Aesthetics of Nature in Classical Turkish Poetry: The Function of Plant and Animal Allegories in Emrî Divanı

Year 2025, Issue: 104, 185 - 211

Gamze Ünsal Topçu

https://doi.org/10.17753/sosekev.1635217

Abstract

Classical Turkish poetry manifests as an artistic expression that harmonizes beauty and depth within a cohesive aesthetic, appealing to both the brain and the spirit. In this tradition, poets employ words for both their denotative meanings and their emotional and artistic connotations. Nature serves as a fundamental aspect of this vision: soil, water, sky, flora, and fauna act as symbolic elements that enhance harmony and amplify significance. Nature transcends mere description, serving as an allegorical and figurative medium for the expression of the human psyche and existential contemplations. Emrî, a sixteenth-century divan poet, creates a complex semantic setting, particularly employing allegories of flora and fauna. Plants symbolize beauty, mortality, and transience, whereas animals represent freedom, fidelity, grace, or yearning for the beloved. Classical motifs like the rose and the nightingale are redefined as universal symbols of love and anguish. Emrî utilizes these symbols not merely as natural entities but as tools that enhance lyrical profundity. The depicted flora exemplify the delicate equilibrium of existence, while animals embody intrinsic human conflicts and aspirations, with each representation eliciting novel connotations in the reader's imagination. In Emrî’s oeuvre, the hüma represents fortune and elevation, but the gazelle (ahu) symbolizes the beloved’s beauty, coyness, and elusiveness. Floral elements, including the wilting hyacinth and the blooming rose, underscore the transience and delicacy of love. This allegorical aesthetic method converts poetry from a verbal art form into a visual and cognitive experience. Imagery of flora and fauna not only enhances visual cohesion but also facilitates universal contemplation of the human-nature connection. This study examines how natural allegories in Emrî’s Divan enhance poetic aesthetics and elucidates the symbolic roles of these elements, so clarifying the poet’s artistic vision.

Keywords

XVI. century poetry , Emrî , Plants and animals , Aesthetics , Allegory

KLASİK TÜRK ŞİİRİNDE DOĞA ESTETİĞİ: EMRÎ DİVANI’NDA BİTKİ VE HAYVAN ALEGORİLERİNİN İŞLEVİ

Abstract

Klasik Türk şiiri, güzellik ve derinliği estetik bir bütünlükle birleştirerek okuyucunun hem zihnine hem de ruhuna hitap eden bir sanat formudur. Bu şiir geleneğinde şair, kelimeleri yalnızca anlamlarıyla değil taşıdıkları duygusal ve estetik etkilerle seçer. Doğa unsurları, bu estetik anlayışın temel unsurlarındandır. Toprak, su, gökyüzü, bitkiler ve hayvanlar gibi unsurlar şiirin ahengini ve anlam katmanlarını besleyen sembolik öğeler olarak işlev görür. Şairler için doğa, betimleme aracı olmanın ötesinde insanın iç dünyasını ve varoluşsal sorgulamalarını aktarmak için kullanılan alegorik ve metaforik bir dil hâline gelir. XVI. yüzyıl klasik Türk edebiyatı temsilcilerinden Emrî, doğa imgelerini özellikle bitki ve hayvan sembolleri üzerinden çok katmanlı bir anlam dünyasına dönüştürür. Bitkiler şiirlerinde güzellik, ölümlülük ve yaşamın geçiciliği gibi temalarla ilişkilendirilirken hayvanlar özgürlük, sadakat, zarafet veya sevgiliye duyulan özlem gibi duyguların taşıyıcısı olur. Örneğin, gül ve bülbül gibi klasik imgeler aşkın ve ıstırabın evrensel alegorileri olarak yeniden yorumlanır. Emrî, bu unsurları salt doğal varlıklar olarak değil şiirsel derinliği artıran araçlar olarak değerlendirir. Bitkilerle hayatın kırılgan dengesini, hayvanlarla ise insanın içsel çatışmalarını ve arzularını somutlaştırır. Şiirdeki her bir imge, anlamı çoğaltan ve okurun zihninde yeni çağrışımlar uyandıran alegorik bir işleve sahiptir. Emrî’nin eserlerinde, hüma talih ve yüceliğin; ahu ise sevgilinin güzelliği, nazı ve ulaşılmazlığıyla özdeşleşir. Sümbülün solgunluğu veya gülün tazeliği gibi bitkisel imgeler ise zamanın geçiciliğini ve aşkın kırılgan doğasını vurgular. Bu yaklaşım, şiiri yalnızca sözel bir sanat olmaktan çıkararak görsel ve düşünsel bir deneyime dönüştürür. Bitki ve hayvan imgeleri, estetik bütünlüğü tamamlamakla kalmaz; insan-doğa ilişkisine dair evrensel sorgulamalara da kapı aralar. Bu çalışma, Emrî Divanı’ndaki doğa imgelerinin şiir estetiğine kattığı derinliği ve bu unsurların alegorik işlevlerini analiz ederek şairin sanatsal vizyonunu ortaya koymayı hedefler.

