Denizli Ağzından Derleme Sözlüğüne Katkılar

Yıl 2020, Sayı: 50, 131 - 148, 31.08.2020

Himmet Büke

Öz

Dillerin ifade gücü onların sahip oldukları sözcüklerin çokluğu ve bu sözcüklerin kavramları karşılama durumuna göre bir anlam ifade eder. Yaşayan diller içerisinde köklü bir geçmişe sahip olan Türkçe geçmişten günümüze gerek konuşma gerekse yazı dili olarak farklı kıtalarda ve coğrafyalarda kullanılmıştır. En eski metinlerden itibaren zengin bir söz varlığına sahip olduğu belgelerle sabit olan dilimiz tarihî süreç içerisinde bu zenginliğini arttırarak günümüze ulaşmıştır. Anadolu sahasında önce konuşma dili sonra yazı dili olarak ortaya çıkan Oğuz lehçesi Anadolu ağızlarının da temelini oluşturur. Sadece konuşma dili olarak kullanılan bu ağızlar genel yapılarını bozmadan ve çok az değişiklikliğe uğrayarak bugüne kadar kullanılmıştır. Dilin tarihsel gelişimi içerisinde donmuş yapılar olarak tanımlayabileceğimiz ağızlar Türkçenin en eski devirlerine ışık tutmakta ve fonetik değişimlerin izlerinin takibini yapabilmemizi sağlamaktadır. Oğuzların Anadolu sahasında yoğun olarak yerleştiği bölgelerden biri de Denizli ve yöresidir. Bölgenin demografik yapısı 11. yüzyıldan itibaren Türkler lehine değişirken Türkçenin bölgede görülmesi de bu döneme rastlar. Bölge ağzındaki pek çok sözcük farklı çalışmalarda tespit edilerek literatüre kazandırılmış olmakla beraber tamamen bütün malzeme toplanmış değildir. Bu çalışma da Türkçenin ağızlarda yaşayan söz varlığına katkı sağlaması ve bölgeden toplanan sözcüklere ilave olması amacıyla yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ağızlar, Denizli ağzı, Oğuz, Anadolu ağızları, derleme sözlüğü

Kaynakça

• Büke, Himmet, (2019), “Millȋ Hafıza: Yörüklerde Atalar Sözü”, AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi Cilt : 7 Sayı : 16, s. 516-525.
• Demir, Nurettin (2013), Ankara Örneğinde Ağızların Belgelenmesi, TDK Yayınları, Ankara.
• Derleme Sözlüğü, C. I-X11,TDK Yayınları, Ankara 1963–1982.
• Eröz, Mehmet, (1991), Yörükler, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Karahan, Leyla, (2014), Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, TDK Yayınları, Ankara.
• Korkmaz, Zeynep, (2000), “Türkiye’de Ağız Sözlükleri”, Türk Dili, S. 583, Ankara: TDK Yay.: 7-14.
• KORKMAZ, Zeynep (1994a) Güney-Batı Anadolu Ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Korkmaz, Zeynep, (2007), “Anadolu ve Rumeli Ağızlarının Dayandığı Temeller”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten 55 (2007/1), s. 87-110.
• Şahin, İlhan, (2006), Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler, Eren Yayınları, İstanbul.
• Tok, Turgut, (2008), “Denizli Ağızlarında Vurguya Dayalı Ünsüz Düşmesi”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3/7 Fall 2008, s. 841-848.
• Tok, Turgut, (2002), Denizli İli Güney ve Güneybatı Bölgesi Ağızları (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Denizli.
• Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/, Erişim Tarihi: 20.06.2020.
• Uygur, Ceyhun Vedat (2007), Denizli İli Ağız Sözlüğü (YapıKöken), Denizli Belediyesi Kültür Yayınları, Denizli.