SOSYODEMOGRAFİK DEĞİŞKENLER, AFET HAZIR BULUNUŞLUĞU VE AFET OKURYAZARLIĞI ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ

Year 2025, Issue: 101, 242 - 257, 24.03.2025

Meral Öztürk , Sena Türk , Furkan Arı , Sümeyye Bahar Akgül , Rabia Aleyna Yıldırım

https://doi.org/10.17753/sosekev.1559978

Abstract

Afetler sosyal hizmet mesleğinin önemli konu alanlarından birisi olup afet öncesi afetlere hazırlık ve afet okuryazarlığının yükseltilmesinde sosyal hizmet uzmanları önemli görevler üstlenmektedir. Bu önemden yola çıkarak bu araştırma cinsiyet, eğitim durumu ve afete doğrudan maruz kalıp kalmama durumuna göre afet hazır bulunuşluğu ve afet okuryazarlığının farklılaşıp farklılaşmadığını incelemektedir. Ayrıca araştırmada afet hazır bulunuşluğu ile afet okuryazarlığı arasındaki ilişki analiz edilmiş, bulgular sosyal hizmet perspektifiyle yorumlanmıştır. Çalışmanın amacı doğrultusunda tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmaya 282’si (%71,2) kadın ve 114’ü (%28,8) erkek olmak üzere 396 kişi katılmıştır. 18-62 yaş aralığındaki katılımcıların yaş ortalaması 27,05±8,74’tir. Araştırma kapsamında veriler Kişisel Bilgi Formu, Afet Hazır Bulunuşluk Ölçeği ve Afet Okuryazarlık Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Verilerin analizinde bağımsız örneklem t-testi ve basit doğrusal regresyon analizleri uygulanmıştır. Bulgular katılımcıların orta düzeyde afet hazır bulunuşluğu ve afet okuryazarlığına sahip olduğunu göstermektedir. Afet hazır bulunuşluğu sosyodemografik faktörler açısından farklılaşmazken; kadınların ve üniversite mezunlarının afet okuryazarlık düzeylerinin daha yüksek olduğu saptanmıştır. Afet okuryazarlığı afete maruz kalıp kalmama durumuna göre farklılaşmamaktadır. Son olarak afet okuryazarlığı afet hazır bulunuşluk düzeyini pozitif yönde etkilemektedir.

Keywords

Afet, Afet hazır bulunuşluğu, Afet okuryazarlığı, Sosyal hizmet

The Relationship Between Socio-Demographic Variables, Disaster Preparedness and Disaster Literacy

Abstract

Disasters are one of the key areas of the social work profession, and social work professionals play an essential role in disaster preparedness and increasing disaster literacy before disasters occur. The present study examines whether disaster preparedness and disaster literacy differ according to gender, educational level, and direct exposure to disasters. Additionally, the relationship between disaster preparedness and disaster literacy is analysed, and the findings are interpreted from a social work perspective. To achieve the aim of the study, a survey model was used. A total of 396 participants, including 282 women (71.2%) and 114 men (28.8%), took part in the study. The ages of the participants ranged from 18 to 62, with a mean age of 27.05±8.74 years. Data were collected using a Demographic Information Form, Disaster Preparedness Scale, and Disaster Literacy Scale. Independent sample t-tests and simple linear regression analyses were applied to analyse the data, with the findings indicating that the participants exhibited an intermediate level of disaster preparedness and disaster literacy.While disaster preparedness did not differ according to sociodemographic factors, it was found that women and university graduates had higher levels of disaster literacy.Disaster literacy did not vary according to the participants' exposure to disasters, and finally, disaster literacy positively influenced disaster preparedness.

Keywords

Disaster, Disaster preparedness, Disaster literacy, Social work

References

• AFAD- Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı. (2023, 6 Şubat). Kahramanmaraş-Pazarcık’ta meydana gelen deprem hakkında bilgilendirme. https://www.afad.gov.tr/kahramanmaras-pazarcikta-meydana-gelen-deprem-hakkinda-bilgilendirmee-merkezicerik . [Erişim Tarihi:12 Mayıs 2023].
• Ağahan, M., & Demirbilek, Ö. (2023). Öğretmenlerin afet hazır bulunuşluklarının farklı değişkenler açısından incelenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(3), 735-744. https://doi.org/10.33437/ksusbd.1331189
• Altun, F. (2018). Afetlerin ekonomik ve sosyal etkileri: Türkiye örneği üzerinden bir değerlendirme. Sosyal Çalışma Dergisi, 2(1), 1-15.
• Arı, F. (2023). Depremlerde kriz yönetimi ve paydaşlarla çalışma. İ. Aydemir & M. Öztürk (Ed.), Afet ve krizlerde sosyal hizmet içinde (ss. 281-310). Akademisyen.
• Asshiddiqi, M. R., Vitasari, M., & Biru, L. T. (2021). Validity of disaster e-book to improve disaster literacy skills at junior high school. Jurnal Pena Sains, 8(2), 79-87. http://dx.doi.org/10.21107/jps.v8i2.12204
• Aydemir, İ., & Öngören, B. (2023). Afetlerde sosyal hizmet. İ. Aydemir & M. Öztürk (Ed.), Afet ve krizlerde sosyal hizmet içinde (ss. 37-55). Akademisyen.
• Aydemir, İ., Öztürk, M., Toğa, H., & Türk, A. (2024). Sosyal hizmetin tanımlanması-amaçları-temel ilkeleri. İ. Aydemir & M. Öztürk (Ed.), Sosyal Hizmete Giriş içinde (ss. 1-17). Akademisyen.
• Bian, Q., Liang, Y., & Ma, B. (2022). Once bitten, twice shy? Does the public adopt more disaster preparedness practices after experiencing more disasters. International Journal of Disaster Risk Reduction, 77, 2-11. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2022.103057
• Bilican-Gökkaya, V. (2018). Toplumsal cinsiyet ve aile içinde kadına yönelik şiddet. Gece Kitaplığı.
• Bloom, B. S. (1956). Taxonomy of educational objectives: The classification of educational goals (1st ed.). Longman Group.
• Bruce, C. (2000). Information literacy programs and research: An international review. The Australian Library Journal, 49(3), 209-218. https://doi.org/10.1080/00049670.2011.10722652
• Bulut, A. (2023). Bireylerin afet okuryazarlığı düzeylerini etkileyen faktörlerin sıralı lojistik regresyon analizi ile incelenmesi. Afet ve Risk Dergisi, 6(3), 691-709. https://doi.org/10.35341/afet.1297045
• Chan, E. Y., Kim, J. H., Lin, C., Cheung, E. Y., & Lee, P. P. (2014). Is previous disaster experience a good predictor for disaster preparedness in extreme poverty households in remote Muslim minority based community in China? Journal of Immigrant and Minority Health, 16, 466-472. https://doi.org/10.1007/s10903-012-9761-9
• Chu, Y. M., Chang, T. C., Tsai, C. C., & Lin, H. L. (2018, November 16-18). Study of disaster prevention education for senior vocational high school sustainable campus in Taiwan. In 2018 IEEE International Conference on Advanced Manufacturing (pp. 418-421). Yunlin.
• CNNTÜRK (2023, 19 Haziran). 115. gün! Depremde ölü sayısı ne kadar oldu, güncel yaralı sayısı kaç? Hangi ilde kaç bina yıkıldı, kaç kişi öldü?https://www.cnnturk.com/turkiye/106-gun-depremde-olu-sayisi-ne-kadar-oldu-guncel-yarali-sayisi-kac-hangi-ilde-kac-bina-yikildi-kac-kisi-oldu. [Erişim Tarihi:10 Mayıs 2023].
• Cochran, W.G. (1963). Sampling techniques. John Wiley and Sons.
• Çakın, İ. (1998). Üniversitelerimizin bilgiye erişim ortamları: Genel değerlendirme. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Özel Sayı, 37-67.
• Çalışkan, C., & Üner, S. (2023). Measurement of disaster literacy in Turkish society: Disaster literacy scale (DLS) design and development process. Disaster Medicine and Public Health Preparedness, 17, e211. https://doi.org/10.1017/dmp.2022.147
