ANALYSIS OF GEOMETRIC SYSTEM - A Few Attempts on Anatolian Seljuk Examples

Year 2017, Volume: 26 Issue: 1, 27 - 44, 28.04.2017

Mustafa Bulut

https://doi.org/10.29135/std.292044

Cited By: 7

Abstract

The geometrical decoration can be defined as compositions composed of rule-bounded line systems. The geometric compositions which are seen very frequently in Anatolian Seljuk art have currently been very popular and many modern designs of them have been made within the time. This situation attracts attention of many local and foreign researchers. There are many different suggestions related to typological classification, description and analysis of geometrical compositions. It is mentioned by researchers that primary elements of geometrical compositions are lines and researchers make their typological classifications according to line systems. Some typology studies are done according to the figures which appear on the ground as a result of refraction of lines. In many studies, geometrical compositions are tried to be described by stars and polygons which occur on the ground when the line systems are refracted. It is widely encountered in descriptions of geometrical figures to use some terminological expressions which don’t have any consensus and to use the names of some similar objects in nature. Using these types of expressions in geometrical compositions which we can describe entirely by the rules of geometry makes the compositions meaningless and prevents researchers ending up with correct results.  It is aimed in the research to make a thorough typological description based on lines which are the main elements of geometrical decorations to identify the changing features due to place and material of Anatolian Seljuk geometrical decorations and to make easier and more comprehensible descriptions and analyses.

Keywords

geometry, typology, line, decoration, analysis

GEOMETRİK SİSTEMİN ÇÖZÜMLENMESİ - Selçuklu Örnekleri Üzerine Birkaç Girişim

Abstract

Çizgi sistemlerinin çeşitli kurallar dâhilinde bir arada kullanılmasıyla oluşan kompozisyonlar, geometrik süsleme olarak tanımlanabilir. Anadolu Selçuklu sanatında sıkça karşılaştığımız geometrik kompozisyonların zamanla çok sayıda çağdaş tasarımları da yapılmış,  güncel kullanımları oldukça yaygınlaşmıştır. Bu durum yerli - yabancı birçok araştırmacının ilgisini çekmiş ve yapılan araştırmalarda geometrik kompozisyonların tipolojik tasnifi, tanımlanması ve çözümlenmesine dair çeşitli öneriler sunulmuştur. Geometrik kompozisyonda temel unsurun çizgiler olduğu araştırmacılar tarafından belirtilmiş ve yapılan tipolojilerde genel olarak çizgi sistemlerine göre hareket edilmiştir. Bazı tipoloji çalışmaları ise çizgi sistemlerinin kırılmalarıyla zeminde ortaya çıkan şekiller üzerinden yapılmıştır. Araştırmaların büyük bölümünde geometrik kompozisyonların tanımlamaları da, yine çizgi sistemlerinin kırılmasıyla zeminde oluşan yıldızlar ve çokgenlerle yapılmaya çalışılmıştır. Bunun yanında geometrik şekillerin tanımlamalarında, terminolojik bütünlüğün sağlanamadığı bazı ifadelerin kullanımı ve doğadaki benzer nesnelerin isimlerinin kullanılmasıyla somutlaştırmaya çalışılarak ifade edilmesi de sıkça karşılaştığımız bir durumdur. Tamamen geometri biliminin kurallarıyla açıklayabildiğimiz şekilleri, sadece bu türden ifadelerle anlatmaya çalışmak kompozisyonları anlamsızlaştırması yanında, doğru sonuçlara ulaşmayı da engellemiştir. Araştırmada, Anadolu Selçuklu geometrik süslemesinin, yapıldığı yüzey ve malzemeye göre değişen özelliklerinin belirlenebilmesi, daha kolay, anlaşılır çözümleme ve tanımlamaların yapılabilmesi için geometrik süslemenin asıl unsuru olan çizgilerden hareketle kapsamlı bir tipolojik tasnifin önerilmesi amaçlanmıştır.

Keywords

geometri, tipoloji, çizgi, süsleme, çözümleme

References

• Arık, M., - Sancak, M. (2007), Pentapleks Kaplamalar, Ankara: TÜBİTAK.
• Bakırer, Ö. (1981), Selçuklu Öncesi ve Selçuklu Dönemi Anadolu Mimarisinde Tuğla Kullanımı, Ankara: ODTÜ.
• Bakırer, Ö. (1983), Sivas Keykavus Darüşşifası Pencere Alınlıklarında Geometrik Düzenlemeler, I. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 161-166, İstanbul: Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü.
• Bozer, R. (1992), 15. Yüzyılın Ortasına Kadar Anadolu Türk Sanatında Ahşap Kapılar, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Bozer, R. (2007), Eğirdir Han, Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, 237-253. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Demiriz, Y. (2004), İslam Sanatında Geometrik Süsleme, İstanbul: Yorum Sanat ve Yayıncılık.
• Erdmann, K. (1961), Das Anatolische Karavansaray Des 13. Jahrhunderts, Berlin.
• Erdmann, K. - Erdmann, H. (1976), Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, III, Berlin: Verlag Gebrüder Mann.
• Hankin, E. H. (1905), On Some Discoveries of the Methods of Design Employed in Mohammedan Art, Journal Society of Arts, 53, 461-477. London.
• Karamağaralı, N. (2006), Anadolu Selçuklu Mimarisinde Hz. Ali İkonografisi, Sanatta Anadolu Asya İlişkileri - Prof. Dr. Beyhan Karamağaralı’ya Armağan, 297-316. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Kunt, H. İ. (1998), Konya Selçuklu Portallerinde Geometrik ve Mukarnas Tezyinat, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Kurtişoğlu, G. A. (2015a), Anadolu Selçuklu Süslemelerinde Geometrik Kurgu, III. Uluslararası Türk Sanatları, Tarihi ve Folkloru Kongresi / Sanat Etkinlikleri, 217-222. Delhi.
• Kurtişoğlu, G. A. (2015b), Anadolu Selçuklu Dönemi Ahşap Minberleri, Konya: Selçuklu Belediyesi. Mülayim, S. (1982a), Geometrik Kompozisyonların Çözümlenmesine Bir Yaklaşım, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi, I, 51-63.
• Mülayim, S. (1982b), Anadolu Selçuklu Mimarisinde Geometrik Süslemeler - Selçuklu Çağı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Mülayim, S. (1982c), Selçuklu Süslemeciliğinde Tematik Sınıflama, Ankara Üniversitesi D.T.C.F. Atatürk’ün 100. Doğum Yılına Armağan Dergisi, 495-508.
• Mülayim, S. (1999), Değişimin Tanıkları Ortaçağ Türk Sanatında Süsleme ve İkonografi, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Necipoğlu, G. (1995), Topkapı Scroll - Geometry and Ornament in Islamic Architecture, Santa Monica: Getty Center Publication.
• Ögel, B. (1956), Selçuklu Devri Anadolu Ağaç İşçiliği Hakkında Notlar, Yıllık Araştırmalar Dergisi, 1, 199-235.
• Ögel, S. (1966), Anadolu Selçukluları’nın Taş Tezyinatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Schneider, G. (1980), Geometrische Bauornamente der Seldschuken in Kleinasien, Wiesbaden.
• Şimşir, Z. (1990), Konya Selçuklu Medreseleri Çinilerde Kullanılan Motifler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Ünal, R. H. (1982), Osmanlı Öncesi Anadolu-Türk Mimarisinde Taçkapılar, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.