The Appearance of Sūfī in the Biographical Literature of Sufism: Specific to ‘Amr Ibn ‘Uthman al-Makki

Year 2022, Issue: 13, 245 - 272, 31.12.2022

Ömer Faruk Kahve

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1070218

Cited By: 2

Abstract

Tasawwuf's process of becoming a science and systematically revealing its terms differ from other sciences in some points. One of the most important of these is the discourses of the sūfīs who used the concepts in the formation process of the terms and their practical lives around these discourses. In this sense, it can be said that the information mentioned in the works of sūfī biographies makes it possible to deal with sūfīsm both practically and theoretically. Especially, the understanding of the words and actions of the early sūfīs is of great importance in terms of evaluating tasawwuf’s process of becoming a discipline. ‘Amr Ibn ‘Uthman al-Makki, who lived at the same time as al-Junayd al-Baghdadi, is also a significant sūfī who lived in the early period in this respect. As a sūfī, he can provide valuable data in terms of both the connection of al-Makki with other Islamic disciplines and the reflection of the sūfī thought of the region in which he lived. Hereby the priority in this article is to examine the information given about al-Makki in the sūfī biography works. As a result of this examination, his life, personality, his understanding of sufism will be tried to be determined conceptually and his impressions of his place in the history of sufism will be given. In addition, it is thought that the study can give an idea about how a sūfī is handled in the sūfī biographies.

Keywords

Tasawwuf, Sufi, History of Tasawwuf, Sufi Biography, ‘Amr Ibn ‘Uthman al-Makki

Tasavvuf Tabakâtında Sûfînin Görünümü: Amr b. Osman el-Mekkî Özelinde Bir İnceleme

Abstract

Tasavvufun ilim olma süreci ve sistematik biçimde ıstılahlarının ortaya konulması diğer ilimlerden bazı noktalarda farklılık arz eder. Bunların en önemlilerinden biri ıstılahların oluşumu sürecindeki kavramları kullanmış sûfîlerin söylemleri ve bu söylemleri etrafında sürdürdükleri amelî yaşantılarıdır. Bu anlamda tasavvufî tabakât eserlerinde zikredilen malumatın tasavvufu hem amelî hem de nazarî olarak ele alabilmeye imkân sağladığı söylenebilir. Bilhassa erken dönemde yaşamış sûfîlerin söz ve fiillerinden mürekkeb anlayışları, tasavvufun ilim olma sürecinin değerlendirilmesi açısından büyük önem arz etmektedir. Cüneyd-i Bağdâdî’nin çağdaşı olan Amr b. Osman el-Mekkî de bu açıdan erken dönemde yaşamış önemli bir mutasavvıftır. Bir mutasavvıf olarak el-Mekkî hakkındaki bilgilerin hem diğer İslâmî ilimlerle irtibatı hususunda hem de yaşadığı coğrafyanın ve dönemin tasavvuf anlayışını yansıtması bakımından önemli veriler sunabileceği düşünülmüştür. Böylece bu makalede öncelik, tabakât eserlerinde el-Mekkî hakkında verilen bilgilerin incelenmesidir. Bu inceleme neticesinde onun hayatı, şahsiyeti, kavramsal olarak üzerinde durduğu tasavvuf anlayışı tespit edilmeye çalışılacak ve tasavvuf tarihindeki yerine dair izlenimlere yer verilecektir. Bunun yanı sıra çalışmanın sûfî tabakâtında bir mutasavvıfın nasıl ele alındığı konusunda fikir verebileceği düşünülmektedir.

