TÜRK DEVLET YÖNETİMİ GELENEĞİNDE İSTİŞARE FONKSİYONU: GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BİR ANALİZ

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 141 - 163, 28.11.2022

Ferit İzci , Zeynep Karhan

https://doi.org/10.38004/sobad.1169649

Cited By: 1

Öz

Türkler ilk yerleşim yerleri olan Orta Asya’dan başlayarak günümüze kadar farklı coğrafyalarda birçok devlet kurmuş köklü bir medeniyetin temsilcisi olan bir millettir. Gerek İslamiyet’in kabulünden önce gerekse de İslamiyeti kabul ettikten sonra kurulan bu devletlerin birçoğunun uzun ömürlü ve benzer teşkilat yapısına sahip olmaları ortak bir devlet geleneğinin olduğunu göstermiştir. Bu geleneğin başında devletin kurulma amacı gelir. Türklerde devlet, halka haktan alınan yetki ile adil bir düzen oluşturarak hizmet etmekle mükellef bir kurum olarak ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla Türk devletlerinde yöneten ve yönetilenler arasındaki denge her dönem kanunlarla şekillenmiş bir sistem olarak tezahür etmiştir. İslamiyet’in kabulünden önce töre, İslamiyet’in kabulünden sonra ise törenin devamı niteliğinde olan örf-i kanunların yanında temelini İslam hukukundan alan şer-i kanunların, başta yönetenler olmak üzere herkesi bağlayıcı özelliğe sahip olması, devletin var olma amacı ile bütünsel bir ilişki kurmaktadır. Türk devletlerinde kanunların bağlayıcılığının yanında Türk siyasal hayatına yön veren ve gelenekselleşen kurumlar da bulunmaktadır. Bu kurumların başında ise istişare meclisleri gelmektedir. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde kurultay ve toy olarak adlandırılan bu kurumlar İslamiyet’in kabulünden sonra idari yapı içinde divan ve meşveret meclisleri olarak yer almıştır. Bu çalışmada ilk Türk devletlerinden başlamak üzere Selçuklular, Devlet-i Aliyye-i Osmaniye ve Türkiye’nin yeni yönetim modeli olan Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde istişare kurumlarının geçirdiği değişim analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kamu Yönetimi, İslamda Yönetim, Türklerde Yönetim, İstişare Geleneği, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi

