İRTİCÂL VE MECÂZ YÖNTEMLERİYLE ARAPÇADA KAVRAM OLUŞTURMA

Year 2017, Issue: 71, 257 - 270, 24.08.2017

Rıfat Akbaş

Abstract

Dilin ne denli önemli olduğunu filoloji alanında ortaya konan araştırmalardan çıkartabiliriz. Çünkü dil her zaman ve her yerde kültürün ayrılmaz bir parçası ve en önemli
öğesi olarak kendi değerini korumuştur. Dilin içine giren yeni kavramların ve yabancı kelimelerin yerli karşılıklarının bulunması konusunda ise çeşitli yollara başvurulmuştur.
Çünkü kavramlar toplumların yaşayış tarzlarına, kültürlerine, beşeri tecrübelerine ve beklentilerine göre zaman içinde çeşitlenmekte ve buna bağlı olarak da dilin kavram boyutu genişlemektedir. Arapçanın da bu alanda zengin bir işleve sahip olduğu görülmektedir. Zira iştikâk, ta‘rîb, naht, irticâl ve mecâz gibi birçok kavram oluşturma yöntemlerinin
var olduğu gerek klasik gerekse çağdaş dilbilimciler tarafından sıklıkla dile getirilmiştir. Biz de bu makalede söz konusu yöntemler arasında önemli gördüğümüz İrticâl ve Mecâz
yöntemleri üzerinde durmaya çalıştık.

Keywords

Arap Dili, Kavram Oluşturma, Terim Türetme, İrticâl, Mecâz.

