Erken Dönem Tasavvufunda Manevî Bir Eğitim Metodu: Sefer

Year 2024, Issue: 17, 119 - 154, 31.12.2024

Emre Can Çoldaş , Mehmet Yıldız

https://doi.org/10.46231/sufiyye.1565158

Abstract

Bu çalışma, tasavvuf düşüncesinde önemli bir yere sahip olan sefer kavramını, sûfîlerin manevî eğitim yöntemi olarak bu kavramı nasıl değerlendirdiğini ve bu yöntemin tasavvufî eğitimdeki yerini incelemektedir. Hicrî 6. asra kadar olan dönemde sûfîlerin yazılı eserlerine dayanarak seferin nefis terbiyesi, içsel dönüşüm ve Allah’a yakınlaşma amacı taşıyan bir yöntem olarak tasavvufta nasıl bir rol oynadığı analiz edilmiştir. Sefer, sûfîler tarafından bir yolculuk şeklinde ele alınmakla birlikte yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda içsel bir dönüşüm aracı olarak da görülmüştür. Çalışmada seferin, nefis terbiyesi, manevî yükseliş ve Allah’a yakınlaşma amacı taşıyan bir yöntem olarak değerlendirilmesi, sûfîlerin bu yolculuğa atfettiği farklı anlamlar ve uygulama biçimleri analiz edilmektedir. Araştırmanın kapsamı, sefer kavramının tasavvuf tarihinde hicrî 6. yüzyıla kadar örneklem kabul ettiğimiz sûfî-müelliflerden hareketle geçirdiği dönüşümleri ve sûfîler arasında seferin kabul görme veya reddedilme gerekçelerini incelemektedir. Örneklem olarak seçilen müellifler tasavvuf klasiklerini yazan sûfîlerden oluşmaktadır. Çalışmada, tasavvuf tarihinde maddî ve manevî olarak sefer ayrımı olduğu, maddî seferlerin ilmî yolculuk, ibadet, şeyh ve âlim ziyaretleri gibi pratiklerde; manevî seferin ise seyr ü sülûk olarak adlandırılan nefisle mücadele ve içsel arınma süreçlerinde olduğu gözlemlenmiştir. Çalışmanın sonucunda seferin, sûfîlerin bireysel gelişimde ve nefis terbiyesinde sistematik bir yöntem olarak kabul edildiği; bununla birlikte sûfîler arasında yöntemin zorunluluğu konusunda farklı yaklaşımların bulunduğu ortaya konulmaktadır.

Keywords

Tasavvuf, Sûfî, Sefer, Yolculuk, Seyr ü Sülûk.

Erken Dönem Tasavvufunda Manevî Bir Eğitim Metodu: Sefer

Abstract

This study examines the concept of safar (journey), which holds a significant place in Sufi thought, focusing on how Sufis evaluated it as a method of spiritual training and its role in Sufi education. Based on the written works of Sufis up to the sixth-century Hijri, this analysis explores the role of safar in Sufism as a method aimed at self-discipline, inner transformation, and closeness to God. Although safar is approached by Sufis as a form of journey, it is regarded not only as a physical endeavor but also as a means of internal transformation. The study analyzes how safar is evaluated as a method for self-discipline, spiritual ascension, and closeness to God, examining the different meanings and practices that Sufis have attributed to this journey. The scope of the research includes the transformations of the concept of safar in Sufi history up to the sixth-century Hijri, based on selected Sufi authors who contributed to classical Sufi literatüre. It investigates the reasons for the acceptance or rejection of safar among Sufis. The selected authors consist of Sufi figures who have written foundational works in Sufism. In the study, a distinction is made between physical and spiritual safar, showing that physical journeys are observed in practices such as scholarly travel, acts of worship, and visits to sheikhs and scholars. In cotnrast, spiritual safar is seen in the process of sayr u suluk, which involves a struggle with the self and inner purification. The findings reveal that safar is recognized by Sufis as a systematic method for personal development and self-discipline. At the same time, different perspectives exist among Sufis regarding the necessity of this method.

Keywords

Sufīsm, Sufi, expedition, journey (safar), sayr u suluk.

