VOLKANİK KAPADOKYA’NIN GÜNEYDOĞUSUNDA TARİHÖNCESİNE AİT İZLER

Year 2021, Issue: 52, 113 - 140, 30.04.2021

Semra Balcı Yasin Gökhan Çakan Burak Falay Gülsün Çiler Algül

Abstract

Orta Anadolu’da yer alan Volkanik Kapadokya, Anadolu’nun önemli obsidiyen kaynaklarının bulunduğu bir bölgedir. Yontulabilir özellikte ve keskin kenar elde etmeye imkân veren volkanik bir cam olan obsidiyen, tarihöncesi toplulukların alet teknolojisi için önemli bir hammaddedir. Bölgenin obsidiyen kaynakları bakımından zengin olması, tarihöncesi topluluklarının bölgeye iskân etmesinde kuşkusuz ki etkili olmuştur. Orta Anadolu obsidiyenlerinin, tarihöncesi dönemlerden itibaren Yakındoğu ve Kıbrıs’taki yerleşmelerde bulunmuş olması, bu bölgelerde yaşayan topluluklar arasında doğrudan ya da dolaylı bir etkileşimin göstergesi olarak kabul edilmektedir.

Volkanik Kapadokya’nın güneydoğu kesimini oluşturan Niğde Masifi’in kuzey yamaçları, yukarıda sözü edilen etkileşimin somut kanıtlarının saptanabilmesi, bölgede yaşamış olan tarihöncesi insan gruplarının hareket alanlarının belirlenmesi ve yeni buluntu yerlerinin tespit edilmesi amacıyla 2016-2018 yılları arasında “Niğde Tarihöncesi Yüzey Araştırmaları” kapsamında araştırılmıştır.

Bu yazıda, bölgedeki araştırmaların kısa tarihçesine değinildikten sonra, araştırma alanı olan Niğde Masifi’nin genel tanımı, jeolojik ve coğrafi özellikleri verilmekte, ardından araştırma sırasında saptanan buluntu yerleri ve bölgeler arası olası ilişkilere değinilmektedir.

Keywords

Orta Anadolu, Volkanik Kapadokya, Yüzey Araştırması, Tarihöncesi dönemler, Yontmataş buluntular, Obsidiyen

Supporting Institution

İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi

Project Number

SBA-2017-25528 ve SBA-2016-21704

Thanks

Çalışmalarımıza desteklerinden dolayı Niğde Müzesi müdürü Fazlı Açıkgöz ile müze uzmanları Murat Tektaş ve Yakup Ünlüler'e teşekkür ederiz.

PREHISTORIC TRACES IN THE SOUTHEAST OF VOLCANIC CAPPADOCIA

Abstract

The region of Volcanic Cappadocia in Central Anatolia is home to the most important obsidian sources of Anatolia. As a knappable volcanic glass that could be transformed into sharp-edged tools, obsidian was intensively exploited as a raw material for tool technologies by the prehistoric communities. The rich obsidian sources in the region should have had influenced the location choices of the early sedentary communities. The circulation of the Central Anatolian obsidian throughout the Near East and Cyprus hints at a direct or indirect inter-regional network of communication from the early prehistory onwards.

With the aim of documenting evidence on the interaction between communities and regions during prehistory, detecting the movement areas of communities, and locating new findspots, a survey was conducted on the northern slopes of the Niğde Massif that form the southeastern part of Volcanic Cappadocia. The Niğde Prehistoric Survey Project took place from 2016 to 2018.

Following an introduction of the history of research in the region and a general overview of the geological and geographical characteristics of the Niğde Massif, this paper discusses the possible inter-regional interaction mechanisms based on the findspots detected during this survey project.