Kaynakça

• Akçakaya, Murat. & Özdemir, Abdülkadir. (2018). Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ve Siyasal İstikrar. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 53(3), 922-944.
• Akdağ, Mustafa. (2010). Türkiye'nin İktisadî Ve İçtimaî Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık
• Arsal, Sadri Maksudi. (1974). Türk Tarihi Ve Hukuk. İstanbul: İ.Ü. Hukuk Fakültesi Yayınları.
• Arslan, Erkan. (2017). Osmanlı Devletinde Bürokratik Yapıda Değişim: Bir Güç Odaği Olarak Bürokratik Elitlerin Yükselişi. Turan-Sam, 9(36), 60-70.
• Atasoy, Samed. Tanzimat Dönemi Osmanlı Kanunlaştırma Usulü Ve Meclislerin Rolü (1838-1876). Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 10 (2), 245-274.
• Atay, Ender Ethem. (2018). İdare Hukuku. 6 b. Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları
• Bars, M. Emin. Max Weber’in Otorite Tanımı Çerçevesinde Türk Destan Kahramanlarına Farklı Bir Bakış Denemesi: Oğuz Kağan Örneği. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 12(22), 251-266.
• Bibi, İbni. (1941). Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi. (Çev. M. Nuri Gençosman), Uzluk Basımevi, Ankara.
• Cevherî, İsmail B. Hammâd, Es-Sıhah Tâcu’l-Luğa Ve Sıhâhu’l-Arabiyye, (Thk. Ahmed Abdulgafur Attâr), Dâru’l-İlm, Beyrut, 1984
• Ceylan, Ayhan. (1998). Türk Hukuk Tarihinde Meşveret Düşüncesi Ve Uygulaması. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul.
• Ceylan, Ayhan. (2005). Osmanlı'da Meşrutiyet Öncesi Merkezî Meclisler Literatürü. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (5), 623-646.
• Cezar, Mustafa (2011), “ Dördüncü Murat Devrinin Önemli Simalarından: ‘Koçi Bey’”, Mufassal Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, Cilt 4, Ss. 1901-1902
• Demir, Abdullah (2016). Osmanlı Hukukunda Devletin Yapısı. Avrasya Sosyal Ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 3(1), 1-19.
• Demirel, Demokaan. (2017). Eski Türklerde Devlet Sisteminin Mutlak Monarşik Modelden Ayrılan Yönleri. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9(16), 425-450.
• Dinçer, Ömer & Yılmaz, Cevdet. (2003). Kamu yönetiminde yeniden yapılanma. Değişimin Yönetimi İçin Yönetimde Değişim, Ankara: TC Başbakanlık Yayınları.
• Dursun, Yıldız Hakkı. (1980). İslamiyet Ve Türkler. Çağrı Yayınları, İstanbul.
• Erol, Ömer Faruk. (2020). Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Cumhurbaşkanlığı Politika Kurulları. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 26(1), 107-130.
• Eryılmaz, Bilal.(2021) Kamu Yönetimi: Düşünceler-Yapılar-Fonksiyonlar-Politikalar . Umuttepe Yayınları.
• Gezgin, Ali Galip. (1997). “Kur’ân’da ve Türk Devlet Geleneğinde Şûra”, Süleyman Demirel Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 4, s. 183-207.
• Gökçe, Ali Fuat. (2010). Osmanlı Klasik Döneminde İdari Reform Hareketleri: Koçi Bey Risalesi. Yasama Dergisi , 59-78.
• Gözler, Kemal. (2019). İdare Hukuku Cilt 1, 3 b. (Bursa: Ekin Basım Yayım Dağıtım)
• Halaçoğlu, Yusuf. (1991). Osmanlılarda Devlet Teşkilatı Ve Sosyal Yapı. Ankara: Ttk Basımevi.
• Hammer, J. V. (1990). Osmanlı Devleti Tarihi. Çev. Mehmet Ata, Öz. Abdülkadir Karahan, Ys., Ts, I.
• Has Hacib, Yusuf. (1996). Kutadgu Bilig, (Çeviren: Reşit Ahmeti Arat), Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• İbn Kesir, El-Bidâye Ve’n-Nihâye, Çağrı Yayınları, İstanbul 1995. C.11.
• İnalcık, Halil. (1959). “Osmanlılarda Saltanat Veraseti Usulü Ve Türk Hâkimiyet Telakkisiyle İlgisi”. Ankara Üniversitesi Sbf Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 1, Ss.69-94.
• Kafesoğlu, İbrahim, “Kültür Ve Teşkilat”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, 1956, S. 761–762
• Kafesoğlu, İbrahim, Türk Bozkır Kültürü, Ankara, 1987.
• Kafesoğlu, İbrahim. (1992). Selçuklu Tarihi. Milli Eğitim Basımevi.
• Kanunname-İ Ali Osman (Neş.M.Arif), Toem İlavesi, İstanbul 1330
• Karal, Enver Ziya (1983). Osmanlı Tarihi, C. V. Ankara, , S. 255-258.
• Karal, Enver Ziya(1995), Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara,
• Karal, Enver Ziya. (2006). Gülhane Hattı Hümâyûn’da Batı’nın Etkisi. H. İnalcık Ve M. Seyitdanlıoğlu (Ed.). Tanzimat(Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu) İçinde (S. 65-82). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Karatepe, Şükrü. (1996). “Osmanlı’da Devlet Ve Yönetim. Komisyon”, Osmanlı Ansiklopedisi, İçinde 3- 167, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kili, Suna. (1995). Atatürk Devrimi. Bir Çağdaşlaşma Modeli, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara
• Kurpalidis, G.M., (2007) .Büyük Selçuklu Devletinin İdari, Sosyal Ve Ekonomik Tarihi, Ötüken Yayınları, İstanbul Meclis-İ Mebusan Zabıt Cedidesi, 15 Kanun-İ Evvel 1324, Devre 1, İçtimaa Senesi. 1, C.I, Celse. 2, S. 76.
• Mehmed Neşrî, Mevlânâ, Cihânnümâ (1288-1485), Haz. N. Öztürk, İstanbul 2008.
• Mumcu, Ahmet. (2007). Divani Hümayun, Phoenix Yayınevi, Ankara
• Nizamülmülk, Siyasetname. (2020). Çeviren: Nurettin Bayburtlugil. Dergâh Yayınları.16.Baskı, İstanbul.
• Nohutçu, Ahmet. (2005). Türk Yönetim Geleneğinde Değişim:" Siyaset Odaklı" Bürokrasiden 11 Kamu Po Litikas. I Odaklı" Bürokrasiye. Muhafazakar Düşünce Dergisi, 1(4), 123-144.
• Onar, Sıddık Sami, İdare Hukuku’nun Umumi Esasları, İstanbul 1966, C. 2.
• Ortaylı, İlber. (2012), Türkiye Teşkilat Ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara
• Ögel, Bahaeddin. (1982). Türklerde Devlet Anlayışı (Vol. 1). Ötüken Neşriyat Aş.
• Özdemir, Abdülkadir. (2021). Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin Türkiye Cumhuriyeti idari teşkilatına getirdiği yenilikler. Journal of Academic Value Studies, 7(3).
• Özgüdenli, Osman.G. (2013). Selçuklular, I: Büyük Selçuklu Devleti Tarihi (1040-1157). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Özmen, Alper. (2014). Kutadgu Bilig'de Yöneten-Yönetilen İlişkileri. Dumlupinar University Journal Of Social Science/Dumlupinar Üniversitesi Soysyal Bilimler Dergisi, (41).
• Özmen, Serkan. (2011). Atatürk’ün Yaverleri (Master's thesis, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Öztürk, Necdet. (2013). Kuruluş Dönemi'nde Osmanlı'da Meşveret Kültürü. Turk Dunyasi Arastirmalari, (207).
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet. (2009). Eski Türklerde Devlet Meclisi “Toy” Üzerine Düsünceler. Tarih Araştırmaları Dergisi, 28(45), 1-12.
• Sobacı, Mehmet Zahid; Miş, Nebi & Köseoğlu, Özer (2018), “Türkiye’nin Yeni Yönetim Modeli ve Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı”, SETA Perspektif, 206, ss. 1-6.
• Sofuoğlu Ebubekir, Osmanlı Devletinde Islahatlar Ve I. Meşrutiyet, İstanbul 2004.
• Sönmez, Abidin (2015). Şûra Ve Rasulullah’ın Müşaveresi. İnkılâb Basım Yayım.2. Baskı
• Söyler, Yasin. (2020). “3 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine Göre Üst Kademe Kamu Yöneticisi Kimdir?”, Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2 (1), 59-110
• Sümer, Faruk. (1992). Oğuzlar (Türkmenler): Tarihleri, Boy Teşkilatı, Destanları. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Şen, Bülent. (2021). Atatürk’ün yaverleri ve yaverlerinin anıları kapsamında Atatürk’ün duygusal zekâsına kısmi bir bakış – disiplinlerarası sosyal hizmet. Sosyal Politika ve Sosyal Hizmet Çalışmaları Dergisi, 2(1), 48-78.
• Taneri, Aydın. (1993). Türk Devlet Geleneği, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi
• Tanör, Bülent. (2006). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980).
• TURHAN, Mehmet. (1993); Hükümet Sistemleri, 2. Baskı, Gündoğan Yayınları, Ankara, Şubat.
• Türkdoğan, Orhan. (2003) Türk Tarihinin Sosyolojisi, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul
• Uslu, Adem. Türklerde Devlet Yönetimi. Türk Ekini, (3), 4-17.
• Uzun, Hakan. (2005). Türk Demokrasi Tarihinde I. Meşrutiyet Dönemi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(2), 145-162.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1988). Anadolu Beylikleri Ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri (Vol. 2). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Üçok, Coşkun (1980). Siyasal Tarih (1789-1960), 3. Baskı, Ankara
• Üstün Gül. (2018). “Cumhurbaşkanlığı Ofislerinin İdari Teşkilattaki Yeri,” Cumhurbaşkanlığı Sisteminde Yürütme Sempozyumu 30 Kasım 2018, Marmara Üniversitesi Yayınevi No:861 30.
• Yakut, Kemal (2005). Mütareke Dönemi’nde Yapılan Saltanat Şuraları. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 21(61), 77-122.
• Yamaç, Müzehher. (2014). İlk Anayasa (1876 Kanun-İ Esasisi).
• Yazıcı, Sinan, & Dursunoğlu, İsmail (2019). Tarihsel Süreçten Günümüze Meclisin, Devlet Yönetimi Ve Karar Alma Üzerine Etkisi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(1), 91-111.
• Yazıcı, Sinan, & Dursunoğlu, İsmail. Tarihsel Süreçten Günümüze Meclisin, Devlet Yönetimi Ve Karar Alma Üzerine Etkisi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(1), 91-111.
• Yılmaz, Abdullah & Güler, Tahsin. (2021). Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi.