SLAVE CALLİGRAPHERS İN THE OTTOMAN ERA

Year 2022, Issue: 3, 42 - 54, 26.09.2022

Mahmut Sami Kanbaş

Abstract

We do not know when slavery began, which deprived man of his free will and behavior. But this phenomenon has affected all societies for centuries. The Ottoman Empire, on the other hand, applied the legal rules brought by the religion of Islam to the slaves and made them an important part of social life. Slaves in Ottoman society had a good education and training. Those who were capable were appointed as soldiers, teachers, administrators, vizier and pasha, so they became people respected by the society. Moreover, slaves with artistic skills were directed to activities that required manual labor. Among those who have grown up in Enderun are very good architects, musicians, bookbinders, and calligraphers. Gifted slaves were directed to professions related to the arts of the book, especially in periods when the printing press was not widespread. Font is one of them, of course. It is not possible to determine the number of slaves who were trained as calligraphers in the Ottoman era. However, when biographical works related to calligraphers were examined, it was possible to find information about calligraphers who were slaves. In this article, slave calligraphers were examined according to the century in which they lived, and information about them was provided.

Keywords

Slave, calligrapher, Calligraphy, Enderun, Ottoman Palace, Sheikh Hamdullah

OSMANLI DÖNEMİ’NDE KÖLE HATTATLAR

Abstract

İnsanı, özgür irade ve davranışlarından yoksun bırakan köleliğin ne zaman başladığı konusunda genel bir bilgi yoktur. Fakat bu olgu asırlar boyu bütün toplumları etkilemiştir. Osmanlı Devleti ise, İslam dininin getirdiği hukuki kuralları köleler için tatbik etmiş ve onları sosyal hayatın önemli bir parçası hâline getirmiştir. Osmanlı toplumunda köleler iyi bir eğitim ve terbiyeden geçmiştir. Kabiliyetli olanlar asker, öğretmen, idareci, vezir ve paşa olarak memur edilmiş, böylece toplum tarafından saygı duyulan kişiler olmuşlardır. Aynı şekilde sanat yeteneği olan köleler de el işçiliği gerektiren faaliyetlere yönlendirilmiştir. Enderun’a alınanlar arasında çok iyi mimarlar, musikişinaslar, mücellitler, müzehhipler veya hattatlar yetişmiştir. Yetenek sahibi köleler özellikle matbaanın yaygınlaşmadığı dönemlerde kitap sanatlarıyla alakalı mesleklere yönlendirilmişlerdir. Bunların başında da elbette hat sanatı gelmektedir. Osmanlı döneminde hattat olarak yetiştirilen kölelerin sayısını tespit etmek mümkün değildir. Fakat hattatlar ile alakalı biyografik eserler tarandığında hattat köleler hakkında bilgilere rastlamak mümkün olabilmiştir. Bu çalışmada, yaşadıkları yüzyıla göre köle hattatlar incelenmiş, kendileri hakkında bilgi verilmiştir.

Keywords

Köle, Hattat, Hattatlık, Enderun, Osmanlı Sarayı, Şeyh Hamdullah

References

• Abdülkadir, Ö. (1992). Beşir ağa, moralı. içinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. 5, ss. 555-556). TDV Yayınları.
• Aydın, M. A., & Hamidullah, M. (2002). Köle. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. 26, ss. 237-246). TDV Yayınları.
• Ayverdi, E. H. (1953). Fatih devri hattatları ve hat sanatı. İstanbul Fetih Derneği Neşriyatı.
• Ayverdi, İ. (2016). Asırlar boyu târihî seyri içinde misalli büyük Türkçe sözlük (3. baskı). Kubbealtı Neşriyatı.
• Derman, M. U. (2010). Doksandokuz İstanbul mushafı (İ. C. Schick, Ed.). İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti : Türk Petrol Vakfı.
• Derman, M. U. (2017). Türk hat san’atından seçmeler (1. baskı) (M. S. Kanbaş, Ed.). Atatürk Kültür Merkezi.
• Engin, N. (2002). Köle. içinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. 26, ss. 246-248).
• İbnü’n-Nedîm. (1398). El-Fihrist fî ahbâri’l-ulemâʾi’l-musannifîn mine’l-ḳudemâ ve’l-muhdesîn ve esmâʾi kütübihim. Daru’l-mârife.
• İsfahani, H. (1305). Hat ve Hattâtân. Matbaa-i Ebüzziya.
• İnal, İ. M. K. (2021). Son Hattatlar (1. baskı) (M. S. Kanbaş, Ed.), Ketebe Yayınları.
• İnalcık, H. (1999). Hüsrev Paşa, Koca. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi (C. 19, ss. 41-45). TDV Yayınları.
• Müstakimzade, S. S. (2014). Tuhfe-i hattâtîn (1. baskı) (M. Koç, Ed.), Klasik.
• Nefeszâde, İ. (1938). Gülzâr-ı Savâb (Kilisli Muallim Rifat, Ed.).
• Rado, Ş. (t.y.). Türk Hattatları. Tifdruk Matbaacılık.
• Suyolcuzade, M. N. (1942). Devhatü’l-küttâb (Kilisli Muallim Rifat, Ed.).