Keywords

Tasavvuf, Sûfî, Tasavvuf Tarihi, Tabakât, Amr b. Osman el-Mekkî

References

• Abdel-Kader, Ali Hassan (ed.). The Life, Personality and Writings of al-Junayd. Londra: E. J. W. Gibb Memorial Series, 1962.
• Akdağ, Eyyup. “Hallâc’ın Mahkeme Süreci Ve Katline Fetvâ Verenler”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 20/2 (2020), 1167-1194.
• Attâr, Ferîdüddîn. Tezkiretü’l Evliyâ. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2015.
• Attâr, Ferîdüddîn. Tezkiretü’l-evliyâ. çev. Muhammed el-Asîliyyi el-Vestâniyyi eş-Şâfi’. thk. Muhammed Edîb el-Câdir. b.y.: y.y., ts.
• Bağdâdî, Cüneyd-i. Cüneyd-i Bağdâdî ve Mektupları. çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir el-. Târîhu Bağdâd ev Medineti’s-selâm. thk. Beşşâr Avvâd. Beyrut: Dâru’l-Garb el-İslâmî, ts.
• Başer, Hacı Bayram. Şeriat ve Hakikat Tasavvufun Teşekkül Süreci. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Câmî, Abdurrahman. Evliya Menkıbeleri [Nefahâtü’l-Üns]. ed. Süleyman Uludağ - Mustafa Kara. çev. Lâmiî Çelebi. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2011.
• Câmî, Nureddin Abdurrahman-ı. Nefehâtü’l-Üns min Hazarâti’l-Kuds,. ed. Mahmut Âbidî. Tahran: İntişarât-ı İttilaât, 1382.
• Ceyhan, Semih. “Süleyman Şeyhî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/108-109. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Dursun, Akif. “Hallâc-ı Mansur’un Yargılanma Sürecinin Değerlendirilmesi”. Akademik İslâm Araştırmaları Dergisi 8 (2020), 63-102.
• Ekinci, Muhammed İkbal. “Sûfî Tabakâtında Bir İsmin İzini Sürmek: Hamdûn El-Kassâr Örneği”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 27 (2021), 311-338.
• Ensârî, Ebû Hafs Sirâcüddin Ömer b. Alî b. Ahmed el-. Tabakâtü’l-evliyâ. thk. Mustafa Abdulkâdir. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-‘İlmiyye, 1998.
• Eraslan, Soner. "Mâruf el-Kerhî'nin Sûfî Şahsiyeti ve Tasavvufun Menşeindeki Rolü". Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/27 (2022), 169-185.
• Eraslan, Soner. Tabakât Literatürünün Ortaya Çıkışı: Sülemî’nin Tabakâtu’s-Sûfiyyesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2020.
• Gazzâlî, İmam. Varlık, Bilgi, Hakikat Mişkâtü’l-envâr. çev. Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020.
• Güngör, Zülfikar. “Tahirü’l-Mevlevî’nin Hallâc-ı Mansûr’a Dair Risalesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (1999), 581-597.
• Gürer, Betül. “Övgü ve Yergi Bağlamında Sûfîlerin Nazarında Hallâc-ı Mansûr”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 47 (2017), 171-197.
• Herevî, Hâce Abdullah el-Ensârî el-. Menâzilü’s-Sâirîn. çev. Abdurrezzak Tek. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2019.
• Hücvîrî, Ali b. Osman el-. Hakikat Bilgisi Keşfu’l-Mahcûb. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• Hücvîrî, Ebü’l-Hasan Ali b. Osman b. Ali. Keşfü’l-mahcûb. çev. İs’ad Abdulhâdî Kandîl. Kahire: el-Meclisü’l-‘alâ li’s-Sekâfe, 2007.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Fütûhât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. 18 Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007.
• İbnü’l-Cevzi, Ebü’l-Ferec. Resulullah (sav), Ashabı ve Belde Belde Allah Dostları Hayatı ve Faziletleri. çev. Abdülvehhab Öztürk. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2016.
• İbnü’l-Cevzi, Ebü’l-Ferec. Sıfâtu’s-safve. thk. Mahmud Fâhûrî. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1985.
• İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah b. İshak el-. Allah Dostlarının Dünyası Hilyetu’l-evliyâ ve Tabakâtu’l-asfiyâ. çev. Hüseyin Yıldız vd. İstanbul: Ocak Yayıncılık, 2015.
• İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah b. İshak el-. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-‘İlmiyye, 1988.
• Kelâbâzî, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhim el-Buhârî el-. et-Ta’arruf li-mezhebi Ehli’t-tasavvuf. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-‘İlmiyye, 1993.
• Kelâbâzî, Muhammed b. İbrahim. Doğuş Devrinde Tasavvuf Ta’arruf. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• Knysh, Alexander. Tasavvuf Tarihi. çev. Nurullah Koltaş. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Kuşeyrî, Abdulkerim. Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1999.
• Kuşeyrî, Abdülkerim el-. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Abdü’l-Halîm Mahmud. Kahire: Dâru’ş-şa’b, 1989.
• Mansûr, Hallâc-ı. Kitâb Al Tawâsîn. çev. Louis Massignon. Paris: Librairie Paul Geuthner, 1913.
• Massignon, Louis. İslâm’ın Mistik Şehidi Hallâc-ı Mansûr’un Çilesi. çev. İsmet Birkan. Ankara: Ardıç Yayınları, 2006.
• Münâvî, Zeynüddin Muhammed Abdürraûf el-. el-Kevâkibü’d-Dürriyye fî Terâcimi’s-sâdeti’s-sûfiyye. thk. Muhammed Edîb el-Câdir. Beyrut: Dârû Sâdır, ts.
• Olgun, Tâhirü’l-Mevlevî. Hallâc-ı Mansûr’a Dâir. İstanbul Millet Kütüphanesi, Şeriyye Bölümü, 1397, 1a-12b.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Hak ve Aşk Şehidi Hallâc-ı Mansûr ve Eseri. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları, 1996.
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddîn-i - Izbudak, Veled. Mesnevî. İstanbul: MEB Yayınları, 1968.
• Serrâc, Ebû Nasr et-Tûsî. el-Luma’. thk. Abdü’l-Halîm Mahmud - Taha Abdulbâkî Surûr. Kâhire: Dâru’l-kütübü’l-hadîs, 1960.
• Serrâc, Ebû Nasr et-Tûsî. el-Lüma’ İslâm Tasavvufu. çev. Hasan Kamil Yılmaz. İstanbul: Erkam Yayınları, 2016.
• Sühreverdî, Şehâbeddin. Gerçek Tasavvuf Avârifü’l-Maârif. çev. Dilaver Selvi. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2010.
• Sühreverdî, Şihabüddîn Ebû Hafs Ömer es-. Avârifü’l-ma‘ârif. thk. Abdü’l-Halîm Mahmud - Mahmud b. eş-Şerîf. Kahire: Dâru’l-me‘ârif, ts.
• Sülemî, Ebu Abdurrahman es-. Tabakâtu’s-sûfiyye. thk. Nureddin Şerîbe. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1986.
• Şa‘rânî, Ebü’l-Mevâhib Ebû Abdirrahmân Abdülvehhâb b. Ahmed b. Alî eş-. Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Halîl Mansûr. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-‘İlmiyye, 1997.
• Şa‘rânî, Ebü’l-Mevâhib eş-. Evliyâlar Ansiklopedisi Tabakatü’l-Kübrâ. çev. Abdulkadir Akçiçek. İstanbul: Bedir Yayınevi, 2011.
• Şeyhî, Süleyman. 1001 Sufi: Bahru’l-velaye. ed. Sezai Küçük - Semih Ceyhan. İstanbul: Mavi Yayıncılık, 2007.
• Türer, Osman. “Hilyetü’l-Evliyâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/51-52. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Uludağ, Süleyman. “Amr b. Osman el-Mekkî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/90. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Yıldırım, Ahmet. Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: TDV Yayınları, 2020.