998 ve 1112 Numaralı Tapu Tahrir Defterlerine Göre Siirt Vakıfları (1526-1566)

Yıl 2018, Sayı: 44, 40 - 61, 31.08.2018

Uğur Demlikoğlu

Öz

Selçuklu
ve Osmanlı dönemlerinde Siirt kazasında cami, mescit, medrese, kervansaray,
çeşme ve hamam gibi çok sayıda dini ve sosyal yapı inşa edilmiştir. Siirt’in
ücra köşeleri dahi kurulan vakıflarla imar edilmeye çalışılmış ve toplumun gereksinimleri
karşılanmıştır. Arşiv belgeleri incelendiğinde Siirt’in vakıflar bağlamında
oldukça zengin bir birikime sahip olduğu anlaşılmaktadır. Bunda Siirt’in doğu batı
yol güzergâhı üzerinde bulunması, ılıman bir iklime, verimli toprakları ile
zengin bir sosyo- ekonomik potansiyele sahip olmasının önemi büyüktür. Bölgenin
Osmanlı hâkimiyetine girmesi Yavuz Sultan Selim döneminde gerçekleşmiştir. Yavuz
Sultan Selim Anadolu’daki Safevi tehlikesini ortadan kaldırmak maksadıyla Safevi
Devleti üzerine sefere çıkmış ve 1514 yılında yapılan Çaldıran Savaşı’nda
Safevi ordusunu yenilgiye uğratmıştır. Bu savaştan 2 yıl sonra da Siirt Osmanlı
hâkimiyetine girmiştir. Osmanlı Devleti’nin bölgede Safevi tehlikesini ortadan
kaldırması ve güvenliği sağlaması zamanla nüfus artışını meydana getirmiştir. Nitekim
1526 ve 1568 yılları arası Siirt kent merkezinde nüfus artışı %127’dir. Bu
nüfus artışı Siirt vakıflarının gelişimini etkilemiş, gelir ve giderlerini
arttırmıştır.  Bu çalışmanın kaynağı 1526
yılına ait 998 ve 1566 yılına ait 1112 numaralı tapu tahrir defteri
içerisindeki vakıf kayıtlarıdır. Çalışmada bu kayıtlardan istifade edilerek Siirt’teki
vakıfların gelişimi, gelir ve giderleri ortaya konulmuştur. Makale giriş ve
sonuç bölümlerinin dışında iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Siirt kaza
merkezinde, ikinci bölümde Siirt kırsalında bulunan vakıflar
değerlendirilmiştir. Konunun daha iyi anlaşılması ve vakıfların 40 yıllık süreç
içerisindeki gelişimini tablo ve grafikler yardımıyla sistematik bir şekilde
verilmeye çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Siirt, Tahrir, Vakıf, Cami

