Kuzey Orta Anadolu İskân Tarihinden Bir Kesit: Nahiyeden Köye Aştakul

Yıl 2022, Sayı: 57, 397 - 425, 01.01.2023

Murat Alandağlı

https://doi.org/10.35237/sufesosbil.1174293

Öz

Aştakul, günümüz idarî taksimatına göre Çorum İline bağlı Ortaköy ilçesinin bir beldesi konumundadır. Çekerek ırmağının adeta ikiye böldüğü Geldiklan (Geldi-gelen) Ovasını takip eden Çorum ile Amasya arasındaki yol güzergâhında yer almaktadır. Hemen kuzeyinde tahminen 4, 5 km uzaklıktaki Ortaköy’deki Hitit dönemi ören yeri bölgenin oldukça köklü bir geçmişe dayandığının işaretidir. Ticaretin yoğun olduğu yol güzergâhı veya liman kenti değil de bir Orta Anadolu iskan merkezi olması bakımından benzeri pek çok bölge gibi tarihi tetik edilmemiştir. Tarihsel olarak XIII. yüzyıla kadar geriye giden köklü mazisi, Osmanlı İmparatorluğunun askerî, idarî, malî ve sosyo-kültürel gereksinimlere dayalı kayıt sistemi sayesinde nispeten aydınlatılabilir. Bu bakımdan XV. yüzyıl ile XVI. yüzyıl’a ait tahrir defterleri sayesinde çevresindeki köylerin merkezi konumundaki bir nahiye olarak karşımıza çıkmaktadır. Akabinde Celalî isyanlarının darmadağın ettiği bölgelerden biri haline geldiğini köy olarak XVII. yüzyıl kayıtlarında yer almasından anlaşılmaktadır. XVIII. yüzyılda siyasî, sosyal ve ticarî amaçlarla yapılmış kimi iskan faaliyetlerinin bir bakıma Aştakul’un yeniden toparlanmasına ve tekrar etki bir hüviyet kazanmasına yol açtığı görülmektedir. Nitekim Karadağ ve Alandağ eteklerini yurt edinen aşiretlerin Pazargahı olma vasfını bu sayede kazanmıştır. Fakat güneyde Amasya, Çorum ve Tokat işlek yoluna çok daha yakın Çay köy ile kuzeyinde çok daha köklü ve zengin bir iskan merkezi olma vasfına haiz Ortaköy Aştakul’a XVI. yüzyıl dünyasındaki görkemli günleri yaşatmaya izin vermez. Dolayısıyla giderek büyüyen iki merkezin arasında zengin tarihsel izlerin ışığında sıradan bir köy olarak uzun tarihsel süreçte yol almaya başlar. Çalışma Aştakul’un eldeki tarihsel veri dahilinde XV. yüzyıldan XX. yüzyıla kadar geçirmiş olduğu kendine has dün kurgusunu ortaya çıkarmayı ve bakımdan hem mikro boyutta uzun erimli çalışmalara örnek hem de Orta Anadolu tarihine dönük çalışmalara eklemlenmeyi amaç edinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çorum, Aştakul, Alandağ, Ortaköy, Karadağ

Kaynakça

• Ali Emiri Mehmed 4 (AE.SMMD.IV.) 44.04973. Ali Emiri Mustafa 2 (AE.SMST.II.) 23.02256, 88.9537, 95-10327. Ali Emiri Mustafa 3 (AE.SMST.III.) 58.04275, 284-22805. Ali Emiri Selim 3 (AE.SSLM.III)176-10519. Amasya Şer’iyye Sicil Defteri (MŞH.ŞSCd.)395, 433, 404. Bâb-ı Âsafî Divan (Beylikçi) Kalemi Mühimme Defterleri (A.DVN.MHMd.)112.00089, No: 630, 664; 112.00590, No:590; 112.0040, No:40. Bâb-ı Defteri Cizye Odası Defteri (D.CRDd.)40727. Bâb-ı Defterî Mevkûfât Kalemi Evrakı (D.MKF.)76/118, 85/32. Defterhâne Tımar Zeâmet (Ruznamçe) Defterleri (DEF.RZd.) 6, 14, 15, 75, 83, 85, 95, 115, 128, 194, 202, 1054, 1078, 1224. Evkâf Defterleri (EVd.)1465. İbnülemin askeriyye (IE.AS.)16/1545. Kamil Kepeci Defter (KKd.) 319.