The Waqfs of Megri (Fethiye) District in the 16th Century

Yıl 2014, Sayı: 31, 1 - 44, 01.08.2014

Behset Karaca

Öz

We have tried to analyse the waqfs of Megri (Meğri) in the 16th century, one of the important districts in the Mediterranean coast of Western Anatolia, based on the registers of Ottoman Cadastral and Waqfs in the General Directorate of Land and Cadastre and Prime Ministry Ottoman Archive. As a city and district, Megri has been named as Telebeh, Telmessos, Anastasiupolis, Makri or Mekri, Beshkaza (Beşkaza) and Fethiye throughout history. Menteshe District was established in 1261 and conquered first by the Ottomans in 1391. It was out of Otoman power in the Battle of Ankara and Murad the Second got again the district. After the first conquest, Menteshe Flag was created here and Megri became one of significant districts in the flag. Waqfs have an important place in consisting the social and cultural structure of this district. They will contribute to explain the historical and cultural stiuation of the region because of the fact that Fethiye has split into two at the present day and the Township of Seydikemer has been departed from here. There are waqfs in the midst of 44–81 in Megri, that is to say, this district is rich in waqfs. They are located in rural area except for a few. Especially villages such as Sandlu or Döger, Vakıf Yakası, Amas (Üzümlü), Seki, Ugurdash (Uğurdaş), Ebuhora, Ovacık, Bey and Eshen (Eşen) are where there are a lot of foundations. Waqfs Registers dated 1530, 1562 and 1583 have been benefited about waqfs. Those bearing the dates of 1562 and 1583 are detailed, so they provide important information in terms of the history of district.

Anahtar Kelimeler

Telmessos, Likya, Megri (Meğri), Mekri, Makri, Fethiye, Menteshe Domain, Üzümlü, Döğer, Eshen (Eşen), Seydikemer, Waqfs (foundations).

XVI. Yüzyılda Meğri (Fethiye) Kazası Vakıfları

Öz

Başbakanlık Osmanlı Arşivi ve Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü’ndeki tapu tahrir ve vakıf defterlerini esas alarak Batı Anadolu’nun Akdeniz kıyısındaki önemli kazalarından biri olan Meğri’nin XVI. yüzyıldaki vakıflarını incelemeye çalıştık. Tarihi süreç içerisinde şehir ve kaza, Telebehi, Telmessos, Anastasiupolis, Makri veya Mekri, Beşkaza ve Fethiye gibi isimlerle anılmıştır. 1261 yılında bölgede Menteşe Beyliği kurulmuş ve bu beyliğin topraklarının tamamı 1391’de ilk olarak Osmanlıların eline geçmiştir. Ankara Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin elinden çıkan bölge, 1424 tarihinde II. Murad tarafından tekrar fethedilmiştir. İlk fetihten sonra burada Menteşe Sancağı ihdas edilmiş ve Meğri kazası da sancağın en mühim kazalarından birisi olmuştur. Bu kazanın sosyal ve kültürel yapısının oluşmasında vakıfların önemli bir yeri vardır. Fethiye günümüzde ikiye ayrıldığı ve Seydikemer ilçesi buradan çıktığı için buranın tarihi ve kültürel durumunun aydınlanmasına da katkı sağlayacaktır. Kaza, vakıflar yönünden zengin olup bu yüzyılda 44–81 arasında vakıf bulunmaktadır. Birkaç vakıf hariç diğerleri kırsal alanda yer almaktadır. Özellikle de Sandlu veya Döğer, Vakıf Yakası, Amas (Üzümlü), Seki, Uğurdaş, Ebuhora, Ovacık, Bey ve Eşen gibi köyler vakıfların çok olduğu yerlerdir. Vakıflarla ilgili 1530, 1562 ve 1583 tarihli Vakıf defterlerinden istifade edilmiştir. Özellikle 1562 ve 1583 tarihli defterler mufassal olduğu için bölge tarihi için de mühim bilgiler vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Telmessos, Likya, Meğri, Mekri, Makri, Fethiye, Menteşe Sancağı, Üzümlü, Döğer, Eşen, Seydikemer, vakıf.

Kaynakça

• Arşiv Vesikaları a-Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) TT 338 nolu Evkaf Defteri (s.124–142) b-Ankara Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi (TKGMA) TT 569 nolu Evkaf Defteri (s.82–103) Yayınlanmış Vesikalar 166 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri: 937/1530, Ankara, 1995.
• Kaynak ve Araştırma Eserler ADAK, Mustafa, “Lykia ve Roma”, Likya İncelemeleri I, (Yayımlayanlar: Sencer ŞahinMustafa Adak), Arkeoloji Ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2002 s.129–136.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet, İslâm Hukukunda Ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Ankara, 1988.
• BERKİ, A. Hikmet, “Vakıf Kuran İlk Osmanlı Padişahı”, VD, V, (1962), s.127–129. Bölgeye yaptığımız gezide bize yardımcı olan, buraları gösteren ve burayla ilgili bilgi veren Döğer muhtarı Fethi Yılmaz’a teşekkür ederim. Fethi Yılmaz, Döğer muhtarı, Lise mezunu, yaş 60.
• BOZYİĞİT, Recep-TAPUR, Tahsin, “Güneybatı Anadolu’da Terkedilen Bir Yerleşim Merkezi: Kayaköy (Fethiye)”, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı:22, İstanbul, Temmuz 2010, 363–387.
• ÇELİK, Nevzat, Taşların İzinde Likya, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2012.
• DİNÇ, Senem, Hellenistik ve Roma Çağlarında Likya’da Kent Birlikleri, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2010.
• DOĞAN, Mesut, “Tarihi Coğrafya’dan Bir Örnek: Telmessos”, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı: 19, Ocak–2009, s.55–68.
• ERGİN, Osman, Türk Şehirciliğinde İmaret Sistemi, İstanbul, 1939.
• ERGİN, Osman, Türkiye’de Şehirciliğin Tarihi İnkişafı, İstanbul, 1936.
• EVLİYA ÇELEBİ b. DERVİŞ MEHEMMED ZILLÎ, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Haz. Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman-Robert Dankoff, c.2, 9 Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2011.
• KARACA, Behset, “XVI. Yüzyılda Meğri (Fethiye) Kazası”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 30, Isparta, 2013, s.13KARAKAYA, Enis, “Menteşeoğulları (Mimarı)”, TDVİA, c.29, Ankara, 2004, s.153– 1
• KAZICI, Ziya, Osmanlı Vakıf Medeniyeti, Bilge, İstanbul, 2003.
• KÜTÜKOĞLU Mübahat S., Menteşe Sancağı 1830 (Nüfus ve Toplum Yapısı), TTK, Ankara, 2010.
• “Lycia”, The Oxford Dictionary of Byzantium, V.2, Ed. Alexander P. Kazhdan-Alice Mary Talbot, Oxford University Press, New York, 1991, s.1257–1258.
• MANSEL, Arif Müfid, İlk Çağda Antalya Bölgesi, İÜEF Antalya Bölgesi Arkeoloji Araştırmaları İstasyonu Yayınları no:1, İstanbul, 1956.
• MERÇİL, Erdoğan, “Menteşeoğulları”, TDVİA, c.29, Ankara, 2004, s.152–153.
• METE, Zekai, “Menteşe”, TDVİA, c.29, Ankara, 2004, s.150–152.
• ÖZTÜRK, Nazif, “Osmanlı Döneminde Vakıflar”, Türkler, c.X, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s.433-446.
• TÜNER, Nihal “Lykia’nın Yerleşim Coğrafyasında Yeni Lokalizasyonlar”, Likya İncelemeleri I (Yayımlayanlar: Sencer Şahin-Mustafa Adak), Arkeoloji Ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2002, s.63–78
• UYKUCU, Ekrem, İlçeleriyle Birlikte Muğla Tarihi (Coğrafya ve Sosyal Yapı), İstanbul, 19 UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara, 1984.
• UZUNÇARŞILIOĞLU, İsmail Hakkı, Kitabeler ve Sahip, Saruhan, Aydın, Menteşe, İnanç, Hamit Oğulları Hakkında Malûmat, İstanbul Devlet Matbaası, İstanbul, 134719
• ÜLKEN, H. Ziya, “Vakıf Sistemi ve Türk Şehirciliği”, VD, IX (1971), s.13–37.
• ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Fakülte Kitabevi, Isparta, 2002.
• SAYDAM, Abdullah , Osmanlı Medeniyeti Tarihi, Kemal Ofset Matbaacılık, Trabzon, 19 WİTTEK, Paul, Menteşe Beyliği 13–15 İnci Asırda Garbi Küçük Asya Tarihine Ait Tetkik, (Çev. O. Ş. Gökay), TTK, Ankara, 1986.
• YEDİYILDIZ, Bahattin, “Müessese Toplum Münasebetleri Çerçevesinde XVIII. Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi”, VD, XV(1982), s.23–54.
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Osmanlılar Döneminde Türk Vakıfları Ya da Türk Hayrat Sistemi”, Osmanlı, c.V, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 1999, s.17-33.
• YİĞİT Ahmet-KARAYUMAK Ömer, Menteşe Beyliğinden Türkiye Cumhuriyeti’ne Belgelerle Fethiye, Fethiye Belediyesi, 2012.
• YÜKSEL, Hasan, “Türk Toplumunda Vakıf Aile İlişkisi”, Türkler, c.X, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s.465–468. İnternet Kaynağı http://tr.Wikipedia.org./Wiki/Seydikemer,_Mu%C4%9Fla/31.03.2014. Kaynak Kişiler
• YILMAZ, Fethi, Döğer muhtarı, Lise mezunu, yaş 60. AYDIN, Faruk, Lise Mezunu, Eşen, yaş 57. GÜNGÖR, Murat, Seki, İlkokul mezunu, yaş 74. Tablo 1: 1530 Tarihinde Meğri Kazası Vakıfları N o Vakfın İsmi Yeri Gelir Nevi ve Harcandığı Yerler (Şartı) Hâsıl 1 Evlâd-ı Eşref Paşa (Hane 71, kara 23) Vakıf Yakası n.d. Ömerler Hâsıl fî sene 7539; Çiftlik-i Dikiktaş fî sene 100; Zemin-i Gökpınar fî sene 30 7669 2 Cami-i Şeyh Bayezid Sandlu Bağçe-i Limonluk 30, zemin 1 kıt’a 30, âsiyâb bâb 1 fî sene 100, zemin-i der Sandlu 2 kıt’a 150, bağçe-i İncir 9 dönüm fî sene 980 3 Medrese-i Ahmed Gazi (Der nefs-i Meğri ve Medrese-i diğer der Seki Yaylası ba’de Emir Sultan ile Hızır Bâlî nâm kimesne Döğer nâm kasabada Medrese-i mezkûrenin evkâfı ile bir medrese binâ eylemiş hâliyâ medrese-i mesfûre ma’mûl imiş ve Çalış nâm kimesne dahi Seki Yaylası’nda birkaç hücre ihdâs idüb ma’mûr imiş) 4 Evlâd-ı Şeyh Bayezid elmezkûr Ark-ı çeltük karye-i Sandlu hâsıl fî sene 1200, Zemin 3 kıt’a 5 müdlük, Âsiyâb 6 ay yürür 1200 5 Cami-i Meğri (Asıl camii kâfirler harâb ettiği sebebden ona bedel Hızır İlyaslık dimekle ma’rûf mevzi’ide İvaz Çelebi kendi malından bir cami ihyâ eylemiş hatibi yazın Seki Yaylağı camiinde ve kışın zikr olan camide hitâbet eder)