• Çelebi, İ., & Durmuş-Sarıkahya, S. (2022). Üniversite öğrencilerinin afet okuryazarlığı durumunun değerlendirilmesi. 4. Uluslararası Afet & Dirençlilik Kongresi İklim Değişikliği & Güvenli Kentler içinde (ss.9-14). Eskişehir Teknik Üniversitesi.
• Çiftçi-Baykal, D., Kardaş-Özdemir, F., & Beydağ, K. (2023). Disaster preparedness of university students in nursing and midwifery education and affecting factors. Social Sciences Research Journal, 12(3), 401-411.
• Demirci, C. (2023). İlk yardım eğitimi alan bireylerin ilk yardım becerileri ve afet hazır bulunuşluk düzeyleri. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(2), 92-101.
• Demirdelen, S. (2020). Osmaniye ili merkez ilçesinde görev yapan ilkokul/ortaokul öğretmenlerinin doğal afet okuryazarlık düzeylerinin belirlenmesi (Tez No. 623161) [Yüksek lisans tezi, Gümüşhane Üniversitesi] Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Demirdelen, S., & Çakıcı, A. B. (2021). İlkokul/ortaokul öğretmenlerinin doğal afet okuryazarlık düzeyleri: Osmaniye ili örneği. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(3), 532-541. https://doi.org/10.37989/gumussagbil.870607
• DHA. (2023, 19 Mart). Şanlıurfa'daki selde 3 bin 154 kişi zarara uğradı, kayıp tır şoförü aranıyor. https://www.dha.com.tr/foto-galeri/sanliurfadaki-selde-3-bin-154-kisi-zarara-ugradi-kayip-tir-soforu-araniyor-2223633 . [Erişim Tarihi:23 Mart 2023].
• Erbay, E. (2019). Güç ve güçlendirme kavramları bağlamında sosyal hizmet uygulaması. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 19(42), 41-64. https://doi.org/10.21560/spcd.vi.546674
• Erkin, Ö., Aslan, G., Öztürk, M., Çam, B., & Ödek, Ş. (2023). Hemşirelerin genel afete hazırlık durumları ve etkileyen faktörler. Forbes Journal of Medicine, 4(3), 305-314. https://doi.org/10.4274/forbes.galenos.2023.32659
• Erkin, Ö., Yenigün, S., Gümüş, C., Coşğun, M., & Aslan, G. (2024). Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) afet eğitimlerinin hemşirelik öğrencilerinin afet yönetimi algısına etkisi. Afet ve Risk Dergisi, 7(1), 47-61. https://doi.org/10.35341/afet.1420631
• Erkin-Geyiktepe, Ö. (2023). Afet hemşireliği dersinin hemşirelik öğrencilerinin afet okuryazarlıklarına ve hazırlık algılarına etkisi (Tez No. 808310) [Yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi] Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Fadilah, M., Permanasari, R., & Maryani, E. (2020). The level of disaster literacy of earthquake-experienced students in mathematics and science Faculty of State University in Indonesia. Journal of Engineering Science and Technology, (Special Issue 1), 30-38.
• Genç, F. Z., Yıldız, S., Kaya, E., & Bilgili, N. (2022). Disaster literacy levels of individuals aged 18–60 years and factors affecting these levels: A web-based cross-sectional study. International Journal of Disaster Risk Reduction, 76, 102991. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2022.102991
• Gökçay, G., & Çevirme, A. (2023). Bireylerin afet hazırlık inançlarının, demografik veriler, umutsuzluk ve kadercilik eğilimleri bağlamında incelenmesi. Journal of Awareness, 8(4), 449-464. https://doi.org/10.26809/joa.2155
• Güngör, M. (2023). Öğretmen adaylarının afete hazırlık ve zarar önleme ile ilgili bilgi düzeyleri hakkında bir afet okur yazarlığı incelemesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20 (3), 770-780. https://doi.org/10.33437/ksusbd.1358517
• Habertürk (2023, 13 Şubat). Depremde kaç bina çöktü? Resmi rakam açıklandı. https://www.haberturk.com/depremde-kac-bina-coktu-resmi-rakam-aciklandi-2023-depremde-kac-bina-hasar-gordu-3564717 . [Erişim Tarihi: 15 Mart 2023].
• Işıkhan, V. (2021). Afetlere müdahale eden yardım personelini güçlendirme. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 7(2), 399-406. https://doi.org/10.21324/dacd.893075
