ÖZEL EĞİTİMDE AİLE EĞİTİMİNE YÖNELİK BİR DERLEME ÇALIŞMASI

Year 2020, Issue: 84, 21 - 38, 27.12.2020

Adem Arslan , Abdulhak Halim Ulaş Mehmet Kadir Coşkun

Abstract

Bu çalışmanın amacı alan yazında özel eğitimde aile eğitimine ilişkin çalışmalar ışığında aile eğitimine yönelik genel bir çerçeve sunmaktır. Bu amaçla aile eğitimine, özel eğitime ihtiyacı olan çocukların ailelerine, özel gereksinimli çocukların ailelerinin verdiği tepkilere, ailelerin ihtiyaçlarına, ailelerin desteklenmesine, özel eğitime ihtiyacı olan çocukların kardeşlerine, aile eğitim programlarına, özel gereksinimli çocuklarda aile katılım çalışmalarına ve ailelere yönelik rehberlik ve psikolojik danışma hizmetlerine değinilecektir. Özel gereksinimli çocuklar gelişimsel özellikleri bakımından normal çocuklardan farklılık göstermektedir. Görme yetersizlikleri, işitme yetersizlikleri, dil ve konuşma bozuklukları, zihinsel yetersizlikler, bedensel yetersizlikler, öğrenme güçlükleri, uyum güçlükleri, down sendromu, üstün zekâlı ve üstün yetenekli çocuklar özel eğitime ihtiyaç duymaktadırlar. Özel gereksinimli çocuk sahibi olmak aileler için kolay bir durum değildir. Aileler bazı duygusal tepkiler yaşarlar ve anlaşılmak isterler. Aileler şok-inkâr, öfke-kızgınlık, pazarlık yapma, depresyon ve kabul aşamalarından geçerler. Özel gereksinimli çocuk sahibi aileler duygusal desteğe, maddi desteğe ve bilgi desteğine ihtiyaç duymaktadır. Özel gereksinimli çocukların aileleri özel eğitim sürecine mutlaka etkin olarak katılmalıdır. Özel gereksinimli çocuk sahibi ailelere yönelik aile eğitiminin amacı; farklı yönleriyle anne babalık ile ilgili bilgilendirmek, bilinçlendirmek ve beceri kazandırmaktır. Özel gereksinimli çocukların aileleri için eğitim programları gruba, eve ve ev-kuruma dayalı olmak üzere üçe ayrılır. Uzmanlar ailelerle etkili iletişim kurmak için onlara saygı duymalı, etkin dinlemeli ve sorular sormalı, anne babayı kabul etmeli, cesaretlendirmeli ve güven duygusunu geliştirmelidir. Aileler çocuklar ile evde farklı gelişim alanlarını destekleyici etkinlikler yapmalıdır. Yapılan bu çalışma ile özel eğitimde aile eğitimi üzerine yapılacak araştırmalara ışık tutacağı hedeflenmektedir.

Keywords

Aile, Özel Eğitim, Aile Eğitimi, Özel Gereksinimli Çocuk, Yetersizlik.

