MUKAYESETÜ’L-LÜGATEYN’E GÖRE AZERBAYCAN TÜRKÇESİ İLE TÜRKİYE TÜRKÇESİ ARASINDAKİ YALANCI EŞDEĞERLER

Year 2021, Issue: 86, 37 - 56, 24.05.2021

Ahmet Haşimi

Abstract

Türk dünyası ortak ata kültür mirası farklı coğrafyalarda çeşitli etkiler altında yeniden yoğrularak şekillenmektedir.
Meydana getirilen edebî eserler, Türk unsurlarının
birbiriyle ilişkilerini artırması amacıyla karşılıklı olarak aktarılmaktadır. Fakat yüzyıllardır birbirinden çeşitli
sebepler altında ayrı düşmüş ve iletişimi kesilmiş unsurların
dillerinde de farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bu durum aktarma çalışmalarında birtakım
zorlukları beraberinde getirmektedir. Çeşitli düzeylerde ortaya çıkan aktarma hatalarının biri de yalancı
eş değer kelimelerle ilgilidir. Yalancı eş değerlik, kaynak ve hedef
anlaşma birimlerinde eş değer gözüken fakat eş değer olmayan kelime, yapı ve dizim
birimleridir. Ana dili Azerbaycan Türkçesi ile yaşadığı ülkenin dili olan Farsçayı çok iyi
bilen Heyet, bu iki dili; kökenleri, ses uyumu, fiilleri ve kelimelerinin özellikleri bakımından karşılaştırarak
Türkçenin fiil ve kelime türetme özelliği açısından daha zengin olduğunu örneklerle ispatlamaya çalışmıştır.
Mürsel Öztürk tarafından Farsçadan Türkçeye çevrilen Mukayesetü’l-Lügateyn’in sözlük bölümünde Azerbaycan Türkçesine ait 1650
kelimenin Farsça karşılığı verilmiştir. Bu çalışmada Mukayesetü’l-Lügateyn’e göre Azerbaycan
Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasındaki yalancı eşdeğerlikler tespit edilmeye
çalışılacaktır. Bu kelimeler üzerinde yapılan araştırmada 71 yalancı eş değer kelime tespit edilmiştir.
Yapılan incelemede bu kelimelerin bazılarının tam yalancı eş değer kelime
bazılarının da özellikle derleme ve tarama sözlüklerinde karşılıkları bulunduğu için kısmi
yalancı eş değer kelimeler olduğu sonucuna varılmıştır. Çalışmanın sonunda da aktarma
çalışmalarının önemi vurgulanarak aktarmalarda yalancı eş değer kelimelerle ilgili hataların azaltılması için bazı önerilerde bulunulmuştur.

Keywords

Yalancı Eş Değerler, Lehçe İçi Aktarma, Mukayesetü, Azerbaycan Türkçesi, Aktarma Problemleri.

References

• Abdullah, R. H. (2020). Arapça ile Türkçe arasındaki yalancı eşdeğerliklerin anlambilim ve yorumbilim teorilerinden hareketle kelime öğretimine katkısı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Delice, T. B. (2013). Türkmen Türkçesinde yalancı eş değerler. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2(4), 131-136.
• Demir, N. (1997). Bir Tuva masalının Türkiye Türkçesine aktarılması. E. G. Naskali (Editör). Sibirya Araştırmaları. İstanbul: Simurg Yayıncılık, s. 379-289’daki makale.
• Demir, N. (2004). Dânişmend-nâme. Ankara: Akçağ Yayınları 593.
• Demir, N. (2005). Danişmend Gazi Destanı. Niksar: Niksar Belediyesi Yayını.
• Ercilasun, A. B. (2004). Başlangıcından yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergin, M. (1969). Dede Korkut kitabı. İstanbul: Bin Temel Eser 1.
• Gökyay, O. Ş. (1976). Dede Korkut hikayeleri. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları 252.
• Heyet, C. (2003). Mukayesetü’l-Lügateyn. (Çev. M. Öztürk), Ankara: TDK Yayınları. (Eserin Orijinali 1948’de yayınlandı).
• Karadoğan, A. (2004). Türk lehçeleri arasında aktarma sorunları, Türkmen Türkçesi- Türkiye Türkçesi üzerine bir inceleme. Yayımlanmamış doktora tezi, Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kıran, Z. (2002). Dilbilime giriş. Ankara: Seçkin Yay.
• Resulov, A. (1995). Akraba Diller ve Yalancı Eş Değerler Sorunu. Türk Dili, 524, 916- 924.
• Tezcan, S. ve Boeschoten, H. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları 1441.
• Tokat, F. (2017). Azerbaycan Türkçesi ve Türkiye Türkçesi arasındaki yalancı eş değerlerin XVI. yüzyılda Azerbaycan sahasından Türkçeye çevrilmiş bir metindeki örnekleri. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD), (I-1),85–99.
• Türk Dil Kurumu. (2005). Türkçe sözlük (Genişletilmiş baskı). Ankara: TDK.
• Uğurlu, M. (2011). Lehçe içi aktarmada “yalancı eş değerlik”. 38. ICANAS. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresinde Sunuldu. Ankara.
• Web: https://sozluk.gov.tr adresinden 07 Şubat 2021 tarihinde erişilmiştir.
• Yıldız, H. (2019). Yalancı eş değer nedir, ne değildir?. XI. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumunda Sunuldu. Samsun.