• Kadıoğlu, M. (2011). Afet yönetimi beklenilmeyeni beklemek en kötüsünü yönetmek. T.C. Marmara Belediyeler Birliği.
• Kadıoğlu, U. B., & Uncu, F. (2018). Disaster awareness research in family health centers: The case of Elâzığ. Journal of Current Researches on Health Sector, 8(2), 1-10. https://doi.org/10.26579/jocrehes_8.2.1 Karasar, N. (2003). Bilimsel araştırma yöntemi. Nobel.
• Kaya, S., & Türk, A. (2023). Afetlerde psikososyal destek profesyonellerinin travmaya müdahale becerilerinin incelenmesi. A. Bilgili & B. Hanedan (Ed.), Sağlık Bilimlerinde Güncel Tartışmalar 7 içinde (ss.646-655). Bilgin Kültür Sanat.
• Kaya, S., Öztürk, M., & Türk, A. (2023). Yükseköğrenim düzeyine sahip bireylerde depreme hazır bulunuşluğu etkileyen sosyodemografik faktörler. M. Bulut & Z. Karacagil (Ed.), 5th International Congress on Multidisciplinary Social Sciences içinde (ss.197-204). Bidge.
• Kılıç-Ceyhan, E. (2023). Afetlere müdahalede sosyal hizmetin çok boyutlu rolü. İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 8(2), 779-786.
• Kundak, S., & Kadıoğlu, M. (2011). İlk 72 saat. AFAD.
• Lathifa, E., & Putra, R. D. (2022). Disaster literacy level of indonesian college students in Izmir, Turkiye. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=4211467. [Erişim Tarihi:12 Haziran 2023].
• Lin, H., Liu, G., Cui, Y., & Gong, K. (2023). Factors influencing preparedness behavior for different lead time disasters. https://assets-eu.researchsquare.com/files/rs-2929623/v1/5b8fa99d-1ef5-407b-83a3-7f7171ca4fd9.pdf?c=1693946199. [Erişim Tarihi:12 Haziran 2023].
• Malmin, N. P. (2021). Historical disaster exposure and household preparedness across the United States. Disaster Medicine and Public Health Preparedness, 15(1), 58-64. https://doi.org/10.1017/dmp.2019.123
• Mavili-Aktaş, A. (2003). Kriz durumlarında sosyal hizmet müdahalesi. Kriz Dergisi, 11(3), 37-44. https://doi.org/10.1501/Kriz_0000000196
• Mishra, S., & Suar, D. (2011). Effects of anxiety, disaster education, and resources on disaster preparedness behavior. Journal of Applied Social Psychology, 42, 1069-1087. https://doi.org/10.1111/j.1559-1816.2011.00853.x
• Mufit, F., Asrizal Hanum, S. A., & Fadhilah, A. (2020). Preliminary research in the development of physics teaching materials that integrate new literacy and disaster literacy. Journal of Physics: Conference Series içinde (Sempozyum). Sumatra: Endonezya.
• Onuma, H., Shin, K. J., & Managi, S. (2017). Household preparedness for natural disasters: Impact of disaster experience and implications for future disaster risks in Japan. International Journal of Disaster Risk Reduction, 21, 148-158. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2016.11.004
• Sattler, D. N., Kaiser, C. F., & Hittner, J. B. (2000). Disaster preparedness: Relationships among prior experience, personal characteristics, and distress. Journal of Applied Social Psychology, 30(7), 1396–1420. https://doi.org/10.1111/j.1559-1816.2000.tb02527.x
• Seifi, B., Ghanizadeh, G., & Seyedin, H. (2018). Disaster health literacy of middle-aged women. Journal of Menopausal Medicine, 24(3), 150-154. https://doi.org/10.6118/jmm.2018.24.3.150
• Sørensen K, Van Den Broucke S, Fullam J., … & Brand, H. (2012). Health literacy and public health: A systematic review and integration of definitions and models. BMC Public Health, 12(80), 1-13. https://doi.org/10.1186/1471-2458-12-80
• Sözcü, U., & Aydınözü, D. (2019). Öğretmen adaylarının doğal afet okuryazarlık düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. International Journal of Geography and Geography Education, 40, 79-91. https://doi.org/10.32003/iggei.566164
• Sutton, J., & Tierney, K. (2006). Disaster preparedness: concepts, guidance, and research. University of Colorado Boulder.
