An Important Sufi Figure Left in the Shadow of His Student: Ammâr Yâsir Bitlisî and Some of His Sufi Views

Year 2024, Issue: 17, 59 - 90, 31.12.2024

Ferzende İdiz

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1543551

Abstract

Ammâr Yâsir Bitlisî (d. ?/?) is one of the important sufi figures whose name is included in the great sects such as Sühreverdiyye, Kübreviyye and Mevleviyye. There is not enough information in the sources about Ammâr Yâsir, the sheikh of an important sufi such as Necmeddîn-i Kübrâ (d. 618/1221), the founder of the Kübreviyye sect, and he remained in the shadow of his caliph. Inasmuch as Ammâr Yâsir is mentioned only by name or with very little information in the works in which his student Necmeddîn-i Kübrâ is described. Additionally, there is no independent work describing his life. Unfortunately, no information is included on important issues such as the life, works, upbringing and family of the author, who is reported to have been born in Bitlis and died there in the sources. In fact, no thesis or article has ever been written about such an important person. This situation made it necessary to handle the limited information about Ammâr Yâsir in an academic manner and put it to use. In this article for this purpose, existing information has been compiled by source scanning and text analysis method. Thus, for the first time, an academic study was conducted on Ammâr Yâsir Bitlisî's life, sect, works and sufi views, as far as they are included in the sources, and thus an attempt was made to contribute to the field. Briefly, in this article, we tried to give information about Ammâr Yâsir Bitlisî's life, works and Sufi understanding, and thus, it was aimed to make an important Sufi known and benefit from the field researchers.

Keywords

Sufism, Ammar Yâsir, Bitlis, Kübreviyye, Necmeddîn-i Kübrâ.

Talebesinin Gölgesinde Kalmış Önemli Bir Sûfî Şahsiyet: Ammâr Yâsir Bitlisî ve Bazı Tasavvufî Görüşleri

Abstract

Ammâr Yâsir Bitlisî (ö. ?/?), Sühreverdiyye, Kübreviyye ve Mevleviyye gibi büyük tarîkat silsilelerinde ismi yer alan önemli sûfî şahsiyetlerden birisidir. Kübreviyye tarîkatının kurucusu olan Necmeddîn-i Kübrâ (ö. 618/1221) gibi önemli bir sûfînin şeyhi olan Ammâr Yâsir hakkında kaynaklarda yeterli bilgi yer almamış ve adeta halifesinin gölgesinde kalmıştır. Zira Ammâr Yâsir, talebesi Necmeddîn-i Kübrâ’nın anlatıldığı eserlerde ancak ismen veya çok az bir bilgi ile zikredilmiştir. Ayrıca hayatını anlatan müstakil bir eser de bulunmamaktadır. Kaynaklarda Bitlis’te doğduğu ve orada vefat ettiği bildirilen müellifin, maalesef hayatı, eserleri, yetişmesi ve ailesi gibi önemli konularda herhangi bir bilgiye yer verilmemiştir. Hatta böyle önemli bir şahsiyet hakkında bu güne kadar herhangi bir tez veya makale dahi yazılmamıştır. Bu durum, Ammâr Yâsir hakkında var olan sınırlı bilgileri, akademik bir tarzla ele alıp istifadeye sunmayı gerekli kılmıştır. Bu amaçla ele alınan makalede, kaynak taraması ve metin incelemesi metoduyla var olan bilgiler derlenmiştir. Böylece Ammâr Yâsir Bitlisî’nin kaynaklarda yer aldığı kadarıyla hayatı, tarîkatı, eserleri ve tasavvufî görüşleri hakkında ilk defa akademik bir çalışma yapılmış ve böylece alana katkı sağlanmaya çalışılmıştır. Kısaca bu makalede Ammâr Yâsir Bitlisî’nin hayatı, eserleri ve tasavvufî anlayışı hakkında bilgi verilmeye çalışılmış ve böylece önemli bir sûfînin alan araştırmacıları tarafından tanınması sağlanarak istifadeye sunulması amaçlanmıştır.

Keywords

Tasavvuf, Ammâr Yâsir, Bitlis, Sühreverdiyye, Kübreviyye, Necmeddîn-i Kübrâ.