Keywords

Central Anatolia, Volcanic Cappadocia, Prehistoric Survey, Lithic findings, Obsidian, Prehistoric periods

Project Number

SBA-2017-25528 ve SBA-2016-21704

References

• Altın, B. N., Bayer-Altın, T. (2018). Misli-Karasu Havzası’nda Drenajın Kuruluşu ve Gelişimi (Keçiboyduran-Melendiz Dağları Kuzeyi), İç Anadolu, Türkiye. M. Şener (Ed.), Kapadokya Yer Bilimleri Sempozyumu (9–23).
• Altınbilek-Algül, Ç. (2011). Chipped Stone Industry of Yumuktepe. Preliminary Results from “The Early Neolithic” Phase. Anatolia Antiqua 19 (1), 13–25. https://doi.org/10.3406/anata.2011.1086
• Altınbilek-Algül, Ç. (2019). Chipped stone industries of the Middle Chalcolithic Level XVI at Yumuktepe (Mersin). G. Palumbi ve I. Caneva (Ed.), The Chalcolithic at Mersin-Yumuktepe Level XVI Reconsidered, 129-136, İstanbul: Ege Yayınları.
• Astruc, L. (2018). Obsidian Use during the Level 4 Occupations at Aşıklı Höyük, M. Özbaşaran, G. Duru ve M. Stiner (Eds.), The Early settlement at Aşıklı Höyük. Essays in Honor of Ufuk Esin (s.345-362), İstanbul: Ege Yayınları.
• Balcı, S., Çakan, Y. G. (2017a). Niğde Tarihöncesi Yüzey Araştırmaları 2015. 34. Araştırma Sonuçları Toplantısı -2 Cilt, 1–24.
• Balcı, S., Çakan, Y. G. (2017b). Volkanik Kapadokya Bölgesi’nde Tarihöncesine Ait Yeni Bulgular. Arkeoloji ve Sanat Dergisi 156, 13–26.
• Balcı, S., Çakan, Y. G., Falay, B. (2018). Niğde Tarihöncesi Yüzey Araştırmaları 2016. 35. Araştırma Sonuçları Toplantısı - 2. Cilt, 427–448.
• Balkan-Atlı, N. (2003). Obsidien “Ticareti”: Yeni Veriler, Yeni Modeller, Yeni Sorunlar. Bir Deneme. M. Özbaşaran, O. Tanındı, ve A. Boratav (Ed.), Archaeological essays in honour of Homo amatus : Güven Arsebük (s. 9–18), İstanbul: Ege yayınları.
• Balkan-Atlı, N., Binder, D. (2012). Neolithic Obsidian Workshop at Kömürcü-Kaletepe (Central Anatolia). P. Kuniholm, M. Özdoğan, N. Başgelen (Ed.) The Neolithic in Turkey New Excavation ve New Research Central Turkey (s. 71–88), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Balkan-Atlı, N., Cauvin, M. C. (1997). 1995 Yılı Aksaray, Niğde, Nevşehir İlleri Obsidien Yüzey Araştırması. XIV. Araştırma Sonuçları Toplantısı -I, 293–312.
• Balkan-Atlı, N., Kuhn, S., Astruc, L., Çakan, G., Dinçer, B., Çakan, G., Dinçer, B., ve Kayacan, N. (2008). Göllü Dağ 2007 Survey. Anatolia Antiqua XVI, 293–312.
• Balkan-Atlı, N., Kuhn, S., Astruc, L., Kayacan, N., Dinçer, B., & Çakan, G. (2009). Göllü Dağ 2008 Survey. Anatolia Antiqua XVII (1), 301–315. https://doi.org/10.3406/anata.2009.1289
• Balkan-Atlı, N., Kuhn, S., Astruc, L., Kayacan, N., ve Dinçer, B. (2010). Göllü Dağ Survey 2009. Anatolia Antiqua XVIII, 191–202.
• Balkan-Atlı, N., Kuhn, S., Astruc, L., Kayacan, N., Dinçer, B., Balcı, S., Erturaç, M. K. ve Grenet, M. (2011). Göllü Dağ Survey 2010. Anatolia Antiqua XIX (1), 259–278. https://doi.org/10.3406/anata.2011.1096
