
• ABKOM, Avrupa Birliği Komisyonu. 2012 İlerleme Raporu. Brüksel: Avrupa Birliği Komisyonu, 2012. https://enlargement.ec.europa.eu/turkey-progress-report-2012_en
• ABKOM, Avrupa Birliği Komisyonu. 2018 İlerleme Raporu. Brüksel: Avrupa Birliği Komisyonu, 2018. https://enlargement.ec.europa.eu/turkiye-report-2018_en
• ABKOM, Avrupa Birliği Komisyonu. 2020 İlerleme Raporu. Brüksel: Avrupa Birliği Komisyonu, 2020. https://enlargement.ec.europa.eu/system/files/2020-10/turkey_report_2020.pdf
• ABKOM, Avrupa Birliği Komisyonu. 2022 İlerleme Raporu. Brüksel: Avrupa Birliği Komisyonu, 2022. https://enlargement.ec.europa.eu/turkiye-report-2022_en
• ABKOM, Avrupa Birliği Komisyonu. 2024 İlerleme Raporu, Brüksel: Avrupa Birliği Komisyonu, 2024. https://enlargement.ec.europa.eu/turkiye-report-2024_en
• ABGİK, Avrupa Birliği Genel İşler Konseyi. Genişlemeye İlişkin Sonuçlar. Brüksel: Avrupa Birliği Konseyi, 2024. https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-16983-2024-INIT/en/pdf
• ABKON, Avrupa Birliği Konseyi. Brüksel Zirvesi Sonuç Bildirgesi. Brüksel: Avrupa Birliği Konseyi, 2006. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/doc_06_3
• ABKON, Avrupa Birliği Konseyi. Brüksel Zirvesi Sonuç Bildirgesi. Brüksel: Avrupa Birliği Konseyi, 2020. https://www.consilium.europa.eu/media/45910/021020-euco-final-conclusions.pdf
• ABKON, Avrupa Birliği Konseyi. Brüksel Zirvesi Sonuç Bildirgesi. Brüksel: Avrupa Birliği Konseyi, 2004. https://www.europarl.europa.eu/summits/pdf/bru0404_en.pdf
• ABKON, Avrupa Birliği Konseyi. Helsinki Zirvesi Sonuç Bildirgesi. Brüksel: Avrupa Birliği Konseyi, 1999. https://www.europarl.europa.eu/summits/hel1_en.htm
• ABKON, Avrupa Birliği Konseyi. Kopenhag Zirvesi Sonuç Bildirgesi. Brüksel: Avrupa Birliği Konseyi, 2002. https://www.consilium.europa.eu/media/20906/73842.pdf
• ABKON, Avrupa Birliği Konseyi. Özel Toplantı. Brüksel: Avrupa Birliği Konseyi, 2024. https://www.consilium.europa.eu/media/m5jlwe0p/euco-conclusions-20240417-18-en.pdf
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. Ek Protokol ve Deklarasyon Metni (29.7.2005). Erişim 08 Mart 2025, https://www.mfa.gov.tr/ek-protokol-ve-deklarasyon-metni.tr.mfa
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. No: 230, 9 Aralık 2009, 8 Aralık 2009 Tarihinde Yayımlanan Genel İşler Konseyi (GAC) Sonuç Bildirgesi. Erişim 08 Mart 2025, https://www.mfa.gov.tr/no_-230_-09-december-2009_-press-release-regarding-the-conclusions-of-the-general-affairs-council-_gac_-released-on-8-december-2009.en.mfa
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. No: 257, 18 Aralık 2024, 17 Aralık 2024 Tarihli Avrupa Birliği Genel İşler Konseyi Sonuçları Hk. Erişim 8 Mart 2025, https://www.mfa.gov.tr/no_-257_-17-aralik-2024-tarihli-avrupa-birligi-genel-isler-konseyi-sonuclari-hk.tr.mfa
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. No: 288, 21 Aralık 2010, İsrail ile GKRY Arasında İmzalanan MEB Anlaşması Hk. Erişim 08 Mart 2025, https://www.mfa.gov.tr/no_-288_-21aralik-2010_-israil-ile-gkry-arasinda-imzalanan-meb-anlasmasi-hk_.tr.mfa
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. No: 63, 18 Nisan 2024, 17-18 Nisan 2024 Tarihli AB Devlet ve Hükümet Başkanları Özel Zirvesi Sonuçları Hk. Erişim 8 Mart 2025, https://www.mfa.gov.tr/no_-63_-17-18-nisan-2024-tarihli-ab-devlet-ve-hukumet-baskanlari-ozel-zirvesi-sonuclari-hk.tr.mfa
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. NO:18 - 30 Ocak 2007, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi´nin Doğu Akdeniz´deki Ülkelerle Deniz Yetki Alanlarını İlgilendiren İkili Anlaşmalar Yapma Gayretleri Hk. Erişim 08 Mart 2025, https://www.mfa.gov.tr/no_18---30-ocak-2007_-guney-kibris-rum-yonetimi_nin-dogu-akdeniz_deki-ulkelerle-deniz-yetki-alanlarini-ilgilendiren-ikili-anlasmalar-yapma-gayretlerini-hk_-.tr.mfa
• ICJ, International Court of Justice. Maritime Delimitation in the Black Sea (Romania v. Ukraine), Judgment, I.C.J. Reports 2009, p. 61. https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/132/132-20090203-JUD-01-00-EN.pdf
• ICJ, International Court of Justice. Maritime Delimitation in the Caribbean Sea and the Pacific Ocean (Costa Rica v. Nicaragua) and Land Boundary in the Northern Part of Isla Portillos (Costa Rica v. Nicaragua), Judgment, I.C.J. Reports 2018, p. 139. https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/157/157-20180202-JUD-01-00-EN.pdf
• ICJ, International Court of Justice. North Sea Continental Shelf, Judgment, I.C.J. Reports 1969, p. 3. https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/52/052-19690220-JUD-01-00-EN.pdf
• ICJ, International Court of Justice. Gabčíkovo-Nagymaros Project (Hungary/Slovakia), Judgment, I.C.J. Reports 1997. https://www.icj-cij.org/sites/default/files/case-related/92/092-19930714-ORD-01-00-EN.pdf
• ITLOS, International Tribunal For The Law Of The Sea. Delimitation of the Maritime Boundary in the Bay of Bengal (Bangladesh/Myanmar), Judgment, ITLOS Reports 2012, p. 4. https://www.itlos.org/fileadmin/itlos/documents/cases/case_no_16/published/C16-J-14_mar_12.pdf
• RIAA, Reports of International Arbitral Awards. Arbitration Between Barbados and the Rebuplic of Trinidad and Tobago (11.4.2006). https://legal.un.org/riaa/cases/vol_xxvii/147-251.pdf