Restoration Works İn Some Ottoman Mosques İn Erzurum and Suggestions for Their Operation

Year 2025, Issue: 9, 21 - 27, 29.09.2025

Şeyma Kurt

https://doi.org/10.62425/sidd.1672598

Abstract

The basic approach in the protection of monuments and structures is to ensure the continuity of maintenance and repair of structures such as mosques, tombs, inns, baths, caravanserais, and hospitals. The preservation of the characteristics of the works in the period they were built is carried out by using the techniques of reinforcement, integration, renewal, cleaning, transportation, and reconstruction. These works should be implemented with the relevant restoration principles and the possibilities of today's technologies to ensure the sustainability of the monuments. In this context, restoration works carried out on historical works that are important in terms of art history are essentially interventions made to transfer the works to future generations. In the study, some restoration works detected in the works whose property is in the regional directorates affiliated to the Ankara General Directorate of Foundations are discussed. It is emphasized what kind of interventions were made in the historical places that were maintained and repaired, to what extent the original parts belonging to the period they were built were preserved, and whether the climatic conditions of the environment were taken into consideration. The details that need to be added to the projects drawn on the research subject are also tried to be expressed. It is aimed that the deficient or incorrect applications detected in the study will constitute an example for the restoration applications to be carried out in the future. The mosques mentioned in the article are the Kasım Paşa, Yukarı Habip Efendi and İhmal Mosques, which are Ottoman Period mosques in Erzurum and dated between the 17th and 18th centuries, are wooden pillared mosques and have the same plan features. In this study, the before and after conditions of the restorations carried out in the mosques in question were compared, the restoration works were discussed and some suggestions were made for the works carried out.

Keywords

Erzurum , mosque with wooden poles and flat ceiling , restoration works , Regional Directorate of Foundations

Erzurum’daki Bazı Osmanlı Camilerinde Yapılan Restorasyon Çalışmaları ve İşleyişine Yönelik Öneriler

Abstract

Anıt ve yapıların korunmasındaki temel yaklaşım cami, türbe, han, hamam, kervansaray, darüşşifa gibi yapıların bakım ve onarımının sürekliliğinin sağlanmasıdır. Eserlerin inşa edildikleri dönemdeki özelliklerinin korunması sağlamlaştırma, bütünleme, yenileme, temizleme, taşıma, yeniden yapma tekniklerinden faydalanılarak yapılmaktadır. Yapılacak bu çalışmalar ilgili restorasyon ilkeleri ve günümüz teknolojilerinin imkanlarıyla uygulanarak anıtların sürdürülebilirliği sağlanmalıdır. Bu kapsamda sanat tarihi açısından önem taşıyan tarihi eserlere yapılan restorasyon çalışmaları esasen eserlerin gelecek nesillere taşınması için yapılan müdahalelerdir. Çalışmada, Ankara Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı mülkiyeti bölge müdürlüklerinde olan yapıtların tespit edilen bazı restorasyon çalışmaları ele alınmıştır. Bakımı ve onarımı yapılan tarihi mekanlarda ne tür müdahaleler yapıldığı, inşa edildiği döneme ait orijinal parçaların ne derece korunabildiği, bulunduğu çevrenin iklim koşullarının dikkate alınıp alınmadığı üzerinde durulmuştur. Araştırma konusu hakkında çizilen projelere eklenmesi gereken ayrıntılar da ifade edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada tespit edilen eksik veya yanlış uygulamalrın gelecek dönemlerde yapılacak restorasyon uygulamaları için örnek teşkil etmesi amaçlanmıştır. Makalede sözü edilen camiler Erzurum’da Osmanlı Dönemi camilerinden 17 ile 18. yüzyıllar arasına tarihlendirilen Kasım Paşa, Yukarı Habip Efendi ve İhmal Camileri ahşap direkli camilerden olup plan olarak aynı özellikler taşımaktadır. Bu çalışmada konusu edilen camilerde yapılan restorasyonların öncesi sonrası durumları karşılaştırılmış, restorasyon çalışmaları ele alınmış ve gerçekleştirilen çalışmalara yönelik bazı önerilerde bulunulmuştur.

Keywords

Erzurum , ahşap direkli ve dü tavanlı cami , restorasyon çalışmaları , Vakıflar Bölge Müdürlüğü

References

• Atar, İ. (2019). Erzurum şehir merkezinde bulunan Osmanlı Dönemi kubbeli camilerin restorasyon öncesi ve sonrası tahlil ve tenkidi (Tez No: 616567). [Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Erzurum Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi. (2020-2021).
• Çakıcı, F.Z. & Akpınar, S. (2024). Ahşap direkli camilerin koruma sorunları: Kemah örneği. Artium, 12(1), 1-17.
• Çelik, A. & Birdal, F. (2017). Ahşap taşıyıcı sistemli tarihi camilerin güçlendirilmesine yönelik bir durum çalışması [Tam Metin Bildiri] Uluslararası Katılımlı 6. Tarihi Yapıların Korunması ve Güçlendirilmesi Sempozyumu, Trabzon.
• Konyalı, İ.H. (1960). Abideleri ve kitabeleri ile Erzurum tarihi. Erzurum Tarihini Araştırma ve Tanıtma Derneği Yayınları.
• Kuban, D. (1962). Modern restorasyon ilkeleri üzerine yorumlar. Vakıflar Dergisi, 8, 341-356.
• Özsağlıcak, Ş. (2019). Erzurum merkezde bulunan ahşap direkli düz tavanlı cami ve mescitlerin restorasyon öncesi ve restorasyon sonrası genel durumu (Tez No: 576095). [Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Yalçın, Z. (1971). Mimar Kemaleddin ve eserleri (Tez No: 7896). [Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi]. https://nek.istanbul.edu.tr/ekos/TEZ/07896.pdf
• Yurttaş, H., Özkan, H., Köşklü, Z., Tali, Ş., Okuyucu, D., Geyik, G., Kındığılı M. (2008). Yolların, suların ve sanatın buluştuğu şehir Erzurum. Kariyer Matbaacılık.
• Görsel Kaynakça
• Görsel 1. Kasım Paşa Camii (Yazar Arşivi)
• Görsel 2. Restorasyondan Önce Kuzey Cephe Son Cemaat Yeri (Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi, 2020)
• Görsel 3. Rest. Sonra Kuzey Cephe (Yazar Arşivi)
• Görsel 4. Cami Minaresi (Yazar Arşivi)
• Görsel 5. Minare Şerefesindeki Su Tahliye Borusu (Yazar Arşivi)
• Görsel 6. Yukarı Habip Efendi Camii (Yazar Arşivi)
• Görsel 7. Rest. Önce Cami Pencereleri (VBM Arşivi)
• Görsel 8. Rest. Sonra Yenilenen Tek Kanatlı Pencereler (Yazar Arşivi)
• Görsel 9. Cami Harimi (Yazar Arşivi)
• Görsel 10. İhmal Camii (VBM Arşivi)
• Görsel 11-12. Çatı Katına Yapılan Cam Yünü Yalıtım Sistemi (VBM Arşivi)
• Görsel 13. Yukarı Habip Efendi Camii Rest. Sonra Yenilenip Boyanan Yüzeyler (Yazar Arşivi)
• Görsel 14. İhmal Camii Rest. Önce Yağlı Boyalı Ahşap Yüzeyler (VBM Arşivi)
• Görsel 15. Rest. Sonra Yenilenip Boyanan Ahşap Yüzeyler (Yazar Arşivi)