GÖNEN ÇAYI DELTASI’NIN TOPRAK ÖZELLİKLERİNİN COĞRAFİ AÇIDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Year 2013, Issue: 57, 233 - 246, 29.11.2013

Emre Özşahin

Abstract

Dünya üzerindeki en etkin dış kuvvet olan akarsuların oluşturduğu birikim şekillerinden daha
fazla dikkat çekeni deltalardır. Bu yer şekilleri akarsuların değişik zamanlarda getirmiş oldukları
depozitler üzerinde oluşmalarından dolayı kısa mesafeler içerisinde çok farklı özellikler gösteren
alüvyal topraklara sahiptir. Bu çalışmanın amacı, Gönen Çayı Deltası’ndaki alüvyal toprakların
fiziksel ve kimyasal özelliklerini belirlemek ve sınıflandırmaktır. 1/25.000 ölçekli topografya haritası
esas alınarak gerçekleştirilen çalışmanın haritalama aşamasında Coğrafi Bilgi Sistemleri
(CBS) yazılımlarından ArcGIS/ArcMap 10 paket programı kullanılmıştır. Deltanın üç farklı kesiminde
toprak profilleri açılmış ve buradan alınan toprak örneklerinin fiziksel ve kimyasal özellikleri
analiz edilmiştir. Sonuçta delta alanındaki alüvyal toprakların kireçli ve orta derecede suya
doygun olduğu saptanmıştır. Bununla birlikte deltanın kıyı kesimine doğru toprak yapısının asit
bir karakter kazandığı tespit edilmiştir. Topraktaki fosfor oranının aynı değer gösterdiği deltada,
potasyum oranının değiştiği belirlenmiştir. Toprak taksonomisine göre Entisol ordosunda yer alan
toprakların bulunduğu Gönen Çayı Deltası’nda alt ordo olarak Aquent ve Fluvent, bütük grup olarak
Fluvaquent ve Xerofluvent, alt grup olarak da Typic Fulvaquent ve Vertic Xerofluvent şeklindeki
detay toprak sınıflarının varlığı anlaşılmıştır. Sonuçta deltanın jeomorfolojik özelliklerinin toprak
özellikleri üzerinde baskın bir etkisinin olduğu görülmüştür.

Keywords

Delta, Jeomorfolojik Özellikler, Toprak Özellikleri, Alüvyal Topraklar, Gönen Çayı Deltası.