• Balkan-Atlı, N., Kayacan, N., Balcı, S., Astruc, L., ve Erturaç, K. (2013). Göllü Dağ Obsidian Project. F. Borrelli Tena, J. J. Ibáñez-Estévez, ve M. Molist Montañà (Ed.), Stone Tools in Transition: From Hunter-Gatherers to Farming Societies in the Near East: 7 th Conference on PPN Chipped and Ground Stone Industries of the Fertile Crescent (s. 456–474), Servei de Publicacions de la Universitat Autonoma de Barcelona.
• Başoğlu, O., (2013). “2011 Yılı Nevşehir İli Miyosen Dönem Fosil Yatakları Yüzey Araştırması” Araştırma Sonuçları Toplantısı 30/2, 2013, 98-105.
• Bıçakçı, E. (2008). Yayınlanmamış araştırma raporu, İstanbul.
• Bıçakçı, E., Godon, M., Çakan, Y. G. (2012). Tepecik-Çiftlik. M. Özdoğan, N. Başgelen, ve P. Kuniholm (Ed.), The Neolithic in Turkey New Excavation & New Research Central Turkey (s. 89–134), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Binder, D., ve Balkan-Atlı, N. (2001). Obsidian exploitation and blade technology at Kömürcü-Kaletepe (Cappadocia, Turkey). I. Caneva, C. Lemorini, D. Zampetti, & P. Biagi (Ed.), Beyond tools : redefining the PPN lithic assemblages of the Levant (3rd Workshop on Chipped Lithic Industries November 1-4, 1998 (Sayı June, s. 1–16). ex oriente.
• Binder, D., Gratuze, B., Mouralis, D., ve Balkan-Atlı, N. (2011). New investigations of the Göllüdaĝ obsidian lava flows system: A multi-disciplinary approach. Journal of Archaeological Science 38, 3174–3184. https://doi.org/10.1016/j.jas.2011.05.014
• Briois, F., Gratuze, B., ve Guilaine, J. (1997). Obsidiennes du site néolithique précéramique de Shillourokambos (Chypre). Paléorient 23 (1), 95–112. https://doi.org/10.3406/paleo.1997.4647
• Cauvin, M., & Balkan-Atlı, N. (1996). Rapport sur les recherches sur l ’ obsidienne en Cappadoce, 1993- 1995. Anatolia Antiqua IV, 249–271.
• Cauvin, M., & Chataigner, C. (1998). Distribution de l’obsidienne dans les sites archéologiques du Proche et Moyen Orient. M. Cauvin, A. Gourgaud, B. Gratuzel, N. Arnaud, G. Poupeau, J. L. Poidevin, & C. Chataigner (Ed.), L’obsidienne au Proche et Moyen Orient ancien: du volcan à l’outil - BAR International Series 738 (s. 325–350), Archaeopress.
• D’Alfonso, L. (2008). Archaeological Survey in Northern Tyanis: Preliminary Report of the First Campaign (2006) of the University of Pavia. 25. Araştırma Sonuçları Toplantısı 3. Cilt, 1–12.
• D’Alfonso, L. (2009). Archaeological Survey in Northern Tyanis: Preliminary Report of the Second Campaign. 26. Araştırma Sonuçları Toplantısı - 3, 161–172.
• D’Alfonso, L. (2011). Archaeological Survey in Northern Tyanitis: Final Report. 28. Araştırma Sonuçları Toplantısı – 3, 231–242.
• D’Alfonso, L., ve Basso, E. (2010). Archaeological Survey in Northern Tyanitis: Preliminary Report of the Third Campaign (2008). 27. Araştırma Sonuçları Toplantısı 1. Cilt, 1–14.
• Doğan, İ. B. (2008). Tarihöncesinde Ticaret ve Değiş Tokuş. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Doğanay, M. (2019). Üçkapılı Yaylası'nda Karahacılı Yörükleri II. Unutulmayanlar. Kayseri: Yörük Türkmen Vakfı Kayseri Şubesi Yayını, Yayın No. 2.
