TÜRKÇEDE EYLEMLERDE GÖRÜLEN -SA-N/-NIZ-A BİÇİMBİRİMİ KAYNAŞIK MIDIR?, EK MİDİR?

Year 2021, Volume: 12 Issue: 1, 13 - 22, 02.01.2021

Ayberk Kurtgel

https://doi.org/10.33537/sobild.2021.12.1.2

Abstract

Türkçede eylem köklerine biçimlenerek onlara emir, rica,
yalvarma, istek, sabırsızlık ve öneri gibi anlamlar yükleyen -sAn/-nIz-A biçimbirimi vardır. Yaptığımız ilk araştırmalar bize “-
sA”nın, dilek veya şart bildiren biçimbirim; “-n/-nIz”ın ise
2.tekil/çoğul kişi uyumuna girmiş ek işlevindeki biçimbirimler
olduğunu düşündürmüştür. “-A” ise seslenme edatı olarak
değerlendirilmiştir. Ancak detaylı literatür taramaları sonucunda
“-sA-n/-nIz-A”nın, kaynaşık (clitic) işlevli biçimbirim olarak
çözümlendiği de görülmüştür.
Yukarıdaki açıklamalar çerçevesinde bu çalışmanın amacı, -sAn/-nIz-A biçimbiriminin, ek olarak mı yoksa kaynaşık olarak mı
çözümlenmesi gerektiğini saptamaktır. (1) ve (2)'de verilen
örnekler üzerinden oluşturulan araştırma soruları şunlardır:
(1) Bu akşam bize yemeğe gel-se-n-e.
(2) Sus-sa-nız-a.
a) -sA-n/-nız-A yapısı içindeki -sA biçimbirimi, dilek-şart
kipi kategorilerinden hangisine aittir?
b) Eğer “-sA”nın ve “-A”nın kaynaşık olduğu düşünülürse, -
n/-nIz eylemcil kişi uyumları, ek görevini üstlenebilir mi?
Davranışsal gözlem tekniğiyle gerçekleştirilen bu araştırmanın
yöntemi, (1) ve (2)'de verilen örneklerin kullanıldığı Ertelenmiş
Ekleştirme (Ing. Suspended Afxation) ölçeği çerçevesinde
oluşturulmuştur. Elde edilen bulgular sonucunda “-sA”nın sonsuz
hece (non-terminal) olduğu ve k paradigması kişi uyumundaki
–n/-nIz ile sözcük oluşumunu tamamladığı için ek görevi gördüğü
saptanmıştır. -A seslenme ilgecinin de bu ek yapısına dahil olduğu
kanısına varılmıştır.

Keywords

SA-n/-nIz-A Biçimbirimi, Kaynaşıklık, Dilek/Şart Biçimbirimi, Ertelenmiş

References

• Aslan Demir, S. (2007). Türkiye Türkçesinde İsteme Anlam Birimi: Dilbilgisel ve Toplum Dilbilimsel Bir İnceleme, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• ---. (2008). Türkçede İsteme Kipliği: Semantik-Pragmatik Bir İnceleme, Ankara: Grafiker Yayıncılık.