Kaynakça

• Kaynakça 1. Başbakanlık Osmanlı Arşiv Kaynakları BOA, TT.d. 998.BOA, TT.d. 1112.BOA, TT.d. 1096.2.Diğer KaynaklarAHMET VEFİK PAŞA, (2000), Lehce-i Osmani, C. II, Haz: Recep Toparlı, Türk Dil Kurumu, AnkaraAKALIN, Ş., (2012), “Kervansaray”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. XXV, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s.299-302. AZİMLİ, M., (2007), “İlk Fethinden Osmanlı’ya Siirt’in Siyasi Tarihi”, Uluslararası Siirt Sempozyumu Bildirileri (19-20-21—Eylül 2006),Siirt Belediyesi Şarkiyat Araştırmaları Derneği, İzmir, s. 127-132.BALUKEN, Y., (2016), “Hasankeyf Eyyubileri (630-866/1232-1462)”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi Ve Sanatları Anabilim Dalı Doktora Tezi, Erzurum.BİZBİRLİK, A., (2002), 16. Yüzyılın Ortalarında Diyarbekir Beylerbeyliğinde Vakıflar (972 Tahriri Işığında), Türk Tarih Kurumu Basımevi.ÇAM M- Demirtaş H.- Şahin A., (2014). Vakıf ve İktisat, İktisat İle İlgili Vakıf Belgeleri, Vakıf İktisat Teşekkülleri, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.DARKOT, B., (1967),“Siirt”, İslam Ansiklopedisi, C. 10, Milli Eğitim Basımevi, Ankara,s 619-621Demir, A., (2009), “Diyarbakır (Amid) Şehir Demografisine Göçleri Etkisi”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 50, Yaz, s.15-30._____________., (2015), “15-16. Yüzyıl Göçlerinin Osmanlı İskân Yapısına Etkisi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C.34, Sayı: 58, s. 563- 581.ERPOLAT, M. S.,(1999), ” XVI. yüzyılda Diyarbekir Beylerbeyliğindeki Yer isimleri”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı Doktora Tezi, C. II, Konya.EYİCE, S., (2012), “Çeşme”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. VIII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 277-287.İNALCIK, H., (2009), Devlet-i ʽAliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.KAZICI, Z., (2014), Osmanlıda Vakıf Medeniyeti, Kayıhan Yayınları, İstanbul 2014.KESER İ. - SEYİDOĞLU S., (2017), “Medrese ve Otorite: Siirt Tillo Medreseleri Örneği”, Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl:4, Sayı:12, Eylül 2017, s.8-17.KILIÇ, O., (2014), “Kürdistan Tabirinin Osmanlı Uygulamasındaki Muhtevası Üzerine Bazı Tespitler (16-18. Yüzyıllar)”, Tarihte Türkler ve Kürtler Sempozyumu Bildiriler, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara, s. 167- 213.KÖPRÜLÜ, F., (1942), “Vakıf Müessesesinin Hukuki Mahiyeti ve Tarihi Tekâmülü”, Vakıflar Dergisi, Sayı: II, Pys Vakıf Sistem Matbaası, Ankara, s.1-32.KUCAK, Ö., (2016), “XIX. Yüzyılın Son Çeyreğinde Siirt Ve Havalisindeki Vakıfların Arazi Varlıkları”, Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 6-7, Siirt, s. 13-26.ÖZTÜRK, M., (2014), “1556-1557 (964 H) Tarihli Evkaf Tahrir Defterine Göre Safed Vakıfları”, Journal Of Turkish Studies, Volume 42, s.243- 275.ÖZTÜRK Ş.- Klavuz B. N.- Klavuz Ü. C., (2007), “Siirt Ulu Cami Minaresi”, Vakıflar Dergisi, Sayı: 30, Ankara, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, s.385-407.PAKALIN, M. Z., (1983), Osmanlı Deyimler ve Terimler Sözlüğü, C. III, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.PARLATIR., İ., (2006), Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınevi, Ankara.PAYDAŞ., K., (2007), “Selçuklular Döneminden Safeviler’e Ortaçağda Siirt”, Uluslararası Siirt Sempozyumu (19-20-21 Eylül 2006), İzmir, s. 139SEÇKİN., B. S., (2005), Başlangıçtan Günümüze Siirt Tarihi, İstanbul Siirtliler Derneği, İstanbul.SÜMER., F., (1999), Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesindeki Anadolu Türklerinin Rolü, Türk Tarih Kurumu Basım Evi, Ankara.ŞAHİN, M., (1988), “Sosyal Değişmede Vakıfların Rolü”, Sosyoloji Konferansları, Sayı: 21, İstanbul, s. 231-247.ŞEMSEDDİN SAMİ., (2017),Kâmûs-ı Türkî (Latin Harfleriyle), Haz: Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel, Ebul Faruk Ünal, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul, 2017.TUNCEL, M., (2011), “Siirt”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 37, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s.173- 175.TURAN, O. (1969), Osman Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, Turan Neşriyat Yurdu, İstanbul.ULUÇAM, A., (2012).“Siirt Ulucami”, Diyanet İslam ansiklopedisi, C. 42, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s.175- 177.UZUNÇARŞILI, İ. H., (1988), Osmanlı Tarihi, C.II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.ÜNAL, M. A., (2014), Osmanlı Sosyal Ekonomik Tarihi, Fakülte Kitap Evi,IspartaYEDİYILDIZ, B., (2012), “Vakıf”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. XLII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 479- 486.1995 SİİRT İL YILLIĞI, Siirt Valiliği, Ankara, 1995.