References

• Abdulazîz, M. Hasan, et-Ta‘rîb fi’l-Kadîmve’l-Hadîs, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Kahire, 1411/1990.
• Akkâvî, Fevvâl, el-Mu‘cemu’l-Mufassal fî Ulûmi’l-Belâğa, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2. Baskı, Beyrut, 1417/1996.
• Alevî, Yahya b. Ali, et-Tirâz liEsrâri’l-Belâğa ve Ulûmi Hakâiki’l-İ‘câz, Thk. Abdülha- mit Hendâvî, el-Mektebetu’l‘Asriyye, 1. baskı, Beyrut, C. I-III, 1423/2002.
• Ali Süleyman, Sabâh, “Eseru’l-İrticâl fî Tenmiyeti’l-Lugati’l-‘Arabiyye”, Mecellet-u Âdâbi’l-Ferâhîdî, 2013, S, 16, s. 209-320.
• Âlûsî, Mudar Nurî, el-Bedîhetu ve’l-İrticâl fi’ş-Şi‘ri’l-Abbâsî Hattâ Nihâyeti’l-Karni’s- Sâlisi’l-Hicrî, Dâru Ğaydâ, 1. Baskı, Ürdün, 2014.
• Bulut, Ali, Belâgat Terimleri Sözlüğü, 1. baskı, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 2015.
• Bâsil, Muhammed, el-Mu‘arreb ve’d-Dehîlfi’l-Lugati’l-Ârabiyye, Yayımlanmamış Dok- tora Tezi, Pakistan, Islamabad, International Islamic University, 2002.
• el-Büstânî, Butris, Muhîtu’l-Muhît, 1. Baskı, Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1987.
• el-Câhiz, Ebû Osmân, el-Beyân ve’t-Tebyîn, Thk. Abdusselâm Muhammed Harûn, Mektebetu’l-Hancî, 7. baskı, Kahire, C. I-IV, 1418/1998.
• Cürcânî, Abdulkâhir, Esrâru’l-Belâğa, Thk. Mahmud Muhammed Şakir, Dâru’l-Medenî, Cidde, 1409.
• Cevherî, EbûNasr İsmail b. Hammâd, es-Sihâh: Tâcu’l-Luga ve Sihâhu’l-Arabiyye, Thk. Muhammed Tâmer, Dâru’l-Hadîs, Kahire, C. I-VII, 1430/2009.
• Cürcânî, eş-Şerîf, Kitâbu’t-Ta‘rîfât, 1. Baskı, Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1985.
• Corcî, Zeydân, el-Lugatu’l-‘Arabiyyetu Kâinun Hayyun, Dâru’l-Cîl, 2. baskı, Beyrut, 1988.
• Çıkar, Mehmet Şirin, Kıyas: Bir Nahiv Usûl İlmi Kaynağı, Ahenk Yayınları, 1. baskı, Van, 2007.
• , Nahivciler İle Mantıkçılar Arasındaki Tartışmalar, İSAM Yayınları, İstanbul, 2009.
• , “Arap Dilbilimi Çalışmalarında “Hadd/Tanım Terimi” ve er-Rummânî’nin el-Hudûd adlı Eseri”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, V, 2005, S. 2, s. 53-69.
• Daşkıran, Yaşar, Arapça’da Terim ve Terim Türetme Yolları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi 2010.
• Durmuş, İsmail, DİA, “İrticâl Maddesi” Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2002, C. XXII, s. 460.
• Demir, Ramazan, Arap Dilbilimcilerine Göre Dillerin Kaynağı Meselesi, Yayımlanma- mış Doktora Tezi, İstanbul, Marmara Üniversitesi, 2008.
• el-Endelüsî, Ebû Hayyân, İrtişâfu’d-Darab min Lisâni’l-‘Arab, Thk. Recep Osman Mu- hammed, Mektebetu’l-Hâncî 1.Baskı, Kahire, 1418/1998.
• Enîs, İbrahim, min Esrâri’l-Arabiyye, Mektebetu’l-Ma‘ârif, 6.Baskı, Kahire, 1978.
• Fehmî, Mehmed, Târîh-i Edebiyât-ı Arabiyye, Matbaa-i Amire, İstanbul, 1335/1917.
• el-Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecduddîn, el-Kâmûsu’l-Muhît, 8. Baskı, Thk. Mektebetu
• Tahkîki’t-Turâs fî Müesseseti’r-Risâle, Müessesetu’r-Risâle, Beyrut, (Birleşti- rilmiş tek cilt) 1426/2005.
• Gündüzöz, Soner, Arapçanın Söz Varlığı, Grafiker Yayınları, 1.Baskı, Ankara, 2015.
• Hâşimî, Tevfik, el-Mecâz fî Esâsi’l-Belâğali’z-Zemahşerî, Câmi‘atu Bağdat, Bağdat, 1426/2005.
• el- İsfehânî, Ebu’l-Ferec, Kitâbu’l-Eğânî, Dâruİhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1. baskı, Beyrut, C. I-XXV, 1994.
• İbnu’l-Hâcib, EbûAmr, el-Îdâh fî Şerhi’l-Mufassal, Thk. Musa Benây el-Âlîlî, Matbaatu’l- Ânî, Bağdat, 1402/1982.
• İbnFâris, Ebu’l-Huseyn, es-Sâhibî fî Fıkhi’l-Lugati’l-Arabiyye ve Mesâilihâ ve Süneni’l- Arab fî Kelâmihâ, Thk. Ömer Faruk et-Tebbâ‘, Mektebetu’l-Ma‘ârif, 1. Baskı, Beyrut, 1414/1993.
• İbn Ya‘îş, Ebu’l-Bekâ, Şerhu’l-Mufassal, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. baskı, Beyrut, C. I-VI, 1422/2001.
• İbnu’l-Esîr, Diyâuddîn, el-Meselu’s-Sâir fî Edebi’l-Kâtib ve’ş-Şâ‘ir, Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamit, Mektebetu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Kahire, C. I-IV, 1358/1939.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth, el-Hasâis, Thk. Muhammed Ali en-Neccâr, el-Mektebetu’l-İlmiy- ye, Mısır, C. I-III, 1952.
• , el-Mubhic fî Tefsîri Esmâ Şu‘arâi’l-Hamâse, Thk. Hasan Hendâvî, Dâru’l- Menâre, 1. Baskı, Beyrut, 1407/1987.
• İbn Vehb, Ebü’l-Hüseyin İshak b. İbrahim, b. Vehb, el-Burhân fî Vucûhi’l-Beyân, Thk. Cefnî Muhammed Şeref, Mektebetu’ş-Şebâb, Kahire, 1969.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisanu’l-Arab, Dâru’l- Ma‘ârif, Kahire, I. –XIV, 1119.
• el-Kayravânî, İbn Reşîk, el-‘Umde fî Mehâsini’ş-Şi‘r ve Âdâbih ve Nakdih, Thk. Muham- med Muhyiddîn Abdulhamit, 1. baskı, Dâru’l-Cîl, Dımeşk, C. I-II, 1401/1481.
• Korkmaz, Zeynep, Gramer Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2007.
• Kılıç, Hulûsi, DİA, “İştikâk” maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2001, C. XXIII, s. 439.
• el-Kefevî, Ebu’l-Bekâ, el-Kulliyât, Müessesetü’r-Risâle, 2. Baskı, Beyrut, 1419/1998.
• Matlûb, Ahmed, Buhûsun Mustalahiyye, Matba‘atu Macma‘i’l-İlmî, Bağdat, 1427/2006.
• , Mu‘cemu’l-Mustalahâti’l-Belâğiyye ve Tetavvuruhâ, Matba‘atu Macme‘i’l- İlmî el-‘Irâkî, 1407/1987.
• Râcihî, Fatma, Şerhu’l-Mekûdî ala Elfiyyeti İbn Mâlik, Câmi‘atu Kuveyt, 1993.
• Râfi‘î, Mustafa Sadık Târîhu Âdâbi’l-‘Arab, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, C.I-IV, 1421/2000.
• Tural, Hüseyin, Arap Edebiyâtında Arûz, 1. Baskı, Ensar Neşriyat, İstanbul, 2001.
• es-Suyûtî, Celâludddîn, el-Muzhir fî Ulûmi’l-Luga, Thk. Ali Muhammed el-Becâvî-Mu- hammed Ebu’l-Fadl İbrahim, Mektebetu Dâri’t-Turâs, 3. Baskı, Kahire, C. I-II, 2008.
• Şerevâne, Musa, “Mustelehât Nakdiyye: Mustelehu’l-İrticâl”, Mecelletu’l-Ulumi’l-İnsa- niyye, 2004, S. 22, s. 187-194.
• Uzun, Tacettin, Ebû Ubeyde Hayatı ve Eseri Mecâzu’l-Kur’ân’ın Dil Özellikleri, Yayım- lanmamış Doktora Tezi, Konya, Selçuk Üniversitesi, 2000.
• Vâfî, Abdulvahid, Fıkhu’l-Luga, Dâr-u Nahdet-i Mısr, 3. Baskı, Kahire, 2004.
• Vehbe, Mecdî, el-Mühendîs, Kâmil, Mu‘cemu’l-Mustalahâti’l-‘Arabiyyefi’l-Lugave’l- Edeb, Mektebetu Lübnan, 2. Baskı, Beyrut, 1984.
• Yerinde, Adem, DİA, “Mecâzü’l-Kur’ân” maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, An- kara, 2003, C. XXVIII, s. 225,226.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kasım, Esâsu’l-Belâğa, Thk. Muhammed Bâsıl Uyûnu’s-Sûd, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Baskı, Beyrut, C. I-II, 1419/1998.