An Evaluation of Hazrat Ali’s Words as a Source for Sufism in al-Ghazālī’s Ihyā

Year 2024, Issue: 17, 289 - 314, 31.12.2024

Muhammed Veysel Akkaya

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1539404

Abstract

Hazrat Ali is a great companion who has been a source of wisdom in almost every field of Islamic sciences with his wise words. In Sufism, Sufis present him as the pioneer of their path. They state that Hazrat Ali was the first to make a classification about the maqams that constitute the basis of Sufism. Imam al-Ghazālī demonstrates his scholarly leadership by including the words of Hazrat Ali and making explanations in almost all of the subjects he analyzes in his work Ihyāʾ al-Ulūm al-Dīn. When compared to other Sufi classics in terms of the science of Sufism, the Ihyā takes the first place in terms of including the words of Hazrat Ali. The lack of an independent study on the sayings of Hazrat Ali, which can be a basis for the science of Sufism, prompted us to conduct a study in the context of the Ihyā, which contains most of his sayings among the Sufi classics. This article analyzes how al-Ghazālī connected the sayings of Hazrat Ali in the Ihyā, which constitute a source for Sufism, with which Sufi subjects and how he evaluated them. We believe that this study is important in terms of the extent to which the Sufis’ claim that the Prophet Ali was the pioneer of Sufism can be proved. The article aims to exemplify how other great Sufis such as al-Ghazālī were influenced by the words of Hazrat Ali about the science of Sufism. Discourse analysis and textual analysis methods were used in the study. Hazrat Ali mentioned the science of the bātin, which is seen as a source of knowledge in Sufism, by pointing to his heart, and al-Ghazālī stated that this science can only be learned through spiritual struggle (mujādah) and practice (amal). In the recitation of the Qur'ān, Hazrat Ali drew attention to tadabbur (deep contemplation) as a bātinī style of recitation and encouraged to comprehend the Qur'ān. al-Ghazālī also mentioned tafahhum (deep comprehension) while listing the bātinī conditions for reciting the Qur’ān. He stated that fahm (comprehension) would be discovered with the heart, not by learning. He also mentioned the direct relationship of fahm with wisdom. It is understood that Hazrat Ali’s wise words come from this source. As a result, the article concludes that Hazrat Ali had very important views on the science of the esoteric knowledge (ilm al-bāṭin), the nafs, the heart, asceticism (zuhd), patience, intimacy with Allah (uns), seclusion (uzla) and sincerity (ikhlas), which are among the basic subjects of Sufism. These words of Hazrat Ali reveal that he was the foremost companion in the science of Sufism as well as in the science of exegesis (tafsir), jurisprudence (fiqh), and hadith.

Keywords

Sufism, Hazrat Ali, al-Ghazālī, esoteric knowledge, fahm (comprehension), heart, nafs, ascetic.

Gazzâlî’nin İhyâ’sında Hz. Ali’nin Tasavvufa Kaynaklık Eden Sözleri Üzerine Bir Değerlendirme