References

• Alçiçek, M. C., İleri, Ö., Erdem, Ö. B., Gül, A., Kırman, E. (2003). Biga ve Gönen Çayları deltalarının güncel tortulları ve dokusal özellikleri. Marmara Denizi güneyinde kuvaterner deniz düzeyi değişimleri ve Kocasu-Gönen Çayı deltalarının evrimi. Ankara: TÜBİTAK YDABÇAG-198 Y 076, Haziran 2000.
• Atalay, İ. (1990). Vejetasyon coğrafyasının esasları. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
• Atalay, İ. (2006). Toprak oluşumu, sınıflandırması ve coğrafyası. İzmir: Meta Yayınları.
• Birkeland, P. W. (1999). Soil and geomorphology. New York. Oxford University Press.
• Canton, Y., Bent, A. S., Lazaro, R. (2003). Soil geomorphology relations in gypsiferour materials of the Tabernas Desert. Geoderma, Volume: 115, pp.: 193-222.
• Cürebal, İ. (1999). Gönen Çayı (Tahirova) ile Edincik (Balıkesir) arasının kıyı kullanımı ve planlaması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dahlgren, R. H., Boettinger, J. L., Huntington, G. L., Amundson, R. G. (1997). Soil development along an elevational transect in the Western Sierra Nevada, California. Geoderma, Volume: 78, pp.: 207-236.
• Dengiz, O. (2010). Morphology, physico-chemical properties and classification of soils on terraces of the Tigris River in the South-east Anatolia Region of Turkey. Tarım Bilimleri Dergisi, Sayı: 16, s.: 205-212.
• Dengiz, O., Göl, C., Ekberli, İ., Özdemir, N. (2009). Farklı alüvyal teras şekilleri üzerinde oluşmuş toprakların dağılımı ve özelliklerinin belirlemesi. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, Sayı: 24 (3), s.: 184-193.
• Dengiz, O., Göl, C., Karaca, S., Yüksel, M. (2006). Effects of different landscape position and parent material on soil variability and land use in both sides of Acicay RiverÇankırı. International Soil Meeting on Soil Sustaining Life on Earth, Managing Soil and Technology Proceedings, Volume: II, pp.: 745-751, Sanlıurfa/Turkey.
• Efe, R. (1993a). Biga Yarımadası Kuzeydoğusunda Armutçuk Dağları ile Biga ve Gönen çayları arasındaki çevrenin jeomorfolojisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü.
• Efe, R. (1993b). Marmara Denizi güneyinde Karabiga-Tahirova arasındaki kıyı kesiminin çevresel jeomorfolojisi. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 28, s.: 293-306, İstanbul.
• Efe, R. (1994). Biga Yarımadasında neotektoniğin jeomorfolojik İzleri. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 29, s.: 209-242.
• Efe, R. (1995). Gönen ve dolaylarında gözlenen çevre sorunlarına coğrafi bir yaklaşım. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Öneri Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2., s.: 97-101.
• Efe, R. (1997). Gönen ve çevresinde coğrafi şartların Gönen çayı rejimine etkisi. M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Öneri Dergisi, Sayı: 6, s.: 119-127.
• Efe, R. (1999). Güney Marmara Bölümü batısında toprak oluşumunu etkileyen coğrafi faktörler ve toprakların özellikleri. Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 34, s.: 193-209. Efe, R. (2010). Biyocoğrafya. 2. Basım, İstanbul: MKM Yayıncılık.
• EİE (1996). 1992 Su Yılı Akım Değerleri. Ankara: EİE Genel Müdürlüğü Yayınları, No: 95–25.
• Emre, Ö., Erkal, T., Tchepalyga, A., Kazancı, N., Keçer, M., Ünay, E. (1998). Doğu Marmara’nın Neojen-Kuvaterner’deki evrimi. MTA Dergisi, Sayı: 120, s.: 233- 298.
• Emre, Ö., Kazancı, N., Erkal, T., Görmüş, S., Görür, N., Kuşçu, L., Karabıyıkoğlu, M., Keçer, M. (1997b). Ulubat ve Manyas göllerinin oluşumu ve Güney Marmara’nın Kuvaterner evrimi. Marmara Deniz Araştırmaları Workshop-III (2-3 Haz. 1997).
• Ankara: TÜBİTAK-MTA-ÜNİVERSİTE Ulusal Deniz Araştırmaları Programı (Koordinatör: N. Görür), Genişletilmiş Bildiri Özetleri, s.: 23-27.
• Emre, Ö., Kazancı, N., Erkal, T., Karabıyıkoğlu, M., Veysel Kuşçu, İ. (1997a). Ulubat ve Manyas göllerinin oluşumu ve yerleşim tarihçesi. Ankara: TÜBİTAK YDABÇAG 426/G Raporu (Koordinatörler: N. Kazancı ve N. Görür).
• Erinç, S. (2012). Jeomorfoloji I. Güncelleştirenler: Ahmet ERTEK - Cem GÜNEYSU, İstanbul: Der Yayınları, No: 284.
• Gerrard, J. (1987). Alluvial soils. New York: Hutchinson Ross.
• Hoşgören, M. Y. (2007). Jeomorfoloji’nin ana çizgileri I. 6. Baskı, İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Hoşgören, M. Y. (2012). Hidrografya’nın ana çizgileri I. 7. Baskı, İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Hüsam, Ş. (1987). Gönen Çayı deltası ve çevresinin kıyı jeomorfolojisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Jeomorfoloji Anabilim Dalı.
• Kazancı, N., Emre, Ö., Erkal, T., Görür, N., Ergin, M., İleri, Ö. (1997). Güney Marmara Deltaları: Kocasu ve Gönen Çayı deltalarının morfolojisi ve tortul yapısı. Güney Marmara Bölgesinin Neojen ve Kuaterner Evrimi, Ankara: YDABÇAG 426/G.
• Lark, R. M. (1999). Soil-landform relationships at withinfield scales: An investigation using continuous classification. Geoderma, Volume: 92, pp.: 141-165.
• Mater, B. (1999). Toprak coğrafyası. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Okumuş, A. (2006). Biga Çayı İle Gönen Çayı ağzı arasındaki kıyının kullanımı ve planlaması.
• Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı.
• Özşahin, E. (2009). Marmara Denizi havzası deltaları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı.
• Özşahin, E., Ekinci, D. (2012). Marmara Denizi deltaları ve insan. Türkiye’nin Kıyı ve Deniz Alanları IX. Ulusal Kongresi 14-17 Kasım 2012, Antakya/Hatay, s.: 325-333.
• Özşahin, E., Ekinci, D. (2013). Marmara Denizi deltaları. III. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu Bildiriler Kitabı (Editörler: Hüseyin KORKMAZ, Atilla KARATAŞ), s.: 26-37, Hatay: Color Ofset.
• Soil Survey Staff (1999). Soil taxonomy. a basic of soil classification for making and ınterpreting soil survey. Washington D.C.: U.S.D.A Handbook No: 436.
• Soykan, A., Cürebal, İ. (1999). Gönen Çayı (Tahirova) ile Belkıs Tombolosu arasının kıyı jeomorfolojisi, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 34, s.: 313-329.
• Şaroğlu, F., Emre, Ö., Boray, A. (1987). Türkiye’nin aktif fayları ve depremsellikleri. Ankara: Maden Teknik ve Arama Genel Müdürlüğü Rapor No: 8174.
• Weber, G. B., Gobat, J. M. (2006). Identification of faces models in alluvial soil formation: The Case of a Swiss Alpine Floodplain. Geomorphology, Volume: 74, pp.: 181-195.
• Whateley, M. G. K., Pickering, K. T. (Eds.). (1989). Deltas; sites and traps for fosil fuels. Oxford: Geol. Soc. Pub. No: 41, Blackwell.
• Wright, L. D. (1985). River deltas. In: Davies, R. A. (Ed.) Coastal sedimentary environments. 2nd Ed., New York: Springer Verlag, 1-76.
• Yair, A. (1990). The role of topography and surface cover upon soil formation along hill slopes in arid climates. Geomorphology, Volume: 3, pp.: 287-299.
• Yalçınlar, İ. (1946). Manyas Havzasının morfolojik etüdü. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları, No: 9.