SERAHSÎ’NİN MEBSÛT ADLI ESERİNİN NİKAH VE TALAK BÖLÜMLERİNDE “BÖLÜNME” KAVRAMI VE “PARÇA-BÜTÜN” İLİŞKİSİ

Year 2016, Issue: 65, 57 - 80, 25.02.2016

Ahmet Aydın

Abstract

Hükümlere ulaşmada nassların yanında birçok aklî delilin etkili olduğu Hanefî doktrininin, hukukî konuların incelenmesinde önemli derecede metodolojik bir zenginliğe sahip olduğu söylenebilir. Hanefî hukukçuların hükümlere ulaşma noktasında itibara aldıkları bu metotlardan biri, bölünme (تجزي) kavramı ve parça-bütün ilişkisi ekseninde ortaya çıkmaktadır. Birtakım meseleleri bölünebilir veya bölünemez olarak niteleyen Hanefî hukukçular, bölünme kabul etmeyen hususlarda, parçanın tek başına bütünü temsil edebileceği, belli bir parçanın zikredilmesi halinde bütünün kastedilmiş olacağı gibi birtakım ilkeler tespit etmişler ve meseleleri çözüme kavuştururken bu ilkelerden hareket etmişlerdir. Ayrıca Hanefî doktrininde, birçok hukukî meselede dikkate alınan parça-bütün (جزء- كل) ilişkisi bazı meselelerde bölünme kavramıyla bağlantılı, bazen de bağımsız olarak ele alınmıştır. Burada belirtilmelidir ki, bölünme, parça ve bütün kavramları, kelam ilminde etkili olan atomcu kavramlarla benzerlik göstermekle birlikte bu makalede zikri geçen kavramların atomcu düşünceyle ilişkisi üzerinde durulmayacaktır. Bu makalede, üzerinde durulan husus, Hanefî hukukçuların birtakım meseleleri çözerken, sözü edilen kavramları nasıl kullandığı ve bu kavramların dayandığı ilkeler çerçevesinde meseleleri nasıl çözümlediği olacaktır. Bu araştırmada, Serahsî’nin Mebsût adlı eseri temel alınmıştır. Onun eserinin nikah ve talâk bölümünde yer alan velâyet, talak, mahremiyet, mehir, iddet, zıhâr, süt emme konuları incelememizin odağını oluşturmaktadır. Bunun yanında bölünme kavramı ve parça-bütün ilişkisi hususunda benimsenen yaklaşımın aile hukukuyla diğer hukuk alanlarına etkisi mukayese edilecektir.

Keywords

Bölünme, Parça-Bütün, Hanafî, Nikah, Ta

References

• Abdürrazzâk, Ebû Bekr b. Hemmâm es-San’ânî, el-Musannef, Thk. Habîburrahmân Azamî, Beyrût, 1403.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd, el-İnâye Şerhu’l-Hidâye, Kahire: Matbaatü Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1970
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl, el-Câmi’us-Sahîh, İstanbul, 1315. Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî el-Hanefî, Ahkâmu’l-Kur’an, (I-III), Beyrut, trs.
• Dönmez, İ. Kafi, Fıkıh Usulü İncelemeleri, İstanbul, 2014.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş’as b. İshâk el-Ezdî es-Sicistânî, Sünenü Ebû Davud, Thk. Muhammed Avvâme, Cidde, 1998.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed Ensârî, Esne’l-Metâlib Şerhu Ravzi’t-Tâlib, Beyrut, 2000.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1998.
• Hacak, Hasan, Atomcu Evren Anlayışının İslam Hukukuna Etkisi, İstanbul, 2007 Heytemî, Ebü’l-Abbâs Şehâbeddîn Ahmed İbn Hacer, Tuhfetü’l-Muhtâc bi-Şerhi’l-Minhâc, Beyrut, trs.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer Reddü’l-Muhtâr, Kahire, 1996.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhîm, el-Kitâbü’l-Musannef fi’l- Ehâdîs ve’l-Âsâr, Thk. Muhammed Avvâme, Bombay, trs.
• İbn Hümâm, Kemâleddîn Muhammed b. Abdülvâhid b. Abdülhamîd, Fethu’l-Kadîr, Kahire, 1970.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd er-Rebe’î el-Kazvînî, Sünenü İbn Mâce, Delhi, 1905.
• İbn Nüceym, Zeynuddîn el-Mısrî, el Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik, Kâhire: el- Matbaatü’l-İlmiyye, 1311
• Kâsânî, Ebû Bekr Alâeddin Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed el-Hanefî, Bedâi’us-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’, Beyrût, 1982.
• Kutluer, İlhan, “Cevher”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1993, C.VII, s. 452. Mergînânî, Ebü’l-Hasan Burhâneddîn Ali b. Ebî Bekr el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî, İstanbul, trs.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd, el-İhtiyâr li-Ta’lîli’l- Muhtâr, Thk. Ali Abdülhâmid Ebü’l-Hayr, Muhammed Vehbî Süleymân, Beyrût, 1937
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc, Sahîhu Müslim, Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Kâhire, 1955-1956.
• Özen, Şükrü, “Velâ” Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2013, C. 43, s. 11-15.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâeddin Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed, Tuhfetü’l-Fukahâ, Beyrût, 1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl Serahsî, el-Mebsût, Kâhire, 1324-1331.
• Şâfi’î, Ebû Abdullah Muhammed b. İdrîs Şâfi’î, Kitâbü’l-Üm, Beyrut, trs.
• Şirbînî, Şemseddîn Hatîb Muhammed b. Ahmed Kâhirî, Mugni’l-muhtâc ilâ Ma’rifeti Me’ânî Elfâzi’l-Minhâc, Beyrut, trs.
• Yaman, Ahmet, “Zıhâr”, DİA, XXXXIV, 387.
• Zebîdî, Ebû Bekr b. Ali b. Muhammed el-Haddâd, el-Cevheretü’n-Neyyire alâ Muhtasari’l- Kudûrî, Dâru’l-Hayriyye, trs.
• Zeyla’î, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen, Tebyînu’l-Hakâyık Şerhu Kenzi’d-Dekâik, Bulak, 1314.