• Duru, G., Özbaşaran, M. (2005). A “non domestic” site in Central Anatolia. Anatolia Antiqua, 13 (1), 15–28. https://doi.org/10.3406/anata.2005.1034
• Duru, G., Kayacan, N. (2018). Volkanik Kapadokya’da Epipaleolitik Toplulukların İzinde: İlk Değerlendirmeler. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 45, 91–104.
• Erdoğu, B., Özbasaran, M. (2008). Salt in prehistoric central Anatolia. O. Weller, A. Dufraisse, ve P. Pétrequin (Ed.), Sel, eau et forêt : d’hier à aujourd’hui (s. 163–173), Presses Universitaires De Franche-Comté.
• Esin, U. (1993). Gelveri-Ein Beispiel für die Kulturellen Beziehungen zwischen Zentralanatolien und Südosteuropa während des Chalkolithikmus, Anatolia XIX, 47-56.
• Esin, U., Harmankaya, S. (1992). Aşıklı Höyük: Akeramik Neolitik Evrede Yeni Bir Kültür Modeli. Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 54–55.
• Frahm, E., Hauck, T. C. (2017). Origin of an obsidian scraper at Yabroud Rockshelter II (Syria): Implications for Near Eastern social networks in the early Upper Palaeolithic. Journal of Archaeological Science: Reports, 13(April), 415–427. https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2017.04.021
• Frahm, E., C. A. Tryon (2019). Origin of an Early Upper Paleolithic obsidian burin at Ksar Akil (Lebanon): Evidence of increased connectivity ahead of the Levantine Aurignacian? Journal of Archaeological Science Reports 28, 1-14.
• Göncüoğlu, M. C. (1977). Geologie des westlichen Niğde Massivs. Bonn.
• Göncüoğlu, M. C. (1981). Niğde masifi’nin jeolojisi. İç Anadolu’nun Jeolojisi Sempozyumu, TJK 35. Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 16–19.
• Gratuze, B. (1999). Obsidian characterization by laser ablation ICP-MS and its application to prehistoric trade in the Mediterranean and the Near East: Sources and distribution of obsidian within the Aegean and Anatolia. Journal of Archaeological Science 26 (8), 869–881. https://doi.org/10.1006/jasc.1999.0459
• Gülçur, S. (1995). Aksaray, Niğde ve Nevşehir İlleri 1993 Yüzey Araştırması. XII. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 191–214.
• Gülçur, S. (1999a). Aksaray, Nevşehir, Niğde 1994 Yüzey Araştırması. Anadolu Araştırmaları 15, 105–136.
• Gülçur, S. (1999b). Güvercinkayası 1997. Anatolica XXV, 53–85.
• Gülçur, S. (2008). Gelveri - Yüksekkilise 2007 Sondaj Çalışması. Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler 25, 22.
• Gülçur, S. (2012). The Chalcolithic Period in Central Anatolia Aksaray-Niğde Region. Origini 34, 221–234.
• Güngördü, F. V., Başoğlu, O. (2019). Kızılırmak Nehri Kenarında Bir Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem Yerleşmesi: Sofular Höyük. Olba XXVII, 41–60.
• Hacar, A. (2019). Niğde İli Çamardı Ulukışla ve Bor İlçeleri Yüzey Araştırması: 2017 Yılı. 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı 1. Cilt, 1-22.
• Hacar, A. (2020). Orta Toroslar’ın Kuzey Sınırında Orta-Geç Kalkolitik Geçiş Süreci: Ubaid İlişkili ? Etkiler, TÜBA-AR 26, 27-43.