Abstract

Hazreti Ali İslâmî ilimlerin hemen her alanına, söylediği hikmetli sözleriyle kaynaklık eden büyük bir sahâbîdir. Tasavvuf ilminde de sûfîler, onu yollarının öncüsü olarak takdim ederler. Tasavvufun temelini oluşturan makamlar hakkında ilk tasnif yapanın Hazreti Ali olduğunu belirtirler. İmam Gazzâlî İhyâü Ulûmi’d-Dîn adlı eserinde incelediği konuların hemen hepsinde, Hazreti Ali'nin sözlerine yer verip açıklamalar yaparak ilmî öncülüğünü ortaya koyar. İhyâ tasavvuf ilmi açısından diğer tasavvuf klasikleri ile karşılaştırıldığında Hz. Ali’nin sözlerine yer verme hususunda başta yer alır. Hz. Ali’nin tasavvuf ilmine mesnet olabilecek sözleri ile ilgili müstakil bir araştırmanın olmaması bizi tasavvuf klasikleri içerisinde sözlerinin en çok yer aldığı İhyâ bağlamında bir çalışma yapmaya sevk etmiştir. Bu makalede Hz. Ali'nin İhyâ'daki tasavvufa kaynaklık teşkil eden sözlerini Gazzâlî’nin hangi tasavvufî konularla irtibatlandırdığı ve nasıl değerlendirdiği incelenmiştir. Bu çalışmanın sûfîlerce Hz. Ali’nin tasavvuf ilminin öncüsü olduğu iddiasının ne derece ispatlanabilir olduğu açısından önemli olduğunu düşünüyoruz. Makalede Hz. Ali’nin tasavvuf ilmi ile ilgili sözlerinden Gazzâlî gibi diğer büyük mutasavvıfların ne kadar etkilendiklerine örneklik etmesi amaçlanmıştır. Çalışmada söylem analizi ve metin tahlili yöntemleri kullanılmıştır. Hz. Ali tasavvufta bilgi kaynağı olarak görülen bâtın ilmi hususunda kalbine işaret ederek orada bulunan ilimden bahsetmiş, Gazzâlî de bu ilmin ancak mücâhede ve amelle öğrenilebileceğini belirtmiştir. Kur’ân tilâvetinde Hz. Ali bâtınî okuyuş tarzı olarak tedebbüre dikkat çekmiş ve Kur’ân’ı fehmetmeye teşvik etmiştir. Gazzâlî Kur’ân tilâvetinde bâtınî şartları sayarken tefehhümden de bahsetmiştir. Fehmin öğrenmekle değil kalb ile keşfî olacağını belirtmiştir. Ayrıca fehmin hikmetle doğrudan ilişkisine değinmiştir. Hz. Ali’nin hikmetli sözlerinin bu kaynaktan geldiği anlaşılmaktadır. Makalede sonuç olarak Hz. Ali’nin tasavvufun temel konularından bâtın ilmi, nefs, kalp, zühd, sabır, üns, uzlet ve ihlas hakkında çok önemli görüşleri olduğu tespit edilmiştir. Hazreti Ali’nin bu sözleri onun tefsir, fıkıh ve hadis ilminde olduğu gibi tasavvuf ilminde de en başta gelen sahâbî olduğunu gözler önüne sermektedir.

Keywords

Tasavvuf, Hz. Ali, Gazzâlî, İlm-i Bâtın, Fehm, Kalp, Nefs, Zühd.

