BEDEN, BİREY VE TOPLUM KESİŞİMİNDE ENGELLİ BİREYLERİN ERİŞEBİLİRLİK DENEYİMLERİ: GAZİANTEP ÖRNEĞİ

Yıl 2022, Cilt: 25 Sayı: 2, 299 - 317, 29.04.2022

Fulya Doğruel

https://doi.org/10.18490/sosars.1111387

Öz

Bu çalışmanın amacı, bedensel engelli bireylerin toplumsal hayata katılım durumlarını, toplumsal kaynaklara erişebilme imkânlarını ve engelliliğe dair algılarını incelemektir. Bu amaçla çalışma, temelde engelliliğin sosyal teorisine dayanarak, engelliliği sadece beden ve sağlık boyutları ile değil, kültür, toplum, ekonomi, teknoloji ve sosyal politika boyutlarını da içeren bütünsel bir bakış açısıyla ele almaktadır. Bu bağlamda engellilik olgusunun toplumsal olarak nasıl inşa edildiğini ve bireysel olarak nasıl deneyimlendiğini etkileşimsel bir çerçeveden anlamaya çalışmaktadır. Gaziantep kent merkezinde temel nitel araştırma metoduyla gerçekleştirilen bu çalışmanın verileri otuz iki katılımcıyla gerçekleştirilen derinlemesine mülakatlar yoluyla toplanmıştır. Araştırmanın sonucunda engelli bireylerin özgün bedensel deneyimlerine uygun bir erişebilirliğin toplumsal katılımın belirleyicisi olduğu ve engellik algısı ile erişilebilirliğin karşılıklı bir etkileşim içinde olduğu ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Engellilik, beden, bedensel engellilik, erişilebilirlik, toplumsal katılım.

