The Co-existence of Diplomacy with Politics: The Cretan Uprising and Âlî Pasha

Yıl 2008, Cilt: 2008 Sayı: 18, 1 - 22, 01.03.2008

Hayrettin Pınar

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Diplomasi ile Siyasetin Birlikteliği : Girit İsyanı ve Âlî Paşa

Öz

XIX.yüzyıl boyunca Osmanlı İmparatorluğu’nda uygulamaya konulan modernleşme programlarının ana fikrini, devletin bütünlüğünü muhafaza etme refleksi oluşturur. Çünkü, anılan dönemde Osmanlı İmparatorluğu, ağır bir sorunlar toplamının uygulama alanı haline gelir. Nitekim, 1866 yılında çıkan Girit İsyanı da imparatorluğun içinde nefes almaya çalıştığı bu kaotik atmosfere katkı yapan önemli başlıklar arasında yer alır. Girit İsyanı’nın, XIX.yüzyıl Osmanlı öyküsünün mikro düzeyde tespit edildiği bir laboratuvar olduğu söylenebilir. İmparatorluğun Avrupa yayılmasına direnmek anlamına gelen modernleşme çabaları, iki eksen üzerine yerleştirilir: Avrupa müdahalesini engellemek ve içerde reforma devam etmek. Dolayısıyla, Osmanlı XIX.yüzyılı, diplomasi ile siyasetin birlikteliğini ifade eder. Nihayet, Osmanlı ıslahatındaki bu iç pratik, diplomasi ve siyaset ustası devlet adamlarının doğumunu hazırlar. Tanzimat Dönemi’nin büyük sadrazamı Mehmed Emin Âlî Paşa bu açıdan tipiktir. Âlî Paşa’nın Girit İsyanı sırasında titiz bir diplomasi yürüttüğü ve Müslüman-Hristiyan dengesi/uzlaşması fikrine dayanan bir reform programını Girit’te uygulamaya çalıştığı görülür

Anahtar Kelimeler

Girit, Girit İsyanı, Âlî Paşa, Diplomasi, Islahat

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Sadâret Âmedî Kalemi Defterleri (A. AMD.), 76 / 99, 77 / 81.
• BOA., Sadâret Mektûbî Mühimme Kalemi, (A. MKT. MHM.), 403 / 1, 403 / 64, 424 / 45, 426 / 14.
• BOA., Hariciye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı, (HR. SYS.), 9 / 58, 10 / 18, 57 / 1, 156 / 64, 157 / 35, 210 / 40, 482 / 1, 495 / 6, 970 / 7, 1048 / 6, 1049 / 5.
• BOA., Hariciye Nezareti Tercüme Odası Evrakı, (HR. TO.), 52 / 151, 52 / 152.
• BOA., İrade / Girit, 233, 241, 245, 248, 249, 253, 256, 261, 262, 266, 268, 273, 274, 278, 280, 282, 292, 298, 300.
• BOA., İrade / Şûrâ-yı Devlet, 615.
• BOA., Yıldız Esas Evrakı, (Y. EE.), 38 / 95, 91 / 29.
• Osmanlıca Gazete ve Dergiler Basiret. Mecmua-i Nizâmât
• Mecmua-i Nizâmât-ı Girid. Terakki
• Kitap ve Makaleler
• ADIYEKE, Ayşe Nükhet, Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı (1896-1908), TTK
• Yayınları, Ankara, 2000.
• ADIYEKE, Nuri, “Girit’te Cemaatler Arası Evlilikler”, Kebikeç, S.16, 2003.
• ANDERSON, B. Hayali Cemaatler: Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması, (çev. İskender SAVAŞIR), Metis, İstanbul, 1995.
• BARCHARD, David, “Veli Pasha and Consul Ongley. An Anglo-Ottoman Diplomatic Relationship That Got Too Close”, Sinan KUNERALP (ed.), A Bridge Between Cultures: Studies on Ottoman and Republican Turkey in Memory of Ali İhsan Bağış, ISIS Pres, İstanbul, 2006.
• BAYSUN, M. Cavid, “Âlî Paşa’nın Fransızca Bir Mektubu”, İ.Ü.E.F.T.D., c. V., S.8., 1953.
• BEYATLI, Yahya Kemal, Târih Musâhabeleri, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul, 1991.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Osmanlı ve Avrupa Devletleri Arasında İttifaklar ve Siyasi Ahlak (1790-1856)”, İsmail SOYSAL (yay. haz.), Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç, TTK Yayınları, Ankara, 1999.
• DAKIN, Douglas, “The Formation of the Greek State, 1821-1833”, Richard CLOGG, The Struggle for Greek Independence, The Macmillan Press, London, 1973.
• DAVISON, Roderic H., “Ottoman Diplomacy and the Ending in 1869 of the Crisis with Greece by the Rebellion in Crete of 1866-69”, X. Türk Tarih Kongresi, TTK Yayınları, Ankara, 1993.
• ----------, “Osmanlı Diplomasisi ve Bıraktığı Miras”, L. Carl BROWN (yay. haz.), İmparatorluk Mirası: Balkanlar’da ve Ortadoğu’da Osmanlı Mirası, (çev. Gül Çağalı GÜVEN), İletişim, İstanbul, 2000.
• ---------, Osmanlı-Türk Tarihi, 1774-1923, (çev. Mehmet MORALI), Alkım, İstanbul, 2004.
• DERİNGİL, Selim, “II. Mahmud’un Dış Siyaseti ve Osmanlı Diplomasisi”, Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1990.
• Düstûr, I. Tertib, c. 1-2., Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1289.
• FENTRESS, James, Devrim ve Mafya: Sicilya Topraklarında Ölüm, (çev. Müfit BALABANLILAR), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2004.
• FORTNA, Benjamin C., Mekteb-i Hümayûn: Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde İslam, Devlet ve Eğitim, (çev. Pelin SİRAL), İletişim, İstanbul, 2005.
• GELLNER, Ernest, Milliyetçiliğe Bakmak, (çev. S. COŞAR-S. ÖZERTÜRK-N. SOYARIK), İletişim, İstanbul, 2007.
• GREENE, Molly, Kandiye, 1669-1720: The Formation of a Merchant Class, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Princeton University, 1993.
• Hüseyin HIFZI, Girit Vekâyii, A. Asaduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası, İstanbul, 1323.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, c. VII., TTK Yayınları, Ankara, 1983.
• KAZANCAKİS, Nikos, Kaptan Mihalis, (çev. Nevzat HATKO), Can, İstanbul, 1999.
• ------------------, El Greco’ya Mektup, (çev. Ahmet ANGIN), Can , İstanbul, 2003.
• KUNTAY, Mithat Cemal, Namık Kemal: Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında, Maarif Matbaası, İstanbul, 1944.
• LACOUR, Challemel, Türkiye Ricâl-i Devleti, Tanin Matbaası, İstanbul, 1326.
• LEDONNE, John P., The Russian Empire and the World, 1700-1917: The Geopolitics of Expansion and Containment, Oxford University Press, New York, 1997.
• MACFIE, A.L., Osmanlının Son Yılları, (çev. D. ACAR – F. SOYSAL), Kitap Yayınevi, İstanbul, 2003.
• Mahmud Celâleddin PAŞA, Mir’at-i Hakîkat, İstanbul, 1326.
• MAKDISI, Usame, “After 1860: Debating Religion, Reform and Nationalism in the Ottoman Empire”, IJMES, vol. 34., 2002.
• Mehmed HAYRULLAH, Sadr-ı Esbak Âlî Paşa, Bekir Efendi Matbaası, İstanbul, 1327.
• Mehmed SALÂHİ, Girid Meselesi, 1866-1889, M. AKTEPE (yay. haz.), Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1967.
• MİLLAS, Herkül, Yunan Ulusunun Doğuşu, İletişim, İstanbul, 1999.
• ----------, Türk Romanı ve Öteki: Ulusal Kimlikte Yunan İmajı, Sabancı Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2000.
• Muharrerât-ı Nâdire.
• Muharrerât-ı Resmiyye.
• ORTAYLI, “Tanzimat Döneminde Yunanistan ve Osmanlı İmparatorluğu”, Üçüncü Askeri Tarih Semineri: Türk-Yunan İlişkileri, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1986.
• ÖZBEK, Nadir, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet: Siyaset, İktidar ve Meşruiyet, 1876- 1914, İletişim, İstanbul, 2002.
• POGGI, Gianfranco, Modern Devletin Gelişimi: Sosyolojik Bir Yaklaşım, (çev. Ş. KUT – B. TOPRAK), Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2001.
• ROBSON, Maureen M. “Lord Clarendon and the Cretan Question, 1868-1869”, The Historical Journal, vol. 3., no. 1., 1960.
• SAFRASTJAN, Ruben, “Ottomanism in Turkey in the Epoch of Reforms in XIXth Century: Ideology and Policy II.”, Etudes Balkaniques, vol. XXV., no. 1., 1989.
• SCOTT, H.M., “Reform in the Habsburg Monarchy, 1740-1790”, H.M. SCOTT (ed.), Enlightened Absolutism: Reform and Reformers in Later Eighteenth-Century Europe, Macmillan, London, 1990.
• SHAW, Stanford J. - Ezel Kural SHAW, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, (çev. Mehmet HARMANCI), E Yayınları, İstanbul, 2000.
• SMITH, A.D., Millî Kimlik, (çev. B.S.ŞENER), İletişim, İstanbul, 2004.
• SOMEL, S.A., The Modernization of Public Education in the Ottoman Empire, 1839-1908: Islamization, Autocracy and Discipline, Brill, Leiden, 2001.
• SYRETT, E.F., “Uluslararası Önem Taşıyan Bir Akdeniz Limanının Gelişimi: Smyrna (1700-1914), M.C. Smyrnelis (yay. haz.), İzmir 1830-1930, Unutulmuş Bir Kent mi? Bir Osmanlı Limanından Hatıralar, (çev. I. Ergüden), İletişim, İstanbul, 2008.
• ŞENİ, Nora, Marie ve Marie: Konstantiniye’de Bir Mevsim 1856-1858, (çev. Şirin TEKELİ),