References

• Akkök, F. (2003). Farklı özelliğe sahip çocuk aileleri ve ailelerle yapılan çalışmalar. A. Ataman (Ed.). Özel Gereksinimli Çocuklar ve Özel Eğitime Giriş. Ankara: Gündüz Eğitim Yayıncılık, 121-142’deki makale.
• Akkök, F. (2006). Farklı özelliğe sahip çocuk aileleri ve ailelerle yapılan çalışmalar. A. Ataman (Ed.). Özel Gereksinimli Çocuklar ve Özel Eğitime Giriş. Dördüncü Baskı. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, s. 119- 137’deki makale.
• Aral, N. ve Gürsoy, F. (2007). Özel eğitim gerektiren çocuklar ve özel eğitime giriş. (1.Baskı). İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• Ataman, A. (2009). Özel Eğitim Alanı. Özel Gereksinimli Çocuklar ve Özel Eğitime Giriş, 13-87.
• Baran, G. ve Yurteri Tiryaki, A. (2016). Aile yaşam döngüsü. G. Ba­ran. (Ed.). Aile Yaşam Dinamiği. Ankara: Pelikan Yayınları, s.1-24’deki makale.
• Baykoç, N. (2011). Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitim. N. Baykoç (Ed.). Özel Gereksinimli Çocuklar Ve Özel Eğitim. Ankara: Eğiten Kitap, s.15-29’deki makale.
• Bayraktar, V., Güven, G. ve Temel, F. Z. (2016). Okul öncesi kurumlarda görev yapan öğretmenlerin aile katılım çalışmalarına yönelik tutumlarının incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(2), 755-770.
• Birkan, B. (2002). Erken özel eğitim hizmetleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 3(02), 99-109.
• Cavkaytar, A. (1999). Zihin engellilere öz bakım ve ev içi becerilerinin öğretiminde bir aile eğitimi programının etkililiği. Eskişehir Anadolu Üniversitesi Özel Eğitim Dergisi, 2, 40-50.
• Cavkaytar, A. ve Diken, İ. H. (2006). Özel eğitime giriş. Ankara: Kök Yayıncılık. Clark, M. (2007). A practical quide to quality interaction with children who have a bearing loss. San Diego, CA: Plural.
• Curtiss, S. L., Pearson, J. N., Akamoglu, Y., Fisher, K. W., Snodgrass, M. R., Meyer, L. E. ve Halle, J. W. (2016). Bringing instructional strategies home: Reaching families online. Teaching Exceptional Children, 48(3), 159-167.
• Czapanskiy, K. S. (2013). Special kids, special parents, special education. U. Mich. JL Reform. 47, 733.
• Çağdaş, A.ve Seçer, Z. (2004). Anne-baba eğitimi. Konya: Eğitim Kitabevi.
• Çitil, M. (2016). Engelli çocuğu olan ailelerin toplumsal yapısı ve eğitsel sorunları (Ankara ili örneği). Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Diler Sönmez, N. (2008). Eve dayalı gündüz tuvalet kontrolü aile eğitimi programının annelerin kuruluk kaydı tutma ile gündüz tuvalet kontrolü kazandırma becerisini ve çocukların gündüz tuvalet kontrolünü kazanmasındaki etkisi. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Erdoğan, Ç. ve Demirkasımoğlu, N. (2010). Ailelerin eğitim sürecine katılımına ilişkin öğretmen ve yönetici görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 16(3), 399-431.
• Feuser, G. (1998). Integration eine Frage der Didaktik einer Allgemeinen Pädagogik. Behinderte in Familie, Schule und Gesellschaft. Schule ohne Grenzen Kongresi. Hannover: Fachverbandes für Behindertenpädagogik, s. 144-158.
• Güler, T. (2010). Ailenin tanımı, tarihsel gelişimi ve aile çeşitleri. Anne Baba Eğitimi, 1-14.
• Gündüz, M. veAkın,A. (2014). Türkiye’de devlet okullarındaki özel eğitimle ilgili sorunlar ve çözüm önerileri. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 4(2), 86-95.
• Gürgür, H. (2013). İşbirliği süreci. İ. H. Diken (Ed.). İlköğretimde kaynaştırma. 2.Baskı. Ankara: Pegem Akademi, s. 232-247’deki makale.
• Güzel, Ş. (2006). Dört altı yaş grubu çocuğa sahip annelerin aile eğitimine yönelik ihtiyaç duydukları konuların belirlenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Howard, V. F., Williams, B. ve Lepper, C. E. (2011). Özel gereksinimi olan küçük çocuklar: eğitimciler, aileler ve hizmet verenler için bir başlangıç. (Çev. G. Akoğlu). 4.Baskı, Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Jung, L. A (2010). Identifying families’ supports and other resources. R A McWilliam (Eds.). Working with families of young childrenwith special needs. Newyork: Guilford Press U.S.A., s. 9- 27’deki makale.
• Kaner, S. (2015). Aile katılımı ve iş birliği. B. Sucuoğlu (Ed.), Zihin Engelliler Ve Eğitimleri, Ankara: Kök Yayıncılık, s. 355-402.
• Karpat, D. (2011). Yaygın gelişimsel bozukluk tanısı alan çocukların ebeveynlerinin yaşadığı yas tepkilerinin, evlilik uyumlarının ve sosyal destek algılarının incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Kirk, S. Gallagher, J. J.,Coleman, M.R. ve Anastasiow, N. (2012). Educating exceptional children(13.Edition). Belmont, C.A: Cengage Learning.
