TANZİMAT DÖNEMİ KADIN HAREKETLERİNİN EĞİTİME ETKİSİ

Year 2020, Issue: 82, 487 - 500, 22.06.2020

Ülkü Koçak

Abstract

Aydınlanma Dönemi’nin Osmanlı İmparatorluğu’ndaki bir yansıması olarak görülen Tanzimat Dönemi, gerek sosyal ve siyasal gerekse edebiyat ve basın-yayın organları aracılığı ile kadının statüsünün ciddi anlamda görüşüldüğü, tartışıldığı ve mücadele verildiği bir dönem olması dolayısıyla önemli bir dönüm noktasıdır, denilebilir. Modernleşme çabalarının en başında ise kuşkusuz ilk sırada kadının eğitimi konusu yer almaktadır. Konu ile ilgili olarak yapılan yasal düzenlemeler, edebiyat alanında yazılmış olan eserler ve basın-yayın organlarının yayınları, sınırlı da olsa kadınların eğitim olanaklarından yararlanma hakkına kavuşmalarını sağlamıştır. Eğitimli kadınların sayısının artmasıyla kadınlar, açılan kız okullarında öğretmen kimliği ile yazdıkları romanlarla yazar kimliği ile gazete ve dergi çıkararak ve yazı yazarak gazeteci- yayımcı kimliği ile sosyal hayatta daha fazla yer almaya başlamıştır. Bu çalışmanın amacı, Tanzimat Dönemi’nde, sosyal ve siyasal alanda kadının eğitimi ile ilgili yapılan yasal düzenlemeleri, dönemin edebiyat eserlerinde kadının eğitimi ile ilgili düşüncelerin neler olduğunu, basın-yayın organlarında kadının eğitim konusunun nasıl ele alındığını ve Batı’da aynı dönemde kadının eğitimi ile ilgili hangi gelişmelerin yaşandığını ortaya koyup bu dönemi kendi şartları çerçevesinde incelemektir. Tüm bu yönleriyle ele alındığında Tanzimat Dönemi, değerlerin sorgulanması, hak ve özgürlük taleplerinin gündeme gelmesi, bunların toplumda tartışılarak uygulamaya konulması bakımından Osmanlı toplumunda, edebi eserleri, dergi ve gazeteleriyle sesini çıkaran ve duyuran bir kadın hareketinin başlamasına zemin hazırlamıştır, denilebilir.

Keywords

Tanzimat Dönemi, Tanzimat Dönemi Kadının Eğitimi, Kadın, Eğitim, Modernleşme, Osmanlı İmparatorluğu.

References

• Ahmet Mithat. (1999). Jöntürk. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Alkan, T. (1981). Kadın-erkek eşitsizliği sorunu (Vol.18). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Basım ve Yayın Yüksekokulu Yayınları.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E.K., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2019). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Yayınları.
• Caporal, B. (1982). Kemalizm’de ve Kemalizm sonrasında Türk kadını (1919-1970). (Çev. E. Eyüpoğlu) Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Cevdet Paşa. (1967). Tezakir, Cilt: IV, C. Baysun (Ed.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Çaha, Ö. (1996). Sivil kadın: Türkiye’de sivil toplum ve kadın (Çev. E. Özansal) Ankara: Vadi Yayınları.
• Çakır, S. (1996). Osmanlı kadın hareketi, İstanbul: Metis Yayınları.
• Doğramacı, E. (1982). Türkiye’de kadın hakları. Ankara: Üniversal Kitapevi.
• Düz, A. (1975). Kadının bağımsızlık savaşı: kadın hakları nasıl kazanıldı?. Hayat Tarih Dergisi, 1(6), 52-57.
• Erol, B. (1996). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk ve Batı kadını. Kastamonu’da İlk Kadın Mitinginin 75.Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu. Ankara: T.C. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi.
• Fatma Aliye. (2012). Nisvan-ı İslam. H. Argunşah (Ed.), İstanbul: Kesit Yayınları. Göle, N. (1992). Modern mahrem, İstanbul: Metis Yayınları.
• Güven, İ. (2001). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadın eğitimi düşüncesinin gelişimi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 34(1), 61-70.
• Nigar Hanım. (1959). Şair Nigar: hayatımın hikâyesi. İstanbul: Ekin Basımevi.
• İlyasoğlu, A. ve İnsel, D. (1984). Kadın dergilerinin evrimi. Türkiye’de dergiler ve ansiklopediler (1849-1984), (163-184), İstanbul: Gelişim Yayınları, 163-184.
• İnsel, A. ve Aktar, C. (1987). Devletin bekası için yürütülen çağdaşlaşma sürecinin toplumsal sorunsalı. Toplum ve Bilim, 31-39.
• Kansu, N. A. (1931).Türkiye maarif tarihi: bir deneme, Cilt:1, İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi.
• Karabulut, M. (2013). Tanzimat dönemi Türk romanında kadın üzerine tematik bir inceleme. Erdem, 64, 49-69.
• Kırkpınar, L. (1998). Türkiye’de sosyal değişme sürecinde kadın. 75 yılda kadınlar ve erkekler, (13-28), İstanbul: Tarih Vakfı.
• Kili, S. ve Gözübüyük, A.Ş. (1985). Türk anayasa metinleri. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Kolay, H. (2015). Kadın hareketinin süreçleri talepleri ve kazanımları. EMO Kadın Bülteni, 3, 5-11.
• Kurnaz, Ş. (1996). II. Meşrutiyet Dönemi’nde Türk kadını. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kurnaz, Ş. (1997). Cumhuriyet öncesinde Türk kadını (1839-1923). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Lafçı, S. Osmanlı basın hayatında kadın. https://www.academia.edu/20106962 adresin- den 19.12.2019 tarihinde alınmıştır.
• Michel A. (1979). Feminizm, (Çev. Ş. Tekeli). İstanbul: Kadın Çevresi Yayınları.
• Namık Kemal. (2013). Maarife dair bir makale. M. Gündüz (Ed.). Osmanlı eğitim mirası: klasik ve modern dönem üzerine makaleler. Birinci Baskı. Ankara: Doğu-Batı Yayınları, s.425-432’teki makale.
• Okay, O. (1991). Batı medeniyeti karşısında Ahmet Mithat efendi. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Şemseddin Sami. (1996). Kadınlar. İstanbul: Gündoğan Yayınları.
• Şen, A. (2013). Osmanlı’dan günümüze eğitimde modernleşme çabaları. EKEV Akademi Dergisi, 17(57), 477-492.
• Taşkıran, T. (1983). Cumhuriyet’in 50. yılında Türk kadın hareketi. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Taşkıran, Ü. (2003). Tanzimat düşüncesinde kadın anlayışı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ülken, H.Z. (1940), Tanzimat’tan sonra fikir hareketleri. İstanbul: Maarif Matbaası.
• Van Os, N. (2001). Osmanlı Müslümanlarında feminizm. T. Bora ve M. Gültekingil. (Editörler). Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Tanzimat ve Meşrutiyet’in birikimi. Cilt: 1. Üçüncü Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları, s.335-347’deki makale.
• Yaraman, A. (2001). Resmi tarihten kadın tarihine. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Yıldırım, A. ve Şimşek H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları.