Fil Binit Takımları II: Âîn-i Ekberî’de Yer Almayan Savaş Fili Binit Takımları

Yıl 2021, Sayı: 54, 77 - 148, 30.12.2021

Umut Kansoy

Öz

Öz
Filler İlk Çağ’dan günümüze insanlara hizmet etmiş çok değerli hayvanlardır. Bu hayvanlardan daha konforlu ve daha kontrollü bir şekilde istifade edebilmek için pek çok binit takımı geliştirilmiştir. Bununla birlikte zincirler, urganlar ve fil kancalarının genel adlarına yer verilmesi dışında fil binit takımları ve işlevleri hakkında kaynaklarda pek fazla malumat yer almamaktadır. Babürlü hükümdarlarından Ekber için Ebu’l-Fazl-ı Âllâmî tarafından yazılan Âîn-i Ekberî adlı eser bu konuda bir istisnadır. Eserde 31 çeşit fil binit takımı tanıtılmaktadır. Bununla birlikte Ebu’l-Fazl-ı ‘Âllâmî “onun süslerinin öyküsünü anlatmaya ifadeler yetmez” cümlesi ile “Fil Binit Takımları (Âîn-i Raht)” başlığını sona erdirmektedir. Böylece müellif bütün fil binit takımlarını anlatmadığını, çok daha fazla olduklarını haber vermiş olmaktadır. Daha önce “Âîn-i Ekberî’ye Göre Savaş Fillerinin Binit Takımları” adlı makalemiz ile söz konusu binit takımlarını tanıtmıştık. Bu çalışmada ise söz konusu eserde tanıtılmayan savaş fili binit takımları üzerinde duruldu. Bu hususta en değerli kaynak minyatürler, resimler ve fotoğraflardır. Söz konusu görsel kaynaklar incelendiğinde fillerin çok gerçekçi ve detaylı bir şekilde tasvir edildikleri görülmektedir. Bundan dolayı hakkında daha önce çalışma yapılmamış bu konuyu anlaşılır bir şekilde ortaya koyabilmek adına binlerce minyatür ve görsel malzeme müze koleksiyonlarında, sanat galerileri ve müzayede satış kataloglarında ve önde gelen imaj/fotoğraf satış sitelerinde dikkatli bir şekilde taranarak fil binit takımları tespit edildi. Buna ilaveten günümüzde kullanılmaya devam eden önemli fil binit takımları da çalışmaya dahil edildi. Böylece hem tarihî kaynakların hem de modern kayıtların desteği ile ulaşılabilen savaş fili binit takımları tespit edilip tanıtılmaya çalışıldı. Önceki makalemizde yer alan fil binit takımlarına gerekmedikçe bu çalışmada yer verilmemiştir.
Summary
Elephants are very valuable animals that have served people since the First Age. Many harnesses have been developed to make use of these animals in a more comfortable and controlled manner. However, there is not much information in the sources about elephant harnesses and their functions, except for the general names of chains, ropes and elephant hooks. The work named Âîn-i Ekberî, written by Ebu'l-Fazl-ı Âllâmî for Ekber, one of the Mughal rulers, is an exception in this regard. In the work, 31 types of elephant harnesseses are introduced in the work. However, Ebu'l-Fazl-ı Âllâmî ends the title of “Elephant Harnesses (Âîn-i Raht)” with the phrase “sentences are not enough to tell the story of her ornaments”. Thus, the author states that he does not describe all elephant harnesses, they are much more. We previously introduced the aforementioned harnesses with our article “Harnesses of War Elephants According to Âin-i Akbarî”. In this study, war elephant harnesses, which were not introduced in the work in question, were focused on. The most valuable resources in this regard are miniatures, pictures and photographs. When these visual sources are examined, it is seen that elephants are depicted in a very realistic and detailed way. For this reason, thousands of miniature and visual materials have been carefully scanned in museum collections, art galleries and auction sales’ catalogs and leading image/photo sales’ sites in order to reveal this subject that has not been studied before. With this method, elephant harnesses were determined. In addition, important elephant harnesses that continue to be used today, were also included in the study. Thus, it was tried to identify and introduce war elephant harnesses that could be reached with the support of both historical sources and modern records. The elephant harnesses in our previous article were not included in this study unless necessary.

