MU’TEZİLE’NİN SİYASET ANLAYIŞI

Year 2014, Issue: 58, 347 - 374, 20.03.2014

Maksut Çetin

Abstract

Mu’tezile mezhebinin siyaset ile ilgili görüşleri genelde; yönetim ve yöneticinin gerekliliği,
yönetimde “Kureyşi’lik” ayrıcalığı, yöneticinin sahip olması gereken nitelikler,
“efdaliyyet” meselesi, yönetimin kaynağı ve yöneticinin göreve gelme şekli konularında
yoğunlaşmıştır. Onların çoğunluğuna göre, devlet başkanı tayin etmek vaciptir. Bazılarına
göre ise, devlet başkanı her zaman gerekli değildir. Bunlara göre, ümmetin kendiliğinden
doğru yolu tutması ve adaletin tam olarak tecelli etmesi durumlarında, devlet başkanına
ihtiyaç yoktur. Mu’tezile, Hilâfetin Kureyşîliği’ni prensip olarak reddetmekle birlikte, uygulamada
Kureyşî’lik gerçekliğini kabul etmiş görünmektedir. Onlara göre imâm olacak
kişi; Kitap ve Sünnet’i bilmeli, siyaset bilgisine sahip ve âdil olmalıdır. Mu’tezile’nin en çok
üzerinde durduğu kavramlar “efdal” ve “mefdul” kavramlarıdır. Dört Halife devri ve onların
uygulamaları, neredeyse bütün Mu’tezilî’ler tarafından onaylanmıştır. Ayrıca onlar;
imâmete, ümmetin seçimi ile gelinir ve bunun delili de, icma’dır, der. Biz bu çalışmamızda
Mu’tezile’nin siyaset anlayışını ortaya koyduk. Onlar siyaseti bir takım kriterler dahilinde
ve bazı dengeleri gözeterek ele almıştır. Ayrıca, bu konuda, mezhep içerisinde bir çeşitliliğin
bulunduğu ve bunun bir çatışmaya dönüşmediğini de müşahede edilmektedir.

Keywords

Mu’tezile, İmâmet, Hilâfet, Siyaset, Anlayış.

References

• Abdulcebbar, Kâdı Ebû’l-Hüseyn. (tsz). el-Muğni fi Ebvabi’t-Tevhîdi ve’l-Adl, (tah. Abdulhalim Mahmud-Süleyman Dünya), Mısır: Daru’l-Mısriyye.
• _____________, Şerhu’l-Usuli’l-Hamse, (Tah. Abdulkerim Osman), Mısır: Mektebetu’l- Usre.
• Abdurrazık, A. (1995). İslam’da İktidarın Temelleri (el-İslam ve Usuluha el-Hukm), (trc. Ömer Rıza Doğrul). İstanbul: Birleşik Yay.
• Ahmed b. Hanbel. (tsz). el-Müsned, Tahk. Şuayb el-Arnavut. Kahire: Müessesetu Kurtuba. Ahmed, M. (1995). Kur’ân’da anahtar siyasi kavramlar. İslam’da siyaset düşüncesi. (Derleyen: Kazım Güleçyüz). İstanbul: İnsan Yay.
• Akbulut, A. (2001). Sahabe dönemi iktidar kavgası. Ankara: Pozitif Matbaacılık.
• _____________Kur’ân-ı Kerîm açısından egemenlik meselesi. (1995).İslamî araştırmalar, 8, (3-4),
• _____________ (2006). Hz. Muhammed sonrası ilk siyasi krizin teolojik yansımaları, Kelam araştırmaları, 4(2),1-10.
• Akoğlu, M. (2006). Mihne sürecinde Mu’tezile. İstanbul: İz Yay.,
• Akyüz, V. (1996). Kur’ân’da Siyasi Kavramlar. İstanbul: Kitabevi Yay.
• Ali b. Ebi Talib. (1981). Nehcu’l-Belağa, Haz. Şerîf er-Radiy, (trc. Abdulbaki Gölpınarlı). Kum: Ansariyan Puplication.
• Aliyyu’l-Kari. (2010). Fıkh-ı Ekber Şerhi, trc. Hüseyin Erdoğan, İstanbul: Hisar Yay.
• Ammara, M. (1997). Ma’riketu’l-İslam ve Usulu’l-Hükm. Beyrut: Daru’ş-Şuruk.
• _____________. (1998). Mu’tezile ve insanın özgürlüğü sorunu, (trc. Vahdettin İnce). İstanbul: Ekin Yay.
• _____________. (2000). Mu’tezile ve Devrim, (trc. İbrahim Akbaba- İbrahim Güneş). İstanbul: Ekin Yay.
• Ardoğan, R. (2004). Teorik temeller ve tarihsel gerilimler arasında İslam kültüründe siyasal muhalefet., Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 8(2).
• Ateş, S. (tsz). Kur’ân Ansiklopedisi, I-XXX, İstanbul.
• Ay, M. (2002). Mu’tezile ve Siyaset. İstanbul:Pınar Yay.
• Aydınlı, O. (2003). Mu’tezili imâmet düşüncesinde farklılaşma süreci, Araştırma: Araştırma Yay.
• Bağdâdi, A. (1928). Kitabu usuli’d-din. İstanbul.
• Bilmen, Ö. N. (1975). Hukuk-i İslamiyye ve ıstılahat-ı fıkhıyye kamusu. İstanbul.
• Buhari, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. (1987). el-Camiu’s-Sahih. Kahire: Kitabu Bed’i’l-Vahy, Daru’ş-Şi’b.
• Cabiri, Muhammed Abid. (2001). Arap-İslam siyasal aklı, (trc. Vecdi Akyüz). İstanbul: Kitapevi Yay.
• _____________. (1997). Çağdaş Arap-İslam düşüncesinde yeniden yapılanma, (Çev. A.İ. Pala-M.Ş. Çıkar). İstanbul.
• Crone, P. (2007). Medieval Islamic politicial thought (Ortaçağ İslam dünyasında siyasi düşünce), (çev. Hakkı Koni). İstanbul: Kapı Yay.
• Davudoğlu, A. (1994). “Devlet”, DİA. İstanbul: Tdv Yay.
• Ebû Davud, Süleyman b. El-Eş’as es-Sicistani. es-Sünen, M. Muhammed Abdu’l-Hamiti. Ebû Zehra, Muhammed. (1986). İslam hukuku metodolojisi, (trc. Abdulkadir Şener). Ankara: Fecr Yay.
• _____________. (1978). İslam’da fıkhî mezhepler tarihi, (trc. Abdulkadir Şener). İstanbul: Hisar Yay.
• Eş’ari, Ebû’l-Hasan Ali b. İsmail. (tsz). el-İbane an Usuli’d-Diyane, (tah. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer). Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• _____________. (2009). Makalatu’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallin, (tah. Ahmed Cad). Kahire: Daru’l-Hadis.
• Ferra, Ebû Ya’la Muhammed b. Huseyn. (2000). el-Ahkamu’s-Sultaniyye, (tah. Muhammed Hamid el-Feyki). Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Fığlalı, E. R. (2001). Çağımızdan Îtikâdî İslam mezhepleri. İstanbul.
• _____________. (1997). Din ve devlet ilişkileri. Muğla.
• Firuzabadi, Muhammed b. Yakub. (tsz). el-Kamusu’l-Muhit, Beyrut.