References

• Abdürrezzak, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmam Abdürrezzâk es-San’ânî. el-Musannef. thk. Muhammed Abdusselâm Şâhîn. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1995.
• Abubakirov, Nurbol. Gazzâlî’de Kalp Kavramı. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Ali b. Muhammed. Mirkâtü’l-Mefâtih Şerhu Mişkâti’l-Mesâbih. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2002.
• Aynî, Mehmed Ali. “(Nefs) Kelimesinin Mânâları”. Dârülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası 4/14 (1930), 46-52.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhü'l-Buhâri. thk. Muhammed Zuheyr b. Nasır en-Nâsır. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necâh, 1422/2001.
• Beyhakî. Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Şuabu’l-İman. thk. Abdulali Adulhamid. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Câhız, Amr b. Bahr. Kitâbu’l-Kelimâti’l-Mieti li İmam Ali b. Ebi Talib. thk. Enver Mahmud Zeynatî. Muhammed Ğâlib Ali Berekât. Kâhire: Dâru’l-Afaki’l-Arabiyye, 2009.
• Ceyhan, Adem. Türk Edebiyatında Hazret-i Ali Vecizeleri. Ankara: Öncü Kitap, 2006.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Ta‘rifât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Çolak, Abdullah. “Allah’a Karşı Derin Sevgi ve Saygının Bir Tezahürü Olarak Namazda Huşû”. Bilimname: Düşünce Platformu 7/16 (2009/1), 183-206.
• Ebu’l-Hasen Huseyme b. Süleyman. Min Hadisi Huseyme b. Süleyman el-Kuraşî. thk. Ömer Abdüsselam Tedmirî. Lübnan: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1980.
• Firuzâbâdî, Ebü't-Tâhir Mecdüddin Muhammed b. Ya’kûb b. Muhammed. Kâmusu’l-Muhît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2005.
• Gazzâlî, İmâm Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâü Ulûmi’d-Dîn. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1983.
• Gezgin, Ali Galip. “Kur’ân’da “Huşû’” Kelimesinin Semantik Analizi”. Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 2/4 (2000), 79-106.
• Herevî, Ebû İsmail Abdullah. Menâzilü’s-Sairîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Hücvîrî, Ali b. Osman Cüllâbi. Keşfu’l-Mahcûb Hakîkat Bilgisi. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010.
• Hücvirî, Ali b. Osman el-Cüllâbî. Keşfü'l-mahcûb. thk. İs'ad Abdülhâdî Kındil. Beyrut: Dârü'n-Nehdati'l-Arabiyye, 1980.
• İbn Kesir, Ebü'l-Fidâ İmâdüddin İsmail b. Ömer. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. thk. Muhammed Hüseyin Şemsüddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.
• İbn Manzûr, Ebu'l-Fadl Cemalüddin. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sadır, 1414/1993.
• İmam Rabbâni. Mektûbât. çev. Müstakimzade Süleyman Sadeddin. İstanbul: Hakîkat Kitabevi, 2002.
• İsfahânî, Râğıb. Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvan Adnan ed-Davûdî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1412.
• Kârî, Ebü'l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed Ali. Mirkâtü’l-Mefâtih Şerhu Mişkâti’l-Mesâbih. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2002.
• Kaşânî, Abdurrezzak. Istılâhatu’s-Sûfiyye. thk. Abdu’l-Âl Şâhin. Kâhire: Dâru’l-Menar, 1992.
• Kelâbâzî, Ebû Bekir Muhammed. et-Ta’arruf li Mezhebi Ehli’t-Tasavvuf. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Kuşeyrî, Abdülkerim b. Hevâzin. er-Risâletü’l-kuşeyriyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Ellahim, Halid b. Abdulkerim. Mefâtihu Tedebbürü’l-Kur’ân. Riyad: Mektebetü Melik Fahd, 2004.
• Lalekâî, Ebu'l-Kasım Hibetullah et-Taberî. Şerhu Usûli i'tikâdi ehli's-sünne ve'l-cemâa. thk. Ahmed b. Sa'd b. Hamdan el-Gamîdî. Riyâd: Dâru Taybe, 2003.
• Mekkî, Ebû Tâlib. Kûtu’l-Kulûb. thk. Âsım İbrahim Geylânî. Beyrut: Dâru'l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Muhâsibî, Ebû Abdillâh el-Hâris b. Esed el-Anezî. el-ʿAḳl ve fehmü’l-Ḳurʾân. thk. Hüseyin Kuvvetli. İrbid: Dârü’l-Fikr, 1971.
• Muhâsibî, Haris b. Esed. el-Kasd ve’r-rücû ilallah (el-Vasâyâ içinde). thk. Abdülkâdir Ahmed Ata. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1986.
• Muhâsibî, Hâris b. Esed. er-Riâye li Hukûkillah. thk. Abdulkâdir Ahmed Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts. Münâvî, Zeynüddin Muhammed Abdürraûf. el-Kevâkibü'd-Dürriyye fi Terâcimi's-Sâdeti's-Sûfiyye. thk. Muhammed Erib el-Câdir. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
• Müslim, Ebü'l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî Müslim b. el-Haccac. Sahîhi Müslim. thk. Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru’t-Turasi’l-Arabî, 1900.
• Nisâburî, Ebû Abdullah İbnü'l-Beyyi’ Muhammed el-Hakîm. el-Müstedrek ale's-Sahihayn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Nisâburî, Muhammed Hâkim. el-Müstedrek ale's-Sahîhayn. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-İlmiyye, 1990.
• Ömer Çelik Meali. Erişim 15 Nisan 2024. /https://www.kuranvemeali.com
• Serrâc, Ebû Nasr. el-Lüma’. thk. Muhammed Edib el-Câdir. Amman: Dâru’l-Feth, 2016.
• Uludağ, Süleyman. “Kalb”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklepedisi. 24/231. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. Sünenü’t-Tirmizi. thk. Ahmed Şâkir vd. Mısır: Matbaatu Mustafâ, 1975.
• Tüsterî, Sehl b. Abdullah. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. thk. Tâha Abdurraûf Sa’d- Sa’d Hasen Muhammed Ali. Kâhire: Dâru’l-Harem li’t-Turâs, 1425/2004.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. “Bir Dini Tecrübe Olarak Kur’ân’da Huşû”. Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 6/15 (2005), 177-190.
• Kutluer, İlhan. “Düşünme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/53. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Uyar, Mehmet. “Tasavvufta Kavramlar Arasındaki Anlamsal Bağların Mahiyeti Üzerine Bir Deneme: Nefs ve İlgili Kavramlar Örneği”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2016),170-174.
• Yüksek, Muhammed İsa. “Muhâsibî'nin Fehmü'l-Kur'ân'ı Bağlamında Kur’ân'ı Anlamanın Neliği/Tefsir İlminin Öncülleri”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 17/2 (Aralık 2023), 536. https://doi.org/10.18505/cuid.1324849