Anahtar Kelimeler

Savaş Filleri, Savaş Fillerinin Silahları, Savaş Fili Binit Takımları, War Elephants, Weapons of War Elephants, War Elephant Harnesses

Kaynakça

• Afanasiy Nikitin (2013). Üç Deniz Ötesine Seyahat. çev. Serkan Acar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. (Özgün eser yaklaşık 1472 yılı).
• Ahmed bin Ali İbn Meskûye (h.ş. 1369/1376). Tecârib’ül İmam, I. çev. Ebulkâsım İmamî ve Ali Nakî Monzevî, Tahran: Sirûş/Tûs.
• Álvaro Velho/João de Sá (1898). A journal of the first voyage of Vasco da Gama, 1497-1499 (Roteiro da viagem que em descobrimento da India pelo Cabo da Boa Esperança fez dom Vasco da Gama em 1497). Çeviri ve neşir E. G. Ravenstein, F.R.G.S. London: Hakluyt Society.
• And, M. (2009). 16. Yüzyılda İstanbul (Kent-Saray-Günlük Yaşam). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, İkinci Baskı.
• Archer, M. (1992). Company Paintings: Indian Paintings of the British Period (Victoria and Albert Museum Indian Series). London: Victoria and Albert Museum, Maplin Publishing. (Özgün eser 1774 tarihlidir).
• Burton, R. F. (2014). The Book of the Sword (A History of Daggers, Sabers and Scimitars from Ancient Times to the Modern Day. New York: Skyhorse Publishing. (Epub version).
• Brown, J. M. (1984). The Khozhenie za tri morya of Afanasy Nikitin: a critical edition. Durham theses, Durham University. Available at Durham E-Theses Online: http://etheses.dur.ac.uk/7202/
• Chakravarti, P. C. (1941). The Art of War in Ancient India. Ramna Dacca: The University of Dacca.
• Cowper, H. S (1906). The Art of Attac, Ulverston: W. Holmes, Ltd., Printers.
• Çağlayan, H. (2005). Ekber Şâh Döneminde Hindistan (1542-1605). Yayınlanmamış yüksek lisans Tezi. Ankara Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Dohhodâ, A. E. (h.ş. 1390). Ferheng-i Mutavassıt-ı Dehoodâ, zîr-i nazar-ı Dr. Seyyid Cafer Şehîdî. Tahran: Müessese-i İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahrân. (Özgün hali 28 cilt olan bu ansiklopedik sözlüğün yazımı 1946-1973 yılları arasında tamamlanmıştır).
• Ebu’l-fazl-ı ‘Âllâmî (1872, Reprint 1993). Âîn-i-Ekberî (Cilt I). H. Blochmann edited, Calcuta. (Özgün eser h. 998/1590- h. 1011/1602 tarihlidir).
• ________________ (1873). The Âîn-i-Akbarî (Cilt I). H. Blochmann (çev.). Calcutta (Özgün eser h. 998/1590- h. 1011/1602 tarihlidir).
• Ebu’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin Beyhakî (h.ş. 1384). Târîh-i Beyhakî. Muhakkik, Musahhih: Halil Hatîb Rehber. Tahran: İntişârât-i Mehtâb, Çap-i Çeharom. (Özgün eser 1018-1059 yılları arasındaki olayları içermekte olup özgün eseri XI. yüzyıl için de yazılmış olmalıdır).
• Eléphans, / Palanquins et autres usages / Indiens : / Dessinés dans le pays, par des / Européens, (1770). Bibliothèque nationale de France, département Estampes et photographie, 4-OD-37. (Eser Hindistan’da filler ve ulaşıma dair 27 çizim içermektedir). Emîr Husrev-İ Dihlevî (1953, II. Edisyon 1976), Hazâinü’l-fütûh (Târîh-i Alâ'î). nşr. Muhammed Vahîd Mîrzâ. Pakistan. (Özgün eser h. 711/1311 tarihlidir).