References

• Acem, Refîk. Mevsuâtu mustalahâti’t-tasavvufi’l-İslâmî. thk. Beşâr `Avvâd Ma’rûf – Mahmûd Muhammed Halîl. Beyrut: Mektebetü’l-Lübnan, ts.
• Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfü’l-hafâ ve münzilü’l-ilbâs. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1932.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût vd. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. Şam: Dârü İbn Kesîr, 1993.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 2009.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. et-Ta`rîfât. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 1985.
• Çağrıcı, Mustafa. "Seyahat". DİA. 37/7-9. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman. el-Müsned. thk. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. Riyad: Dârü’l-Muğnî, 2000.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İhyâü ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dârü’l-Marife, ts.
• Harman, Ömer Faruk. "İsmâil". DİA. 23/76-80. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Mecmaʿu’z-zevâʾid. thk. Hüsameddin el-Kudsî. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1994.
• Hücvîrî, Ebü’l-Hasen Alî b. Osmân b. Ebî Alî el-Cüllâbî. Keşfü’l-mahcûb. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd b. Abdilbâkī. b.y.: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-Mevzûât. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. Medine: Mektebetü’l-Selefiyye, 1966.
• İsfahânî, Ebû Mansûr. Edebü’l-mülûk. haz. Bernd Radtke. Beyrut: el-Matba`atü’l-Katolikiyye, 1991.
• Karaca, Hayri. Tasavvufta Sefer Kavramı. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Kelebâzî, Muhammed b. İbrâhim. et-Taʿarruf li-mezhebi ehli’t-tasavvuf. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Kocaman, Kasım. "Tasavvufî Eğitimde Kullanılan Özeleğitim Yöntemleri". Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 13/70 (Nisan 2020), 1162-1171.
• Kur’ân Yolu. Erişim 09 Eylül 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm. er-Risâle. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvaṭṭa‘. Kahire: Müessetü’r-Risâle, 1991.
• Ma‘mer b. Râşid, Ebû Urve Ma‘mer b. Râşid el-Basrî es-San‘ânî. el-Câmiʿ. thk. Habîbürrahman el-A‘zamî. Beyrut: el-Meclisü’l-İlmî, 1983.
• Meçin, Mahmut. "Felsefe ve Tasavvufta Sefer Metaforu: Aklî ve Manevî Yolculuk". İlahiyat Tetkikleri Dergisi 54 (2020/2), 329-353.
• Mekkî, Ebû Tâlîb. Kūtü’l-kulûb. thk. Âsım İbrâhîm el-Keyyâlî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Muhâsibî, Hâris. el-Vesâyâ. thk. Abdülkâdir Ahmed Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd b. Abdilbâkī. Kahire: Matbaatü Îsâ, 1955.
• Müttakī, Alî b. Hüsâmiddîn b. Abdilmelik b. Kādîhân. Kenzü’l-ʿummâl fî süneni’l-aḳvâl ve’l-efʿâl. thk. Bekrî Hayyânî-Safvetü’s-Sekâ. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1981.
• Önkal, Ahmet. "Hicret". DİA. 17/458-462. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Özkan, Ömer. "Tasavvufî Metinlerde Sıklıkla İşlenen Bir Motif: Sefer / Seyahat". Turkish Studies 4/3 (2009), 1755-1778.
• Serrâc, Ebû Nasr. el-Lüma`. thk. Abdulhalîm Mahmûd. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2002.
• Sühreverdî, Ebü’n-Necîb. Âdâbü’l-mürîdîn. haz. ve thk. Menâhem Milson. Kudüs: Habeş el-Matbaatü’t-Ticariyye, 1977.
• Sühreverdî, Şehâbeddîn. Avârifü’l-meârif. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye, 2006.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman. "Cevâmiʿu âdâbi’s-sûfiyye". çev. ve nşr. Süleyman Ateş. Tasavvufun Ana İlkeleri Sülemî’nin Risâleleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1981.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman. "Derecâtü’s-sâdıkîn". çev. ve nşr. Süleyman Ateş. Tasavvufun Ana İlkeleri Sülemî’nin Risâleleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1981.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman. "Menâhicü’l-ʿârifîn". çev. ve nşr. Süleyman Ateş. Tasavvufun Ana İlkeleri Sülemî’nin Risâleleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1981.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman. Sülûkü’l-ʿârifîn çev. ve nşr. Süleyman Ateş. Tasavvufun Ana İlkeleri Sülemî’nin Risâleleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1981.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman.Tabakâtu’s-sûfîyye. thk. Mustafa Abdülkâdîr Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1998.
• Sülemî, Ebû Abdurrahman. "Zikru âdâbi’s-sûfiyye fî ityânihim er-ruhas". Mecmûa-i Âsâr-ı Ebû Abdurrahman Sülemî. nşr. Nasrullah Pûrcevâdî thk. Kenneth Honerkamp. Tahran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî, 1990.
• Süyûtî, Celâleddin. el-Fethü'l-kebîr fî dammi'z-ziyâde ile'l-Câmi'i's-sagîr. thk. Yusuf en-Nebhânî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2003.
• Süyûtî, Celâleddîn vd. Şerhü Süneni İbn Mâce. Karaçi: Kadîmî Kütüb Hâne, ts.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Ümm. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1983.
• Şerkâvî, Hasan. Mu`cemü elfâzi’s-sûfîyye. Kahire: Müessesetü Muhtâr, 1987.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. haz. Refîk el-Acem. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 1996).
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût vd. b.y.: Dârü’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
• Tirmizî, Hakîm. Hatmü’l-evliyâʾ. thk. Osman İsmâîl Yahyâ. Beyrut: el-Matba’atü’l-Katolikiyye, ts.
• Tirmizî, Hakîm. Riyâzetü’n-nefs. haz. İbrâhîm Şemseddîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Uludağ, Süleyman. "Sülûk". DİA. 38/127-128. İstanbul : TDV Yayınları, 2010.
• Uyar, Mehmet. "Tasavvufta Yalnızlık ve Vahşet Kavramı". Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 5/2 (2021), 477-501.
• Yiğit, İsmail. "Ribât". DİA. 35/76-79. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Zûbî, Memduh. Mu`cemü’s-sûfiyye. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 2004.