• Hacar, A., Egeci, H. S. (2020). Niğde İli Dağlık Alan Arkeolojik Yüzey Araştırması: 2018 Yılı. 37. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1–20.
• Hacar, A., Tektaş, M., Egeci, H. S., Johnson, M. (2019). Middle Chalcolithic expansion into the highlands of the North-central Taurus, South-western Cappadocia, Antiquity Vol. 93, Issue 372, 1-7.
• Ibáñez, J. J., Ortega, D., Campos, D., Khalidi, L., & Méndez, V. (2015). Testing complex networks of interaction at the onset of the Near Eastern Neolithic using modelling of obsidian exchange. Journal of The Royal Society Interface, 12 (107), 20150210. https://doi.org/10.1098/rsif.2015.0210
• Kayacan, N. (2018). Oval Points and Cattle-Hunting Practices in Central Anatolia during the 8th Millennium BC. Adalya 21. 45-61.
• Kayacan, N., ve Atınbilek-Algül, Ç. (2018). Aşıklı Höyük Obsidian Studies: Production, Use and Diachronic Changes. M. Özbaşaran, G. Duru, & M. Stiner (Ed.), The Early Settlement at Aşıklı Höyük- Essays in Honor of Ufuk Esin (s. 363–382). İstanbul: Ege Yayınları.
• Kayacan, N., Goring-Morris, N., Duru, G., Taşkıran, Z. F. ve Yücel, B. (2019). Aksaray Yüzey Araştırması 2016 ve 2017 Yılı Çalışmaları: İlk Yerleşik Topluluklar. 36. Araştırma Sonuçları Toplantısı 1 cilt, 195–206.
• Kaycı, O. H. (2019). Neolitik Dönem’de Çukurova ve Orta Toroslar: Yeni Araştırmalar ve Çevre Bölgelerle İlişkiler. İstanbul Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Korkanç, M., Tuğrul, A., Savran, A., ve Özgür, F. Z. (2015). Structural–geological problems in Gümüşler archeological site and monastery. Environmental Earth Sciences 73 (8), 4525–4540. https://doi.org/10.1007/s12665-014-3739-y
• Korkanç, M., Şener, T., Doğan, B., ve Başkara, T. (2017). Gümüşler-Aktaş Ni̇ğde Bölgesi̇ni̇n Genel Jeoloji̇si̇ Ve Yapı Malzemesi Potansi̇yeli̇. Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi 6 (1), 132–139. https://doi.org/10.28948/ngumuh.297983
• Kuhn, S. L., Dinçer, B., Balkan-Atlı, N., ve Erturaç, M. K. (2015). Paleolithic occupations of the Göllü Dağ, Central Anatolia, Turkey. Journal of Field Archaeology 40 (5), 581–602. https://doi.org/10.1179/2042458215Y.0000000020
• Kuhn, S., Balkan-Atlı, N., ve Dinçer, B. (2009). 2008 Excavations at Kaletepe Deresi 3. Anatolia Antiqua 17 (1), 291–299. https://doi.org/10.3406/anata.2009.1288
• Mouralis, D., Aydar, E., Türkecan, A., ve Kuzucuoğlu, C. (2019). Quaternary Volcanic Landscapes and Prehistoric Sites in Southern Cappadocia: Göllüdağ, Acıgöl and Hasandağ. C. Kuzucuoğlu, A. Çiner, ve N. Kazancı (Ed.), Landscapes and Landforms of Turkey. World Geomorphological Landscapes, Springer, Cham.
• Omura, S. (1992). 1990 Yılı Orta Anadolu’da Yürütülen Yüzey Araştırmaları. IX Araştırma Sonuçları Toplantısı, 541–560.
• Özbaşaran, M., Duru, G. (2018). Introduction to the Aşıklı Höyük Project. M. Özbaşaran, G. Duru, ve M. Stiner (Ed.), The Early Settlement at Aşıklı Höyük- Essays in Honor of Ufuk Esin (s. 1–14), İstanbul: Ege yayınları.
• Özbudak, O. (2016). Koyu Yüzlü Çizi-Kazı Bezemeli Çanak Çömlek Işığında Orta Anadolu’da Orta Kalkolitik’e Geçiş Sorunu. Yayınlanmamış Doktora Tezi İstanbul Üniversitesi.