• Erdal, O. (2017). Selçuklu Silisli Seramik Biblo Geleneğinin Sanatsal Tasarım Açısından Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tasarım Anabilim Dalı, Konya.
• Evans, G. H. (1910). Elephants And Their Diseases. Rangoong: Superitendent, Government Printing Burma.
• Fah-Hian, Sung-Yun (1869). Fah-Hian And Sung-Yung, Buddhist Pilgrims, from China to India (400 A.D. and 518 A.D.). Translated from the Chinese by Samuel Beal. London: Trübner And Co., 60, Paternoster Row. (Özgün eserler 400 ve 518 yıllarına ait kayıtlardır).
• Fahr-i Müdebbir (h.ş. 1346/1967). Âdâbü’l-harb ve’ş-şecâ‘a. Tahran: nşr. Ahmed Süheylî Hânsârî. (Özgün eser 12. yüzyıl sonları/13. yüzyıl başlarına aittir).
• Ferrill, M. (April 11, 2017). “The Elephants of Myanmar”. National Geographic France (Erişim 7.02.2021).
• Fidan, Ahmet vd. (2004). Örnekleriyle Türkçe Sözlük (Cilt I-IV, 4. baskı). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Forge, O ve Lynch, B. (Thursday 10 March-Friday 18 March 2016). Indian Paintings from the Heil Collection. New York: Exhibition Consultants in Antiquities and Islamic and Indian Art.
• Ghosh, “Elephant sculptures – magnificent images from Indian temples”, (Erişim 31.03.2021).
• Gupta, Shakshi (Gupta, 18 June 2018). Elephant Regalia of Rajasthan. (Erişim 25.07.2019).
• Günergun, F. (2006). “Türkiye’de Hayvanat Bahçeleri Tarihine Giriş”, I. Ulusal Veteriner Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik Sempozyumu Bildirileri. Prof. Dr. Ferruh Dinçer’in 70. yaşı anısına, Editör Abdullah Özen. Elazığ, 185-216.
• Haidar, N. N. ve Sardar, M. (2015). Sultans of Deccan India, 1500–1700: Opulence and Fantasy. New Haven ve London: The Metropolitan Museum of Art, New York.
• İbn Arabşâh (1977). Zendegânî Şegeft Âver-i Timur (Acaib el-Makdur fi Nevaib Timur). çev. Muhammed-Ali Necâtî, Tahran: İntişârât-i Bongâh-i Tercüme ve Neşr-i Kitâb. (Özgün eser muhtemelen 1435 yılında tamamlanmıştır).
• İbn Battûta/Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî (2010). İbn Battûta Seyahatnâmesi. çev. İnceleme ve notlar: A. Sait Aykut, 1.-2. cilt, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. (Özgün eser h. 757/1356 tarihlidir).
• Jonathansaha, (22 Eylül 2014). Learning About Elephants in Empire. (Erişim 24.01.2021).
• Kansoy, U. (İlkbahar 2020). Savaş Fillerinin ve Mürettebatının Silahları. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, VII/1, 405-451.
• _________ (Aralık 2020), Âîn-i Ekberî’ye Göre Savaş Fillerinin Binit Takımları. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 51, 1-46.
• Karnad, G. (2019). Crossing to Talikota. India, New Delhi: Oxford University Press.
• Kramrisch, S. (1986/ Digitized by the Internet Archive in 2014). Painted Delight: Indian Paintings from Philadelphia Collections. Philadelphia: Philadelphia Museum of Art.
• Kistler, J. M. (2006). War Elephants. Richard Lair (foreword). Westport, Connecticut London: Praeger.
• Kohn, G. C. (2006). Savaş Sözlüğü. Berna Kara (çev.). Ankara: Doruk Yayımcılık.
• Lainé, N. (November 2016). Conduct and Collaboration in Human–Elephant Working Communities of Northeast India. Conflict, Negotiation, and Coexistence: Rethinking Human–Elephant Relations in South Asia içinde. Piers Locke, Jane Buckingham (editor). Oxford Scholarship Online, 2 (Part Two Living with Elephants), 180-204.
• Ludovico Di Varthema (1863).The Travels of Ludovico Di Varthema İn Egypt, Syria, Arabia Felix, İn Persia, İndia, And Ethiopia A.D. 1503 To 1508. Bir önsöz ile birlikte çev. John Winter Jones, Esq F.S.A., notlar ve bir giriş ile edisyonunu yapan Percy Badger. London: Printed For The Hakluyt Society. (Özgün eser 1510 tarihlidir).
• M., Pradana P. (2018), “A (very) unsystematic look at Borobudur reliefs as a source for military history”, (Erişim 27.03.2021).
• Moser, H. (1912). Collection Henry Moser-Charlottenfels Armes et Armures Orientales, Karl W. Hersemann (editeur).
• Muean-a-nan, T. (2013). A Study of White Elephant to Interior Desing Proposal Project for The National Gallery of Thailand. A Thesis Submitted in Partial Fulfilment of the Requirements fort he Degree Master of Fine Arts Program in Interior Desing Department of Interior Desing Graduate School, Silpakorn University.
• Nadler, Ronald D. (November 20, 2011), “Thailand, 2011, Day 1, The Best Buddha Images of Bangkok” (Erişim 27.03.2021).
• Niccolao Manucci (1678-1686). Libro Rosso (Histoire del’Inde depuis Tamerlank jusquà Orangze par Manucci).
• Nicolle, D. (text), Hook, R. (illustrated) (1990), The Mongol War Lords: Genghis Khan, Kubilai Khan, Hülegü, Temerlane, United Kingdom: Firebird Books.
• Nossov, K. (text); Dennis, P. (illustrated). (2008). War Elephants. Great Britain: Osprey Publishing.
• Nuhoğlu, G. (1995). Beyhaki Tarihi’ne Göre Gazneliler’de Devlet Teşkilatı ve Kültür, Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Edebiyat Fakültesi Fars Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, İstanbul. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TEZ/25769.pdf
• Platt, J. R. (17 Eylül 2015). Stress Takes Toll on Elephants Forced to Work in Myanmar’s Timber Industry. TakePart (Dijital Haber ve Yaşam Tarzı Dergisi).
• Robert Knox (1911). An Historical Relation Of Ceylon. Glasgow: James MacLehose & Sons. (Özgün eser 1681 tarihlidir).
• Ruy Gonzales de Clavijo (2016). Timur Devrinde Kadis’ten Semerkand’a Seyahat. Ömer Rıza Doğrul (çev.). İstanbul: Köprü Kitapları. (Özgün eser 1412 civarında yazılmıştır).
• Saller, M. (1999). Elephants A Cultural and Natural History (Original title: Der Elephant in Natur-und Kulturgeschichte). Karl Gröning (Ed.). Könemann/Germany.
• Salemink, O. (2001). Viet Nam’s Cultural Diversity: Approaches to Preservation. France: Memory of Peoples | UNESCO Publishing.
• Schimmel, A. (h.ş. 1386). Der Kalemrovi-ye Hânân-i Moğûl. çev. Ferâmorz Necid Simye‘î, Tahran: İntişârât-i Emîr Kebîr.
• Shell, J. (Summer 2015). When Roads Cannot Be Used The Use of Trained Elephants for Emergency Logistics, Off-Road Conveyance, and Political Revolt in South and Southeast Asia.
• Shepherd, C.R ve Nijman, V. (2008). Elephant And Ivory Trade In Myanmar, Petaling Jaya, Selangor. Malaysia: TRAFFIC Southeast Asia.
• Siudmak, J. (May 2019). Asian Art: Ancient Indian Terracotta Sculptures Summer Catalogue 2019. Summer-2019-Catalogue-Indian-Terracottas.pdf
• Sivasundaram, S. (2005). Trading Knowledge: The East India Company’s Elephants in India And Britain. The Historical Journal, 48, 1, 27-63. United Kingdom: Cambridge University Press.
• “Song Yun”, https://en.wikipedia.org/wiki/Song_Yun (Erişim 26.04.2021).
• Sothebys (Friday 23RD October 1992). Oriental Manuscript And Miniatures. http://www.islamicmanuscripts.info/reference/books/Sothebys-19921023/Sothebys-19921023-475-509-MSS.pdf
• Smith, M. A GLOSSARY OF HINDUSTANI - URDU – HINDI words to be found in Kipling's Works. http://www.kiplingsociety.co.uk/facts_gloss.htm (Erişim 10.02.2021).
• Stain, M. A. (1900). Kalhana’s Râjataranginî, A Chronicle of the Kings of Kasmîr, C. I, II. Translated, with an introduction, commentary, and appedndices, by M. A. Stain, Westminster: Archibald Constable and Dompany, Ltd. (Özgün eser Kalhana tarafından 1148’de yazmaya başlanılıp 1150’de tamamlanılmıştır).
• Steel, J. H. (1885). A Manual of The Dıseases of The Elephant. Madras: The Lawrence Asylum Press.
• Stone, G. C. (1961). A Glossary of the Construction, Decoration and Use of Arms and Armor in All Countries and in All Times. New York: Jack Brussel.
• Şerefeddîn ‘Ali Yezdî (h.ş. 1387). Zafernâme. nşr. Seyyid Said Mir Muhammed Sâdık, Abdülhüseyin Nevâî, 1.-2. cilt, Tahran: Kitabhane, Müze ve Merkez-i Esnâd-i Meclis-i Şûrây-i İslâmî. (Özgün eser 1424 tarihlidir).
• Tâceddîn Hasan Nizâmî (h.ş. 1387/2008). Tâcü’l-me’âsir. Ed.&annotated Syed Amir Hasan Abidi, Persian Research Centre Office of the Cultural Counsellor Embassy of the İslâmic Republic of Iran, New Delhi (Özgün eser 1191-1229 yılları arasındaki olayları ihtiva eder 1229 yılı civarında yazımı bitirilmiş olmalıdır).
• The Walters Art Museum (2009). W596.pdf. Baltimore, Maryland: The Walters Art Museum (Babürnâme minyatürlerini içeren 88 sayfalık dijital kitap).
• Uyanık, H. (2019). “Hellenistik Orduların Mobil Kuleleri ve Savaş Tankları: Savaş Filleri”, Denizli: Pamukkale University Journal of Social Sciences Institute, sy. 36 (2019): 183-198.
• Varma, S.; Valliyatte, M. ve Sujata, S. R. (2009). Captive Elephants in Rajasthan. Hebbal, Bangalore: CUPA and ANCF.
• Varma vd. (2008). Captive Elephants of Tamil Nadu. Hebban, Bangalore: Compassion Unlimited Plus Action (CUPA), Asian Nature Conservation Foundation (ANCF).
• Varma, S.; Ashraf, NVK ve Sujata, S. R. (2010). Captive Elephants in Bihar: An Investigation into the Population Status, Management and Welfare Significance. Hebbal, Bangalore: Compassion Unlimited P7lus Action (CUPA), Asian Nature Conservation
• Wilson, G. (2000). Royal Armouries: Tower of London. Great Britain: Royal Armouries Museum.
• Wilson, R. T. (July-December 2020). The role of elephants as military pack animals in the Abyssinian Campaign, 1867-1868. African Journal of History and Culture Vol. 12(2), 49-59.
• Yardım, Süleyman (2010). Tarih Boyunca Türk Askeri Müziğinde Kullanılan Sazlar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü Müzik Anabilim Dalı Türk Sanat Müziği Bilim Dalı, Konya.
• Zaidi, A. (2011). The Arms and Army Corps in Eighteenth Century. Aligarh (India): Jaipur, Master of Philosophy in History, Centre of Advanced Study Department of History Aligarh University.