MAWLANA KHALID AND HIS DIVAN

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 17, 31.05.2023

Seyhan Kardeş

https://doi.org/10.38004/sobad.1227685

Öz

Bu çalışma Mevlânâ Hâlid’in hayatı, eserleri ve dîvânını ele almaktadır. Mevlânâ Hâlid, Nakşibendiyye Tarikatı’nın Hâlidiyye kolunun kurucusudur ve devrinin önde gelen din ve ilim adamlarındandır. Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî, medreseleriyle ünlü Karadağ kasabasında dünyaya gelmiştir. Ergenlik çağına gelmeden bu medreselerde sarf ve nahiv ilmîni tamamlamış ve sahip olduğu ilmî derecesi çevresinde takdir edilerek, kabul görmüştür. Aklî ve naklî ilimleri, din ve fen bilgilerini, yani tefsir, hadîs, fıkıh, tasavvuf, aruz, edebîyat, mantık, astronomi, geometri ve benzeri ilimleri tahsil etmiş, hattâ Fîrûzâbadî’nin dört cildlik Kamus lügatını ezberlemiş, çağdaşı bütün âlimlerin fevkıne çıkmış ve “Reîsu’l-ulema” unvanını almıştır. Fevkalade edip olup, nesir eserlerinin yanında kaside, gazel benzeri manzûm eserler de ortaya koymuş, belâgat ve fesâhatın en güzel meyvelerini ilim dünyasına arz etmiştir. Ayrıca yazarın bir Dîvânı da mevcuttur. Dîvân’ı ilim ve irfanla süslenmiş olup, hikmetler ve güzel söyleyişlerle doludur.

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ Hâlid, Bağdâdî, Nakşibendi, Dîvân

MEVLÂNÂ HÂLİD VE DÎVÂNI

Öz

Bu çalışma Mevlânâ Hâlid’in hayatı, eserleri ve dîvânını ele almaktadır. Mevlânâ Hâlid, Nakşibendiyye Tarikatı’nın Hâlidiyye kolunun kurucusudur ve devrinin önde gelen din ve ilim adamlarındandır. Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî, medreseleriyle ünlü Karadağ kasabasında dünyaya gelmiştir. Ergenlik çağına gelmeden bu medreselerde sarf ve nahiv ilmini tamamlamış ve sahip olduğu ilmî derecesi çevresinde takdir edilerek kabul görmüştür. Aklî ve naklî ilimleri, din ve fen bilgilerini, yani tefsir, hadîs, fıkıh, tasavvuf, aruz, edebiyat, mantık, astronomi, geometri ve benzeri ilimleri tahsil etmiş, hatta Fîrûzâbadî’nin dört ciltlik Kamûsu'l Muhît adlı lügatını ezberlemiş, çağdaşı olan bütün âlimlerin fevkine çıkmış ve “Reîsü’l-ulemâ” unvanını almıştır. Fevkalade edip biri olup nesir türündeki eserlerinin yanı sıra kaside, gazel gibi manzûm eserler de ortaya koymuş, belâgat ve fesâhatın en güzel meyvelerini ilim dünyasına arz etmiştir. Ayrıca yazarın bir Dîvânı da mevcuttur. Dîvân’ı ilim ve irfanla süslenmiş olup hikmetler ve güzel söyleyişlerle doludur.

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ Hâlid, Bağdâdî, Nakşibendi, Dîvân

Kaynakça

• Algar, H. (1997) “Hâlid el-Bağdâdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/283-285. İstanbul: TDV Yayınları.
• Algar, H. (1997) “Hâlidiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/295-296. İstanbul: TDV Yayınları.
• el-Bağdâdî, Mevlânâ Hâlid. (1334) Risâle-i râbıta. Dimaşk: Matbaatu't-Terakkî.
• el-Bağdâdî, Mevlânâ Hâlid. Dîvân. İstanbul: Süleymaniye kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, Demirbaş 3758.
• el-Bağdâdî, Mevlânâ Hâlid. Dîvân. İstanbul: Süleymaniye kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, Demirbaş 441-002.
• Eraydın, S. (1990) Tasavvuf ve Tarikatler. İstanbul: Marifet Yayınları.
• Haydarizâde, İbrahim Fasih. (1292) el-Mecdü’t-tâlid fi menâkıb-ı’ş-Şeyh Hâlid. İstanbul: Umran Yayınları.
• Kavak, A. (2013) Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî ve Hâlidî Tasavvuf Geleneğinin Tarihi Gelişim Süreci. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Küçük, C. (1985) Osmanlı İmparatorluğunda Millet Sistemi ve Tanzimat. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mehmet Tâhir Efendi. (1972) Osmanlı Müellifleri. nşr. A.Fikri Yavuz - İsmail Özen (İstanbul: Meral Yayınları.
• Memiş, A. (2011) Mevlânâ Hâlid-î Bağdâdî. İstanbul: Kaynak yayınları.
• Memiş, A. (2000) Hâlid-î Bağdâdî ve Anadoluda Hâlidîlik. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Şükrü, H. (1302) Menâkıb-ı şemsü’ş-şümûs. İstanbul: Umran Yayınları.
• Tevekkuli, M. R. (1980) Tarîh-i Tasavvuf der Kürdistan. Tahran: Hivda İletişim Yayınları.
• Uludağ, S. (1988) “Abdullah ed-Dihlevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/94-95. İstanbul: TDV Yayınları.
• Uludağ, S. (1997) “Hâlidiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/296-299. İstanbul: TDV Yayınları.
• Yılmaz, Ö. F. (1999) Belgelerle Osmanlı Tarihi. İstanbul: Osmanlı Yayınevi.
• Yücer, H. M. (2001) XIX. Asırda Anadolu'da Tasavvuf. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Yüksel, S. (1977) Dîvân ve Şerhi. İstanbul: Kültür Yayınları.