BİTLİS’TE 1919 MECLİSİ MEBUSAN SEÇİMLERİ VE YAŞANAN OLAYLAR

Year 2021, Issue: 86, 569 - 582, 24.05.2021

Suat Özdağ

Abstract

Osmanlı Devleti XIX. yüzyıldan itibaren eski gücünü kaybedip dağılma sürecine girince, devleti kurtarma arayışları ve demokratikleşme çalışmaları başlamıştır. Bu demokratikleşme sürecinin en önemli aşaması ise 1876 tarihinde ilan edilen Meşruti yönetim ve Meclisi Mebusanın açılmasıdır. Meclisin açılması beraberinde seçim getirmiş ve hükümetin/ yönetimin meclis marifetiyle denetlenmesi sağlanmıştır. Meclis, Birinci Dünya Savaşı sona erdiğinde 21 Aralık 1918 tarihinde Padişah Vahdeddin tarafından kapatıldı. Mondros Mütarekesinden sonra İstanbul Hükümetinin işgallere karşı gerekli direnci göstermemesi ve sessiz kalması halkta huzursuzluğa neden olmuştu. Hükümetin denetlenmesi ve işgalcilerin keyfi davranışlarının engellenmesi için meclis seçimlerinin derhal yapılıp Meclisi Mebusanın açılması elzemdi. Millî Mücadele taraftarları meclisin açılması taleplerini İstanbul hükümetine iletti ve seçim yapılması için baskılar arttırıldı. 2 Ekim 1919’da kurulan ve Anadolu’daki Kuvâ-yi Milliyecilerle iyi ilişkiler içinde olan Ali Rızâ Paşa hükümeti 9 Ekim 1919’da “Mebuslar Seçimine Mahsus Kararname”yi yayınlayarak seçime gitme kararı aldı. Aralık ayının ilk yarısında yapılan seçimler sonucunda 12 Ocak 1920’de savaş şartlarında İstanbul’a ulaşabilen yetmiş iki mebusla meclisin açılışı yapıldı. Ülkenin birçok yerinde çeşitli siyasi çekişmelerin yaşandığı Meclisi Mebusan seçimlerinde, Bitlis Vilayetinde de mebus olmak isteyen kişiler tarafından bazı entrikalar çevrilmiştir. Millî Mücadele taraftarlarının bilinçli yaklaşımları ve Mustafa Kemal Paşanın Bitlis’teki seçimleri yakın takibi sonucu bu entrikalar akim kalmıştır. Özellikle bu olayları planlayan ve Millî Mücadele taraftarlarına iftira atan vali vekili olarak görev yapan Mektupçu Abdulmecid ve ondan sonra göreve getirilen Mektupçu Vehbi Bey bu entrikalar sonucunda görevden alınmışlardır. Bu çalışmada Bitlis Vilayetinde seçimler esnasında yaşanan olaylar arşiv belgeleri ışığında araştırılıp açıklanmaya çalışılmıştır. Bu döneme ait belgeler Genelkurmay Başkanlığı ATESE arşivinden ve Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivinden temin edilmiştir. Belgelerden elde edilen bilgiler araştırma eserler ile desteklenip çalışma bilimsel bir yöntemle hazırlanmıştır. Bu bilgiler ışığında Bitlis Vilayetinde 1919 yılında yapılan Meclisi Mebusan seçimlerine ait olaylar ve sonuçlar kapsamlı bir şekilde ele alınıp değerlendirilmiştir.

Keywords

Meclis, Bitlis, Millî Mücadele, Seçim, Vali

References

• Akbulut, D. A. (1990, Mart 12). Heyet-i Temsliye nasıl teşekkül etti? Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Dergisi, 1, 48-64.
• Atatürk, M. K. (1972). Nutuk. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Cırık, B. (2015). II. Meşrutiyet döneminde Bitlis sancağı (1908-1914). Yayınlanmamış Doktora Tezi,Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çil, Y. (2005). Erzurum Kongresine katılan delegeler. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Darkot, B. (1979). Bitlis. İstanbul: İslam Ansiklopedisi 2.
• Goloğlu, M. (2008). Milli mücadele tarihi, Erzurum Kongresi 2. İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• İşık, S. (2004). Birinci dönem TBMM'de Bitlis milletvekilleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kansu, M. M. (1997). Erzurum'dan ölümüne kadar Atatürk'le beraber, 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karaca, N. (2004). Son Osmanlı Meclis-i Mebusan seçimleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karal, E. Z. (1999). Osmanlı tarihi, İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908- 1918), IX. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kırzıoğlu, M. F. (1993). Bütünüyle Erzurum Kongresi, 1. Ankara: Kültür Yayınları.
• Kısıklı, E. (1998). Sivas Kongresinin Milli Mücadelede kamuoyu oluşturmasındaki önemi. Ankara Üniversitesi TİTE Atatürk Yolu Dergisi, 1, 26-43.
• Maslofski, G. (1935). Umumi Harpte Kafkas Cephesi eserinin tenkidi. (Çev. Mütekait Kaymakam Nazmi). Ankara: Genelkurmay Başkanlığı.
• Tezer, Ş. (1989). Atatürk'ün hatıra defteri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.