Kaynakça

• Abberley, P. (2002). Work, Disability, Disabled People ve European Social Theory. C. Barnes, C. Oliver, M ve L. Barton, L. (Ed.), Disability Studies Today içinde (s.120-139). Polity Press.
• Altuntaş Duman, N. ve Doğanay, G. (2017). Toplumsal Dışlanma Pratikleri Üzerinden Trabzon’da Engelli Kadınlar. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, Cilt 20 ,Sayı 2, 1-48.
• Amundson, R. (2000). Against Normal Function, Stud. Hist. Phil. Biol. & Biomed. Sci., Vol. 31, No. 1, 33-53.
• Auslander, G. K.ve Gold, N. (1999). Disability Terminology in the Media: A Comparison of Newspaper Reports in Canada and Israel. Social Science & Medicine, 48 (10), 1395-1405.
• Barnes, C. ve Mercer, G. (2004). Theorising ve Researching Disability from a Social Model Perspective, Chapter 1. C. Barnes ve G. Mercer (Ed.), Implementing the Social Model of Disability: Theory and Research içinde (s.1-18). Leeds: The Disability Press.
• Barnes, C., Oliver, M. ve Barton, L. (2002). Disability ve the Body. Polity Press, 58-77.
• Bezmez, D., Yardımcı, S. ve Şentürk, Y. (2011). TÜBİTAK destekli “Engelli Hakları ve Kent Vatandaşlığı: İstanbul Özelinde Engelli Kişilerin Yaşamlarını Şekillendiren Aktörler ve Dinamikler” başlıklı projenin yayımlanmamış sonuç raporu (Proje Numarası: 109K074).
• Burcu, E. (2011). Türkiyede’ki engelli bireylere ilişkin kültürel tanımlamalar: Ankara Örneği. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi B28 (1), 35-54.
• Burcu, E. (2015). Engellilik Sosyolojisi. Anı Yayıncılık.
• Burke, P. (2007). Disadvantage ve Stigma: A Theoretical Framework for Associated Conditions. P. Burke ve J. Parker (Ed.), Social Work ve Disadvantage: Addressing the Roots of Stigma Through Association içinde (s. 11-27). London: Kingsley Publisher.
• Dejong, G., Palsbo, S.E., Beatty, P.W., Jones, G.C., Kroll, T. ve Neri, M.T. (2002). The Organization and Financing of Health Services for Persons with Disabilities. The Milbank Quarterly, Vol.80, No.2, 261-302.
• Dreger, A. D. (2008). ‘Introduction’ from One of us: conjoined twins and the future of normal. C. Malacrida ve J. Low (Ed.), Sociology of the Body: A Reader içinde (s.127-132). Oxford University Press.
• Dünya Sağlık Örgütü (2004). ICF İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı. E. Kabakçı ve A. Göğüş, (çev.), Bilge Matbaacılık. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/42407/9241545429_tur.pdf
• Durell, S. (2014). How the social model of disability evolved. Nursing Times; 110: 50, 20-22.
• Ergüden, D. (2018). Sosyal Dışlanma Açısından Bedensel Engelli Bireylerin Yaşantılarının İncelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara.
• Gleeson, B. (1999). Geographies of Disability. London ve New York, Routledge.
• Goodley, D. (2011). Disability Studies: An Interdisciplinary Introduction. London: SAGE.
• Hanna, W. ve Rogovsky, B. (1991). Women with Disabilities: Two Handicaps Plus, Disability. Handicap & Society, 6:1, 49-63.
• Harpur, P. D. (2020). Ableism at Work: Disablement and Hierarchies of Impairment. Cambridge University Press.
• Hughes, B. ve Paterson, K. (2006). The social model of disability ve the disappearing body: towards a sociology of impairment, L. Barton (Ed.), Overcoming Disabling Barriers, 18 years of Disability and Society içinde (s. 91-108). Routledge.
• Hughes, B. (2020). A Historical Sociology of Disability: Human Validity and Invalidity from Antiquity to Early Modernity. London and New York: Routledge.
• Jajtner, K. M., Mitra, S., Fountain, C. ve Nichols, A. (2020). Rising Income Inequality Through a Disability Lens: Trends in the United States 1981-2018. Soc Indic Res. 151(1), 81-114. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7710004/
• Karataş, K. (1997). “Engelliler Kentlerde Hareket Etmek İstiyorlar”. Ufkun Ötesi, Türkiye Görme Engelliler Federasyonu Dergisi, Sayı 4(2), 25-45.
• Kitchin, R. (1998). ‘Out of Place’, Knowing One’s Place’: Space, Power and The Exclusion of Disabled People, Disability & Society, Vol. 13, No. 3, 343-356.
• Lupton, D. ve Seymour, W. (2000). Technology, selfhood ve physical disability. Social Science & Medicine 50 (2000) 1851±1862
• Merriam, S. B. (2018). Qualitative Research: A Guide to Design and Implementation, Wiley.
• Mitra, S. (2006). The Capability Approach. Journal Of Disability Policy Studies, Vol. 16, No. 4/2006, 236-247.