• Şahin, M. (2024). Afetlerde krize müdahale: Kahramanmaraş depreminde aile ve sosyal hizmetler bakanlığının çalışmaları. Sosyal Sağlık Dergisi, 4(2), 17-50. https://doi.org/10.69514/sosyalsaglik.1474413
• Şentuna, B., & Çakı, F. (2020). Balıkesir örnekleminde bir ölçek geliştirme çalışması: Afet hazır bulunuşluk ölçeği. İdeal Kent, 11(31), 1959-1983. https://doi.org/10.31198/idealkent.728896
• T.C. İletişim Başkanlığı. (2019, Nisan 22). AFAD, Türkiye’de meydana gelen doğal afetlere ilişkin rapor yayımladı. https://www.iletisim.gov.tr/turkce/yerel_basin/detay/afad-tuerkiyede-meydana-gelen-doal-afetlere-ilikin-rapor-yaymlad . [Erişim Tarihi:17 Ocak 2025].
• Tercan, B. (2022). Afete dirençlilikte bireylerin afetlere hazırlığının incelenmesi: Erzincan ili örneği. Afet ve Risk Dergisi, 5(1), 261-269. https://doi.org/10.35341/afet.1063790
• Tüfekci, Ö. K. (2023). Depremlerde hazır bulunuşluk senaryoları ve hazır bulunuşluğa yönelik bir model önerisi. M. Öztürk & M. Kırca (Ed.), Kahramanmaraş Merkezleri Depremler Sonrası İçin Akademik Öneriler içinde (ss. 37-46). Özgür.
• Türk, A. (2022). Deprem özelinde engelli bireylere duyarlı afet yönetimi modeli. Afet ve Risk Dergisi, 5(1), 61-77. https://doi.org/10.35341/afet.1078869
• Türk, A., & Bilican-Gökkaya, V. (2023). Deprem sonrası çocukların karşılaşabileceği psikososyal riskler ve sosyal hizmet. İ. Aydemir & M. Öztürk (Ed.), Afet ve krizlerde sosyal hizmet içinde (ss.163-187). Akademisyen.
• Türk, A., & Kaya, S. (2023). Deprem sonrası psikososyal destek uygulamalarında merhamet yorgunluğunun psikolojik sağlamlığa etkisi: Sosyal hizmet uzmanları üzerine bir araştırma. Uluslararası Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 3(2), 81-91. https://doi.org/10.57114/jswrpub.1312507
• Türk, A., Çevik, B., & Kaya, S. (2023). Toplumsal cinsiyet algısının şiddet eğilimine etkisinde toplumsal cinsiyet eğitiminin aracılık rolü. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 6(2), 423-443. https://doi.org/10.33708/ktc.1295983
• Türk, A., Öztürk, M., & Kaya, S. (2024, 8-10 Mart). Yetişkinlerde afet hazırbulunuşluğu, travma sonrası stres bozukluğu ve yaşam doyumu arasındaki ilişkinin incelenmesi. Karadeniz 15th International Conference on Social Sciences içinde (ss.10-17). Rize, Türkiye.
• Türker, A., & Sözcü, U. (2021). Examining natural disaster literacy levels of pre-service geography teachers. Journal of Pedagogical Research, 5(2), 207-221. https://doi.org/10.33902/JPR.2021270164
• Uluğ, A. (2009). Nasıl bir afet yönetimi. https://www.tmmob.org.tr/sites/default/files/dc4876f3f08201c_ek.pdf. [Erişim Tarihi:15 Haziran 2023].
• Usta, G. (2023). Dünya’da meydana gelen afetlerin istatistiksel olarak analizi (1900-2022). Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 172-186. https://doi.org/10.36362/gumus.1138791
• Ünal, S., Adal, M., Gönen, T., & Yıldırım, H. (2022). Uşak ilinin afet farkındalığı ve afete karşı hazırlık durum araştırması. Uşak Üniversitesi Fen ve Doğa Bilimleri Dergisi, 6(2), 113-125. https://doi.org/10.47137/usufedbid.1191514
• Wahle, T., & Beatty, G. (1993). Emergency management guide for business & industry. https://www.ojp.gov/ncjrs/virtual-library/abstracts/emergency-management-guide-business-and-industry. [Erişim Tarihi:17 Haziran 2023].
• Yıldırım, F. (2024). Özel eğitim bölümü öğrencilerinin doğal afet okuryazarlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 70, 144-165. https://doi.org/10.21764/maeuefd.1405004
• Yıldız, T., Özge, E. R., & Metin, Ö. (2024). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının afet hazırbulunuşluk seviyelerinin incelenmesi. International Journal of Geography and Geography Education, 51, 48-67. https://doi.org/10.32003/igge.1333070