Türk-Amerikan İlişkileri: Atatürk Dönemindeki Ticari Faaliyetler ve Dönüm Noktaları

Year 2025, Issue: 103, 181 - 195

Ahmet Murat Kadıoğlu

https://doi.org/10.17753/sosekev.1622567

Abstract

Amerika Birleşik Devletleri’nin bağımsızlık ilanından sonra başlayan Türk-Amerikan ilişkileri, özellikle ticaret üzerinden şekillenmiştir. Osmanlı Devleti ile ABD arasındaki ticari bağlar 19. yüzyılın sonlarına kadar sürmüş, ancak 20. yüzyılın başında diplomatik gerginlikler nedeniyle zayıflamıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu ile birlikte, Atatürk döneminde ticaret tekrar ön plana çıkmış ve ekonomik bağımsızlık hedefleri doğrultusunda iki ülke arasındaki ilişkiler yeniden güçlenmiştir. Bu çalışmada, Atatürk dönemindeki Türk-Amerikan ticaret ilişkileri, 1923-1938 yılları arasındaki döneme odaklanarak Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi'ndeki belgelerle incelenmiştir. Çalışma, dönemin ticari dinamiklerini ve ekonomik stratejilerini analiz etmektedir. Türkiye, özellikle tarım ürünleri ihraç ederek ABD ile dış ticaretini artırmıştır. ABD ise ekonomik krizler sırasında Türkiye’yi önemli bir ticaret ortağı olarak görmüştür. Sonuçta, her iki ülke de ticaretin merkezde olduğu bir anlayış benimsemiş ve Türkiye, ABD pazarına odaklanarak ekonomik kalkınma hedeflerini desteklemiştir. ABD ise dış ticaret yoluyla krizleri aşmayı hedeflemiş ve Türkiye'yi stratejik bir pazar olarak kabul etmiştir. Bu karşılıklı çıkar ilişkisi, Türk-Amerikan ticaret ilişkilerinin derinleşmesine ve her iki ülkenin ekonomik büyümesine katkı sağlamıştır.

Keywords

Türk-Amerikan ilişkileri, Ticaret, Atatürk dönemi

TURKISH-AMERICAN RELATIONS: TRADE ACTIVITIES AND MILESTONES DURING THE ATATÜRK ERA

Abstract

The relations between the United States and Turkey, initiated after the United States declared its independence, were predominantly shaped by trade. The commercial ties between the Ottoman Empire and the United States persisted until the late 19th century but weakened in the early 20th century due to diplomatic tensions. With the establishment of the Republic of Turkey, trade regained prominence during the Atatürk era as part of the country's goals for economic independence. This study examines Turkish-American trade relations between 1923 and 1938 using documents from the Turkish Diplomatic Archive of the Ministry of Foreign Affairs. The analysis focuses on the economic dynamics and strategies of the period. Turkey increased its exports to the United States, particularly agricultural products, while the U.S. regarded Turkey as a vital trade partner during economic crises. Consequently, both nations adopted a trade-centered approach, with Turkey leveraging the U.S. market to support its economic development goals and the U.S. using international trade as a tool to overcome economic challenges. This mutually beneficial relationship deepened Turkish-American trade relations and contributed to the economic growth of both countries.