• Koca, A. (2016). İşitme kayıplı çocuğu olan bir ailenin aile eğitimi sürecinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Koçak Uyaroğlu, A. ve Bodur, S. (2009). Anxiety of parents of mentally handicapped children and effects of informing on anxiety levels. TAF Prev Med Bull, 8(5), 405-412.
• Kuloğlu, N. (2001). Bilgi verici psikolojik danışma ve didaktik bilgi verme programlarının down sendromlu bebeği olan anne-babaların umutsuzluk, gereksinim ve eş ilişkisi düzeylerine etkisi. Doktora Tezi Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• McLoughlin, J. A. ve Lewis, R. B. (2002). Özel gereksinimli öğrencilerin ölçümlenmesi. (Çev. F. Gencer). 4. Baskı. Ankara: Gündüz Yayınevi.
• Meadan, H., Angell, M. E., Stoner, J. B. ve Daczewitz, M. E. (2014). Parentimplemented social-pragmatic communication intervention: A pilot study. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 29(2), 1–16.
• Metin, N. (2012). Özel gereksinimli çocuğun aileye katılımı. Metin, N. (Ed.), Özel Gereksinimli Çocuklar. Ankara: Maya Akademi, s. 11-28’deki makale.
• Metin, N. (2018). Özel gereksinimli çocuğun aileye katılımı. N. Metin (Ed.), Özel Gereksinimli Çocuklar. 2.Baskı. Ankara: Anı yayıncılık, s.15-35’deki makale.
• Öncül, N. (2012). Özel gereksinimli çocuk ailesini anlayalım. Cavkaytar, A. (Ed.). Özel Eğitimde Uygulamalı Aile Eğitimi. Ankara: Vize Yayıncılık, s.12-26’deki makale.
• Özcan, N. (2004). Zihin özürlü çocuklara tuvalet becerisi öğretimine yönelik aile eğitimi programının etkililiği. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Özdemir, O. (2010). Özel eğitimde aile eğitimi ve rehberliği. A. Cavkaytar (Ed.). Ailelere Sunulan Hizmetler. Ankara: Maya Akademi Yayınları, s.51-77’deki makale.
• Özen, A. (1999). Gelişimsel yetersizliği olan çocukların annelerine eğitim uzmanlarıyla çalışırken gerekli olan etkili iletişim becerilerinin kazandırılması. Yayınlanmamış doktora tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Özen, A. (2013). Ailelerle işbirliği ve iletişim. A. Cavkaytar (Ed.), Özel Eğitim. (1.Baskı). Ankara: Vize Yayıncılık, s. 37-51’deki makale.
• Özyürek, M. (2006). Engellilere yönelik tutumların değiştirilmesi. Ankara: Kök Yayıncılık, 11-23.
• Sarı, O. T. (2010). Otizmli bireylere ev eğitim programı hazırlanırken dikkat edilmesi gereken noktalar. IV. İstanbul Otizm Günleri. İstanbul.
• Schomaker, M. (2002). Die bedeutung der familie in katechetischen lernprozessen von kindern. Eine inhaltsanalytische untersuchung von konzepten zur hinführung der Kinder zu den sakramenten der beichte und der eucharistie. Münster: Lid Verlag.
• Sucuoğlu, B. (1997). Erken çocukluk özel eğitim programları. Milli Eğitim Dergisi, 136, 53-54.
• Şahin, F. T. ve Özbey, S. (2007). Aile eğitim programlarına niçin gereksinim duyulmuş- tur? Aile eğitim programları neden önemlidir? Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 12(12), 7-12.
• Şahin, S., Işıtan, S. ve Gündüz, S. (2011). Özel gereksinimli çocukların aileleri ve öğretmenleri. N. Baykoç (Ed.). Özel Gereksinimli Çocuklar Ve Özel Eğitim. Ankara: Eğiten Kitap, s.105-157’deki makale.
• Şeker, E. (2013). Özel gereksinimli çocuğa sahip ebeveynlere yönelik olarak düzenlenen aile eğitimi etkinliklerinin değerlendirilmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Tezel Şahin, F. ve Özyürek A. (2010). Anne baba eğitimi ve okul öncesinde aile katılımı. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• Turan, Z. (2014). Teacher goals in an early intervention program for children with hearing loss. European Journal of Research on Education, 2(2), 146-153.
• Turnbull, A. P. ve Turnbull, H. R. (1990). Families, professionals, and exceptionality: A special partnership. Merrill Publishing Company.
• Ünal, F. (2013). Aile eğitiminde ebeveyn hakları ile ilgili yasalar ve etik kurallar. Aile Eğitimi ve Erken Çocukluk Eğitiminde Aile Katılım Çalışmaları. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Williams, T. T. ve Sánchez, B. (2011). Identifying and decreasing barriers to parent involvement for inner-city parents. Youth & Society, 45(1), 54-74.
• Varol, N. (2005). Aile eğitimi. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Varol, N. (2006). Aile eğitimi. 2. Baskı. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Yakın, M. (2009). Aile eğitiminin annelerin doğal dil sağaltım tekniklerini kullanmalarında etkililiği. Yayımlanmış yüksek lisans tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Yıkmış, A. ve Özbey, F. Y. (2009). Otistik çocuğa sahip annelerin çocuklarının devam ettiği rehabilitasyon merkezlerinden beklentilerinin ve önerilerinin belirlenmesi. İnternational Online Journal of Educational Sciences, 1, 124-153.
• Yılmaz Bolat, E. (2017). Okul öncesi eğitimde aile eğitimi ve katılımı. Ankara: Eğiten Kitap.