• Özsayın, E., Gürbüz, A., Kuzucuoğlu, C., ve Erdoğu, B. (2019). Salted Landscapes in the Tuz Gölü (Central Anatolia): The End Stage of a Tertiary Basin. C. Kuzucuoğlu, A. Çiner, ve N. Kazancı (Ed.), Landscapes and Landforms of Turkey (s. 339–351). Springer. https://doi.org/10.1007/s12594-014-0169-0
• Öztan, A. (2002). Köşk Höyük: Anadolu Arkeolojisine Yeni Katkılar. Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi 5, 55–69. https://doi.org/10.22520/tubaar.2002.0004
• Perlman, I., ve Yellin, J. (1980). The provenience of obsidian from Neolithic sites in Israel. Israel Journal of Exploration 30 (1), 83–88.
• Pernicka, E., Keller, J., ve Cauvin, M.-C. (1997). Obsidian from Anatolian sources in the Neolithic of the Middle Euphrates region (Syria). Paléorient 23 (1), 113–122. https://doi.org/10.3406/paleo.1997.4648
• Renfrew, C., Dixon, J. E., ve Cann, J. R. (1966). Obsidian and Early Cultural Contact in the Near East. Proceedings of the Prehistoric Society 32 (2), 30–72. https://doi.org/10.1017/S0079497X0001433X
• Renfrew, C., ve Dixon, J. (1976). Obsidian in western Asia: a review. G. Sieveking, I. H. Longworth, & K. E. Wilson (Ed.), Problems in Economic and Social Archaeology (s. 137–150).
• Rennie, L. (2019). A Study on Supra-Regional Socio-Economic Relationships in the Near East as seen through Obsidian Consumption Practices in the Amuq Valley (S.E. Turkey) (CA. 6000-2400 BCE), Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi, Mc Master Üniversitesi, Hamilton.
• Silistreli, U. (1984). Pınarbaşı Kazısı. V. Kazı Sonuçları Toplantısı, 81–86.
• Slimak, L., ve Dinçer, B. (2007). Kaletepe Deresi 3. Orta Anadolu’da Tabakalanma Veren Bir İlk Paleolitik Çağ Yerleşmesi. TÜBA-AR X, 33–47.
• Slimak, L., Kuhn, S. L., Roche, H., Mouralis, D., Buitenhuis, H., Balkan-Atlı, N., Binder, D., Kuzucuoǧlu, C., ve Guillou, H. (2008). Kaletepe Deresi 3 (Turkey): Archaeological evidence for early human settlement in Central Anatolia. Journal of Human Evolution 54 (1), 99–111. https://doi.org/10.1016/j.jhevol.2007.07.004
• Todd, I. (1980). The prehistory of Central Anatolia I : The Neolithic period. Studies in Meditarranean Archeology, LX, Paul Astöms Förlag, Göteborg.
• Toroğlu, E. (2006). Niğde İli Yerleşmeleri ve Lokasyon Planlaması. Ankara Üniversitesi.
• Yener, A. (1995). Göltepe 1993 Kazı Sonuçları. 16. Kazı Sonuçları Toplantısı - I. Cilt, 177–188.
• Yener, A. (2008). Revisiting Kestel Mine and Göltepe: The Dynamics of Local Provsioning of Tin during the Early Bronze Age. Ü. Yalçın, H. Özbal, A. G. Paşamehmetoğlu (Ed.), International Conference AMITEM 2008: Ancient in Turkey and The Eastern Mediterranean (s. 57–64), Atılım Üniversitesi.
• Yener, K. A., ve Vandiver, P. B. (1993). Tin Processing at Göltepe, an Early Bronze Age Site in Anatolia Tin Processing at Göltepe, an Early Bronze Age Site in Anatolia. American Journal of Archaeology 97 (2), 207. https://doi.org/10.2307/505657