References

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed el-Cerrâhî. Keşfü’l-hafâ ve müzilü’l-ilbâs ammâ iştehere mine’l-ehâdîsi alâ elsineti’n-nâs. b.y.: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1420/1999.
• Ali Şah, Ma’sum. Tarâikü’l-hakâik. 3 Cilt. Tahran: Nayib-i Sadr, 1315/1897.
• Ateş, Süleyman. “İhlâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/535-537. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Badeen, Edward. Behcetu’t-tâife ve’s-savmü’l-kalb. Beyrût: Matbaatu’ş-Şirketi’l-Müttahide, 1999.
• Beyhakî, Ebûbekir Ahmed b. Hasan. Şuabü’l-imân. thk. Şuayb el-Arnaût vd. Bumbay: Mektebetü’r-Rüşd, 1423/2002.
• Bitlisî, Ziyâuddîn Ebû Yâsir Ammâr b. Muhammed. Behcetu’t-tâife. thk. Edward Badeen. Beyrût: Matbaatu’ş-Şirketi’l-Müttahide, 1999.
• Bitlisî, Ziyâuddîn Ebû Yâsir Ammâr b. Muhammed. Savmü’l-kalb. thk. Edward Badeen. Beyrût: Matbaatu’ş-Şirketi’l-Müttahide, 1999.
• Cebecioğlu, Ethem. “Abdülkahir Ebu’n-Necib Sühreverdî”. Sahabeden Günümüze Allah Dostları. İstanbul: Sebat Yayınları, 2008.
• Çift, Salih. “Ümenâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/302. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Gökbulut, Süleyman. “Ebu’n-Necîb Ziyâüddîn es-Sühreverdî ve Âdâbü’l-mürîdîn Adlı Eseri”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2008), 135-152.
• Gökbulut, Süleyman. Necmeddîn Kübrâ ve Kübrevîlik. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Harîrîzâde, Kemâleddîn. Tibyânu vesâili’l-hakâik fî beyâni selâsili’t-tarâik. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, İbrâhim Efendî, 430-432.
• Hucvirî, Ali b. Osman el-Cüllâbî. Keşfu’l-mahcûb: Hakikat Bilgisi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 2010.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin Muhammed b. Alî. Fusûsü’l-hikem, thk. Ebû A’lâ Afîfî. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l- Arabî, ts.
• İbn Ebû Şeybe, Abdullah b. Muhammed. el-Musannef. thk. Muhammed Avâme. b.y.: Dâru’l-Kıble, ts.
• İbnü'l-İmâd, Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb fî ahbari men zeheb. b.y.: Dârül-Kütübi’l İlmiyye, ts.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mukerrem. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdr, 1414/1993.
• İdiz, Ferzende. Şeyh Bahâuddîn Tâhâ el-İmâdî ve Tasavvufî Görüşleri. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2022.
• İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî ğarîbü’l-Kur’ân. Lübnan: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Kara, Mustafa. “Hikmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/518-519. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Koçak, Zülfiye. “XVI. Yüzyıl Tapu Tahrir Defterlerine Göre Bitlis ve Yöresi Zâviyeleri”. Erdem 82 (Haziran 2022), 79-118.
• Kutluer, İlhan. “Hikmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/503-511. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kübrâ, Necmeddîn. Fevâihu’l-cemâl ve fevâtihu’l-celâl. thk. Yûsuf Zeydân. Kuveyt: Dâru Suâdi’s-Sabâh, 1993.
• Kübrâ, Necmeddîn. İrşâdü’t-Tâlibîn. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 2117.
• Lâhûrî, Gulam Server. Hazînetü’l-asfiyâ. Kanpûr: Munshi Naval Kishor, 1894.
• Molla Câmi, Abdurrahman. Nefahâtü’l-üns min hazarati’l-kuds. haz. Abdulkadir Akçiçek. İstanbul: Sağlam Kitabevi, 1981.
• Öngören, Reşat. “Zikir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/409-412. İstanbul: TDV Yayınları, 2013. Şa'rânî, Abdulvahab. et-Tabakâtü’l-kübrâ. Beyrût: Dâru’l-Ma’rife, 1426/2005.
• Simnânî, Ahmed b. Muhammed Alâüddevle. Mevâridu’ş-şevârid. İstanbul: Beyazıt Kütüphanesi, Veliyyüddin Efendi, V1796/16.
• Simnânî, Ahmed b. Muhammed Alâüddevle. Fazlu’t-tarîka. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Feyzullah Efendi, 2135, 46a-117a.
• Simnânî, Ahmed b. Muhammed Alâüddevle. Tezkiretü’l-meşâyih. Tahran: İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî, 1990. Şeref Han. Şerefnâme. İstanbul: Deng Yayınları, 1998.
• Topaloğlu, Bekir. “Velî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/24-25. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Uludağ, Süleyman. “İbadet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/247-248. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Uludağ, Süleyman. “Kalb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/229-232. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Uludağ, Süleyman. “Müşâhede”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/152-153. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Uludağ, Süleyman. “Sülûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/127-128. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Vassaf, Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2015.
• Yâfiî, Ebû Muhammed Abdullah. Mirâtü’l-cinân ve ibretü’l-yakzân fî ma’rifeti havâdisi’z-zaman. Kahire: Dârü’l-Kitabi’l-İslâmî, 1413/1992.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdürrezzâk. Tâcü’l-Arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. 40 Cilt. b.y: Dârü’l- Hidâye, ts.
• Zeydan, Yûsuf. Fevâihu’l-cemâl ve Fevâtihu’l-celâl. Kuveyt: Dâru Suâdi’s-Sabâh, 1993.