Keywords

Turkish-American relations, Trade, Atatürk era

References

• Akbaş, Z., Çelik, A. H., & Duman, M. (2019). İkinci yüzyılında işbirliği ve çatışma sarmalında Türk-Amerikan ilişkileri. OPUS International Journal of Society Researches, 13(19), 2226-2258.
• Armaoğlu, F. (1991). Amerikan belgelerinde Lozan Konferansı ve Amerika. Belleten, 55(213), 483-528.
• Armaoğlu, F. (1991). Belgelerle Türk-Amerikan münasebetleri. TTK.
• Armaoğlu, F. (1997). Amerika, Sèvres Antlaşması ve "Ermenistan" sınırları. Belleten, 61(230), 133-148.
• Arslan, G. (2018). Diplomatik ilişkilerin kesilmesinden stratejik ortaklığa giden süreçte Türk-Amerikan ilişkileri (1917-1945). Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 3(2), 1-50.
• Boratav, K. (2005). Türkiye iktisat tarihi 1908–2002. İmge Kitabevi.
• Bosi, L., & Reiter, H. (2014). Historical methodologies. In D. della Porta (Ed.), Methodological practices in social movement research (pp. 117–143). Oxford University.
• Bulut, S. (2008). Atatürk dönemi Türkiye-ABD ilişkileri (1923-1938). Hacettepe Üniversitesi.
• Bulut, S. (2010). Atatürk dönemi Türkiye - ABD ilişkileri. Atatürk Araştırma Merkezi.
• Çörekli, L. (2023). ABD’nin Osmanlı topraklarında misyonerlik faaliyetleri ve Ermeniler. Bellek Uluslararası Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 5(1), 1-13.
• Durmuş, R. (2011). Geçmişten günümüze Türk-Amerikan ilişkileri. Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi.
• Erhan, Ç. (1998). 1830 Osmanlı-Amerikan Antlaşması'nın gizli maddesi ve sonuçları. Belleten, 62(234), 457-466.
• Field, J. A. (1991). America and the Mediterranean World, 1776-1882. Princeton University.
• Gordon, L. J. (1932). American Relations with Turkey, 1830-1930: An economic interpretation. University of Pennsylvania.
• Güler, Y. (2005). Osmanlı Devleti dönemi Türk-Amerikan ilişkileri 1795-1914. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 227-240.
• Helmreich, P. C. (1996). Sevr entrikaları: Büyük güçler, mandalar, gizli anlaşmalar ve Türkiye'nin taksimi (Çev. Ş. Erol). Sabah.
• Kara, A. (2006). Osmanlı Devleti-ABD ticari ilişkileri. Akademik İncelemeler Dergisi, 1(2), 35-49.
• Kasalak, K. (2014). Birinci Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı-ABD ilişkileri. Atatürk Yolu Dergisi, 14(55). 108-124.
• Kaya, G. (2023). Osmanlı Devleti-Amerika Birleşik Devletleri ticari ilişkileri (Zirai ürünler, 1850-1917) Kastamonu Üniversitesi.
• Kayapınar, S. (2017). “1830 Osmanlı-ABD Ticaret Antlaşması” öncesi Amerika’nın diplomasi girişimleri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 51(1), 39-56.
• Keyder, Ç. (1981). The definition of a peripheral economy: Turkey 1923–1929. Cambridge University Press.
• Koçak, D. (2018). Tarihsel süreç içerisinde Türkiye ile ABD arasında olan ilişkilerin gelişimi ve Türkiye-ABD ticaret antlaşması (1 Nisan 1939). Atatürk Dergisi, 7(1), 95-120.
• Köprülü, O. (1987). Tarihte Türk-Amerikan münasebetleri. Belleten, 51(202), 271-290.
• Köse, İ. (2002). ABD'li misyonerlerin 1830-1917 yılları arasında Osmanlı topraklarındaki faaliyetleri ve bu faaliyetlerin iki ülke diplomatik ilişkilerine etkisine genel bir bakış. In M. M. Hülagü, M. Şaşmaz (Eds.), Tarihte Türkler ve Ermeniler: Ermeni nüfusu, kilisesi ve misyonerlik (pp. 145-172). Türk Tarih Kurumu.
• Köse, İ. (2014). ABD’de Türk-Amerikan Lozan Antlaşması’nın (6 Ağustos 1923) onay tartışmaları ve onay taraftarlarının yayınlamış olduğu kitapçık. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (44), 131-155. https://doi.org/10.18070/euiibfd.98739
• Krippendorff, K. (2004). Content analysis: An introduction to its methodology. Sage.
• Kurat, A. N. (1967). Türkiye ile ABD arasındaki münasebetlere dair arşiv vesikaları. Tarih Araştırmaları Dergisi, 5(8), 334-355.
• Kutsyuruba, B. (2023). Document analysis. In Varieties of qualitative research methods: Selected contextual perspectives (pp. 139-146). Springer International.
• Öksüz, M. (2010). Osmanlı topraklarında hukuki statü arayışı ve varlık mücadelesinde Amerikan kurumları. History Studies, 2(1), 147-187.
• Örenç, A. F. (2007). 1827 Navarin Deniz Savaşı ve Osmanlı donanması. Tarih Dergisi, 46(2), 37-84.