• Hamidullah, M. (1990). İslam peygamberi, (trc. Salih Tuğ). İstanbul: İrfan Yay.
• Hatipoğlu, M.S. (2005). Hilâfetin Kureyşliliği (İslam’da İlk Siyasi Kavmiyetçilik). Ankara: Kitabiyat Yay.
• Işık, K. (1967). Mu’tezile’nin doğuşu ve Kelamî görüşleri. Ankara.
• İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed. (2004). Mukaddime, (trc. Halil Kendir). İstanbul: Yeni Şafak Yay. _____________. (1988). Mukaddime, (trc: Süleyman Uludağ), İstanbul: Dergah Y.
• İbn Hanbel, Abdullah b. Ahmed. (2003). es-Sünne, (tah. Ebû Hacer Muhammed Said b. Besyuni Zağlul). Beyrut: Daru’l-Kütub el-İlmiyye.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed el-Endelusi. (tsz). el-Fasl fi’l-Mile’l ve’l-Ehvai ve’n-Nihal, Beyrut.
• İbn Kuteybe, ed-Dineveri, Ebû Muhammed Abdillah b. Müslim. (2006). el-İmâme ve’s- Siyase. (Beyrut: Daru’l-Kutub el-İlmiyye.
• İbn Mace. (tsz). Sünen, (tah. M. Fuad Abdulbaki). Beyrut: Daru’l-Fikr. Köse, H. M. (2009). “Siyaset”, DİA, İstanbul: Tdv Yay.
• Kummi, Ebû Ca’fer Muhammed b. Ali İbn Babeveyh. (1978). Risâletu’l-İ’tikadati’l-İmâmiyye, (trc. Ethem Ruhi Fığlalı), Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Kummi, Sa’d b. Abdillah. (1963). el-Makalat ve’l-Fırak (nsr. Cevad Meşkur), Tahran. Lewis, B. (1992). İslam’ın siyasal dili, (trc. Fatih Taşar), Kayseri.
• _____________. (2006). Ortadoğu, (trc. Selen Y. Kölay). Ankara: Arkadaş Yay.
• Macit, N. (2000). Din-Siyaset İlişkisinin Teolojik Yorumu. İstanbul: Seba Yay.
• Malik b. Enes. (2005). Muvatta, Tahk. Hamid Ahmed et-Tahir, Kahire: Daru Fecr li’t- Turas.
• Maverdi, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. (2002). el-Ahkamu’s-Sultaniyye. Beyrut: Daru’l-Fikr.
• _____________. (1987). Edebu’d-Dünya ve’d-Din. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Memiş, M. (2010)., İmâmet Teorisi Bağlamında Mu’tezililerin Hz. Ali anlayışı. Kelâm Araştırmaları, 8(2).
• Mustafa, N.A. (1990). İslam siyasi düşüncesinde muhalefet, (trc. Vecdi Akyüz). İstanbul: İz Yay.
• Nesai, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali. (1988). Sünen-i Nesai. (tah. Muhammed Nasruriddin el-Albani). Riyad: Mektebetu’l-Maarif.
• Nursi, Bediuzzaman Said. (1998). Sözler. İstanbul: Zehra Yayıncılık.
• Öz, M. (2011). Başlangıçtan günümüze İslam mezhepleri tarihi, İstanbul.
• _____________.(1994).“İmâmet”, DİA, İstanbul: TDV Yay., İstanbul.
• Özen, Ş. (2009). “Mâturidi ve Siyaset: Hilâfetin Kureyşiliği Meselesi”, Büyük Türk Bilgini İmâm Mâturidi ve Mâturidilik, İstanbul: İfav Yay.
• Özler, M. (2001). İslam Düşüncesinde ehl-i sünnet ve ehl-i bid’at adlandırmaları. Erzurum: Ekev Yay.
• Rayyıs, Z. (1976). en-Nazariyyatu’s-Siyasiyyetu’l-İslamiyye. Kahire: Daru’t-Turas.
• Şehristâni, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdilkerim. (1994). el-Milel ve’n-Nihal, (tah. Ebû Abdillah es-Said el-Menduh), Beyrut: Müessesetu’l-Kutubi’s-Sekafiyye.
• Taberi, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir. (1967). Tarihu’t-Taberi, (tah. Muhammed Ebû’l- Fazl İbrahim). Beyrut: Daru Suveydan.
• Tirmizi, E bu Abdillah Muhammed b. İsa (1292). el-Camiu’s-Sahih, Kahire.
• Topaloğlu, Bekir, Kelâm İlmi, Damla Yay., İstanbul 2010.
• Uyanık, M. (2001). İslam siyaset felsefesinde sivil itaatsizlik (Hasan-ı Basri Örneği). İstanbul: Kaknüs Yay.
• Ünal, A. (1990). Kur’ân’da temel kavramlar. İstanbul.
• Ünal, B. (2007). İlk Devir İslam Düşüncesinde Egemenlik, İzmir: İzmir İlâhiyat Vakfı Yay. 2006.
• _____________. (2001). İslam ve siyaset üzerine düşünceler. DEÜİFD XIII, Kış-İlkbahar.
• Watt, W. M. (1981). İslam düşüncesinin teşekkül devri, (trc. Ethem Ruhi Fığlalı). Ankara: Birleşik Yay.