Keywords

XVI. yüzyıl şiiri , Emrî , Bitkiler ve hayvanlar , Estetik , Alegori

References

• Açıkgöz, C. (2019). Klasik Türk şiirinde balık. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8(1), 197-229. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/685502
• Açıl, B. (2013). Klasik Türk edebiyatında alegori. Küre.
• Açıl, B. (2014). Bir tür mü tarz mı? klasik Türk edebiyatında alegori. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 37, 145-167. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/254677
• Açıl, B. (2015). Klasik Türk şiirinde estetik bir unsur olarak çiçekler. FSM İlmi Araştırmalar İnsan Ve Toplum Bilimleri Dergisi, (5), 1-28. https://doi.org/10.16947/fsmiad.10637
• Akyüz, K., Beken, S., Yüksel, S., & Cunbur, M. (1990). Fuzûlî dîvânı. Akçağ.
• Andrews, W. G. (1985). Şiirin sesi, toplumun şarkısı (A. Ergin, Çev.). İletişim.
• Armutlu, S. (2010). Şem’ u Pervâne. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 10, ss. 145-147).
• Batislam, H. D. (2002). Divân şiirinin mitolojik kuşları: Hüma, anka ve simurg. Türk Kültürü İncelemeleri, 7, 185-208. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3173191
• Bayram, Y. (2007). Klasik Türk şiirinde duyguların dili: Çiçekler. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2(4), 1-15. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.169
• Bozkurt, N. (1998). Hurma. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 18, ss. 390-392).
• Canım, R. (2016). Divân edebiyatının kaynakları. Akıl Fikir.
• Caudwell, C. (1937). Illusion and reality: A study of the sources of poetry. Macmillan.
• Coşkun, M. (2006). Klasik Türk şiirinde mürekkep istiare, temsilî istiare ve alegori. Bilig, 38, 51-70. https://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIYATI/menderes_coskun_klasik_turk_siiri_istiare.pdf
• Cömert, B. (2008). Estetik. De Ki.
• Çetindağ, Y. (2002). Türk kültüründe hayvan ve bitki motifinin seyri. Türkler Ansiklopedisi (C. 4, ss. 171-181). Yeni Türkiye.
• Doğan, M. H. (1975). 100 soruda estetik. Gerçek.
• Durkaya, H. (2010). Fehîm-i Kadîm Dîvânı’nda hayvanlar üzerine bir inceleme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(11), 45-60.
• Elbir, B. & Yorulmaz Kahve, M. (2020). Tırsî Dîvânı’nda hayvan adlarının kullanımı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (18), 230-267. https://doi.org/10.29000/rumelide.705594
• Ertap, Ö. (1996). Divân şiirinde hayvan motifi (Tez No. 51937) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Balıkesir Üniversitesi ]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kaplan, M. (2024). Türk edebiyatı üzerinde araştırmalar I. Dergâh.
• Karasar, N. (2003). Bilimsel araştırma yöntemi (12. baskı). Nobel.
• Kartal, A. (1997). Klasik Türk edebiyatında lâle. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, (4), 114-117. https://bilig.yesevi.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/3604-published.pdf
• Kaya, S. (2024). Türk kültüründe haşhaş (afyon bitkisi) kullanımı (11-14. yüzyıl Anadolu’sunda). Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 109, 115-138. https://doi.org/10.60163/tkhcbva.1420367
• Kurnaz, C. (1992). Bülbül. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 6, ss. 485-486).
• Kurnaz, C. (1996). Gül. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 8, ss. 219-222).
• Kurnaz, C. (2019). Açıklamalı divân şiiri sözlüğü. Kurgan Edebiyat.
• Küçük, S. (2015). Bâkî dîvânı. Türk Dil Kurumu.
• Levend, A. S. (1984). Divân edebiyatı kelimeler ve remizler mazmunlar ve mefhumlar. Enderun.
• Pala, İ. (2004). Ansiklopedik divân şiiri sözlüğü. Kapı.
• Saraç, M. A. Y. (2002). Emrî dîvânı. Eren.
• Saraç, M. A. Y. (2017). Emrî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10606,giris-emridivanipdf.pdf?0 adresinden 21.12.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Sarı, Ş. (2023). Kütahyalı Vasfî Dîvânı’nda bitki ve hayvan isimleri üzerine bir inceleme. Social Sciences Studies Journal, (111). https://doi.org/10.29228/sssj.69898
• Şentürk, A. A. (2016). Osmanlı şiiri kılavuzu 1. Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi (OSEDAM).
• Şentürk, A. A. (2021). Osmanlı şiiri kılavuzu 5. Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi (OSEDAM).
• Türk Dil Kurumu. (2005). Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu.
• Türk Dil Kurumu. (2024). TDK sözlük. https://sozluk.gov.tr/ adresinden 10.05.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Uçan Eke, N. (2017). Klâsik Türk edebiyatında metaforik üslûp. Akçağ.
• Whitman, J. (1991). From the textual to the temporal: early Christian ‘allegory’ and early romantic ‘symbol’, New Literary History, 22(1), 161-176. https://www.jstor.org/stable/469147
• Yağar, A. S. (2023). Klasik Türk şiirinin sevgili tipi etrafındaki görüş, tartışma ve eleştiriler üzerine bir değerlendirme. Edebi Eleştiri Dergisi, 7(1), 46-58. https://doi.org/10.31465/eeder.1197359
• Yeniterzi, E. (1993). Divân şiirinde na’t. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. 8, ss. 274-276).
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. baskı). Seçkin.
• Yılmaz, A. (2023). Hayretî Dîvânı’nda hayvanların şiir estetiğine katkısı. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 31(31), 597-628. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3474428