• Özgiray, A. (1999). Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri arasındaki siyasi ilişkiler (1923-1938). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 15(43), 53-73.
• Pamuk, Ş. (2008). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadi tarihi: Büyüme, kurumlar ve bölüşüm. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Quataert, D. (1994). Ottoman manufacturing in the age of the Industrial Revolution. Cambridge University. Saçlı, N. (2024). Osmanlı Devleti’nde Amerikan ekonomik varlığı (1850-1908). Filiz Kitabevi.
• Sander, O., & Fişek, K. (1977). ABD dışişleri belgeleriyle Türk-ABD silah ticaretinin ilk yüzyılı (1829-1929). Çağdaş.
• Satış, İ. (2011). 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı-Amerika silah ticareti. History Studies, ABD ve Büyük Ortadoğu İlişkileri Özel Sayısı, 295-311. http://dx.doi.org/10.9737/hist_318
• Selvi, H., & Demirkol, K. (2012). Osmanlı Devleti’nde Amerika Birleşik Devletleri vatandaşlarının hukuku ve karşılaşılan bazı problemler. History Studies, 4(1), 334-349.
• Soysal, İ. (1977). Türk-Amerikan siyasal ilişkilerinin ana çizgileri. Belleten, 41(162), 257-276.
• Sönmez, A. (2013). Ayastefanos Antlaşması'nın gölgesinde ABD eski Başkanı Grant'ın Türkiye ziyareti. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 13(1), 37-54.
• Şimşir, B. N. (1977). Türk-Amerikan ilişkilerinin yeniden kurulması ve Ahmet Muhtar Bey'in Washington büyükelçiliği. Belleten, 41(162), 277-356.
• Tekeli, İ., & İlkin, S. (1982). Uygulamaya geçerken Türkiye’de devletçiliğin oluşumu. Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Tomalı, A. (2022). İkinci Dünya Savaşı’nda Türk-Amerikan ilişkilerinin iktisadi boyutu (1939-1945). Atatürk Yolu Dergisi, 70(1), 420-447.
• Trask, R. R. (1971). The United States response to Turkish nationalism and reform, 1914-1939. University of Minnesota.
• Tüter, M. (2015). Türk-Amerikan ilişkilerinin kökenleri. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 34(2), 153-176.
• Ünver, M. (2013). Teknolojik gelişmeler ışığında Osmanlı-Amerikan silah ticaretinin ilk dönemi. Tarih Araştırmaları Dergisi, 32(54), 195-220.
• Zürcher, E. J. (2004). Turkey: A modern history (3rd ed.). I.B. Tauris.
• CDAB, Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, 502, 22168, 97519, 12.
• ---------------- 502, 22240, 98077, 2.
• ---------------- 502, 22400, 99256, 2.
• ---------------- 502, 22400, 99249, 1.
• ---------------- 502, 22400, 99218, 11.
• ---------------- 502, 22400, 99239, 3.
• ---------------- 502, 22400, 99243, 4.
• ---------------- 502, 22400, 99223, 3.
• ---------------- 502, 22400, 99221, 2.
• ---------------- 502, 22400, 99218, 3.
• ---------------- 502, 22400, 99211, 8.
• ---------------- 502, 22401, 99187, 18.
• ---------------- 502, 22401, 99187, 20.
• ---------------- 502, 22401, 99187, 17.
• ---------------- 502, 22401, 99187, 5.
• ---------------- 502, 22401, 99276, 35.
• ---------------- 502, 22401, 99275, 19.
• ---------------- 502, 22401, 99271, 1.
• ---------------- 502, 22401, 99266, 2.
• ---------------- 502, 22401, 99272, 1.
• ---------------- 502, 22401, 99270, 2.
• ---------------- 502, 22401, 99258, 1.
• ---------------- 502, 22769, 100162, 2.
• ---------------- 502, 22769, 100162, 8.
• ---------------- 502, 23182, 101210, 79.
• ---------------- 502, 23182, 101210, 63.
• ---------------- 502, 23182, 101210, 76.
• ---------------- 502, 23182, 101210, 60.
• ---------------- 502, 23182, 101210, 59.
• ---------------- 502, 23182, 101210, 54.
• ---------------- 502, 23182, 101210, 51.
• ---------------- 502, 23182, 101210, 48.
• ---------------- 502, 23182, 101210, 81.
• ---------------- 502, 23182, 101210, 42.
• ---------------- 502, 23182, 101210, 40.
• ---------------- 502, 23182, 101210, 33.
• ---------------- 502, 23182, 101210, 26.
• ---------------- 502, 23182, 101210, 23.
• ---------------- 502, 23182, 101210, 5.
• ---------------- 502, 23182, 101206, 2.
• ---------------- 502, 23182, 101069, 2.
• ---------------- 502, 23243, 101542, 2.
• ---------------- 502, 23243, 101508, 4.
• ---------------- 502, 88029, 320742, 40.