• Neuman, W. L. (2020). Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nicel ve Nitel Yaklaşımlar, Cilt-2. Ö. Akkaya (Çev.). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Oliver, M. (1996). Understanding disability: From theory to practice. St Martin's Press.
• Oliver, M. (2004). “The Social Model in Action: if I had a hammer”, Chapter 2. C. Barnes ve G. Mercer (Ed.), Implementing the Social Model of Disability: Theory ve Research içinde (s. 18-31). Leeds: The Disability Press.
• Oliver, M. ve Barnes, C. (2012). The New Politics of Disablement. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
• Öztürk, K. (2014). Dezavantajlı Gruplara Yönelik Ayrımcılık: Engellilerin Çalışma Hayatında Karşılaştıkları Ayrımcılık ve Çözüm Önerileri. (Yayınlanmamış Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim Uzmanlığı Tezi). T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Eğitim ve Araştırma Merkezi, Ankara.
• Punch, K. F. (1998). Introduction to Social Research: Quantitative and Qualitative Approaches. London, Thousand Oaks, New Delhi: Sage Publications.
• Rioux, M. H. (2002). Disability, Citizensh ip and Rights in a Changing World. C. Barnes, M. Oliver ve L. Barton (Ed.), Disability ve the Body içinde (s. 20-28., Polity Press).
• Shakespeare, T. ve Watson, N. (2002). The social model of disability: an outdated ideology?. Research in Social Science ve Disability, Vol. 2, 9-28. https://www.um.es/discatif/PROYECTO_DISCATIF/Textos_discapacidad/00_Shakespeare2.pdf
• Shakespeare, T. (2010). The Social Model of Disability. L. J. Davis (Ed.), The Disability Studies Reader içinde (s. 266-73). New York: Routledge.
• Smart, J. F ve Smart, D. W. (2006). Models of Disability: Implications for the Counseling Profession. Journal of Counseling ve Development, Winter, 84, 29-40.
• Şişman, Y. (2014). Engellilerler Açısından Eşitlik, Ayrımcılık ve Eğitim Hakkı. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, Ocak- Haziran 2014, (32), 57-85.
• Titchkosky, T. ve Michalko, R. (2012). The Body as the Problem of Individuality: A Phenomenological Disability Studies Approach. B. Goodley, B. Hughes ve L. Davis (Ed.), Disability and Social Theory: New Developments and Directions içinde (s.127-143). Palgrave.
• Tremain, S. (2005). Foucault, Governmentality, and Critical Disability Theory Today: A Genealogy of the Archive. S. Tremain (Ed.), Foucault ve the Government of Disability içinde (s. 9-24). University of Michigan Press.
• Turner, B. (2001). Disability and the Sociology of the Body. G. L. Albrecht, K. Seelman, M. Bury içinde, Handbook of Disability Studies, Edited London: Sage Publications, syf. 252-267
• Ünal, V. (2021). Türkiye’de Engellilik Yaklaşımlarının Sosyal Politika Açısından Değerlendirilmesi. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. XLV ARALIK 202, Sayı: 2, 235-258.
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2021). https://www.aile.gov.tr/media/96693/eyhgm_istatistik_bulteni_aralik_2021.pdf Erişim Tarihi 10 Şubat 2021.
• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2013). “Soru Önergesi Cevabı”. http://www2.tbmm.gov.tr/d24/7/7-14302sgc.pdf Erişim Tarihi 10 Şubat 2021.
• Birleşmiş Milletler (2006). https://www.un.org/esa/socdev/enable/disun.htm Erişim Tarihi 10 Şubat 2021.
• Dünya Sağlık Örgütü (2021a). Disability, https://www.who.int/health-topics/disability#tab=tab_1 Erişim Tarihi 10 Ocak 2021.
• Dünya Sağlık Örgütü (2021b). Disability and health, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/disability-and-health Erişim Tarihi 10 Ocak 2021.
• Engelliler Konfederasyonu (2021). https://www.engellilerkonfederasyonu.org.tr/2022-butcesinde-de-ne-engelliler-ne-de-toplum-dusunuldu/ Erişim Tarihi 25 Ocak 2021.
• Erşahin, S. (2018). https://www.dunya.com/kose-yazisi/toplumsal-yasama-erisim-bir-demokrasi-sorunu/430322 Erişim Tarihi 2 Şubat 2021.
• GIZ ve CBM (2012). https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/A_human_rights-based_approach_to_disability_in_development.pdf Erişim Tarihi: 10 Şubat 2021.
• Küçükaslan, B. (2011). ‘Sakat’ Politiktir!, http://bianet.org/bianet/toplum/132569-sakat-politiktir]
• T.C. Başbakanlık Özürlüler Kanunu (2010) https://www.bingol.edu.tr/media/225857/6mevzuat_kitabi_2010.pdf Erişim Tarihi: 2 Şubat 2021.
• TÜİK (2010). https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=saglik-ve-sosyal-koruma-101&dil=1 Erişim Tarihi: 2 Şubat 2021.
• TÜİK (2019). https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=saglik-ve-sosyal-koruma-101&dil=1 Erişim Tarihi: 2 Şubat 2021.