Özel Gereksinimli Çocuğu Olan Ebeveynlerin Bilişsel-Davranışsal Kaçınma, Fonksiyonel Olmayan Tutum ve Umutsuzluk Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Year 2022, Volume: 12 Issue: 3, 788 - 812, 15.12.2022

Yusuf Oktay Atılgan Murat İskender

https://doi.org/10.19126/suje.1177314

Abstract

Bu araştırmada, özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynlerin bilişsel-davranışsal kaçınma, fonksiyonel olmayan tutum ve umutsuzluk düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma grubunu Kastamonu ilinde bulunan ve özel gereksinimli çocuğu olan 155 ebeveyn oluşturmaktadır. Verilerin analizinde ortalama, t testi, anova ve pearson korelasyon katsayısı analizi teknikleri kullanılmıştır. Araştırma bulgularına göre özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynlerin bilişsel-davranışsal kaçınma, fonksiyonel olmayan tutum ve umutsuzluk düzeyleri arasında anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Ebeveynlerin medeni durumları ve özel gereksinimli çocuklarının cinsiyetlerine göre bilişsel-davranışsal kaçınma, fonksiyonel olmayan tutum ve umutsuzluk düzeylerinde anlamlı ilişki bulunmamıştır. Ebeveynlerin cinsiyetlerine, yerleşim yerlerine, özel gereksinimli çocuğun eğitim gördüğü kademeye ve eğitsel tanılarına göre bilişsel-davranışsal kaçınma, fonksiyonel olmayan tutum ve umutsuzluk düzeylerinde anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynlerin umutsuzlukları ve fonksiyonel olmayan tutumları düşük düzeyde; ebeveynlerin bilişsel-davranışsal kaçınmaları ise ortalamanın üzerinde olduğu görülmüştür.

Keywords

Özel gereksinimli çocuk, bilişsel-davranışsal kaçınma, fonksiyonel olmayan tutum, umutsuzluk

Investigation of the Relationship among Cognitive-Behavioral Avoidance, Dysfunctional Attitude and Hopelessness Levels of Parents Having Children with Special Needs

Abstract

In this study, the aim is to determine the relationship between cognitive-behavioral avoidance, dysfunctional attitudes and hopelessness levels of parents having children with special needs. The research group consists of 155 parents having children with special needs in Kastamonu. Mean, t test, anova and pearson correlation coefficient analysis techniques were used in the analysis of the data. According to the research findings, significant relationships were found between cognitive-behavioral avoidance, dysfunctional attitudes and hopelessness levels of parents having children with special needs. No significant relationship was found in cognitive-behavioral avoidance, dysfunctional attitude and hopelessness levels according to the marital status of the parents and the sex of their children with special needs. Significant relationships were found in cognitive-behavioral avoidance, dysfunctional attitudes, and hopelessness levels according to the sex of the parents, the place of residence, the level of education of the child with special needs, and educational diagnoses. Hopelessness and dysfunctional attitudes of parents having children with special needs are low whereas; cognitive-behavioral avoidance of parents was found to be above the average.

Keywords

child with special needs, cognitive-behavioral avoidance, dysfunctional attitude, hopelessness

References

• Akandere, M., Acar, M. ve Baştuğ, G. (2009). Zihinsel ve fiziksel engelli çocuğa sahip anne ve babaların yaşam doyumu ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 23-32. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/susbed/issue/61799/924411.
• Akça, F. ve Özyürek, A. (2019). Zihinsel yetersizlikten etkilenmiş ve normal gelişen çocuğa sahip ebeveynlerin sıkıntıyı tolere etme, depresyon, anksiyete ve stres düzeyleri. Journal of History Culture and Art Research, 8(1), 347-361. doi:10.7596/taksad.v8i1.1787
• Akkök, F. (1989). Özürlü bir çocuğa sahip anne babaların kaygı ve endişe düzeyini ölçme aracının güvenirlik ve geçerlik çalışması. Psikoloji Dergisi, 7, 26-38.
• Altıntaş, G. (2006). Liseli ergenlerin kişiler arası iletişim becerileri ile akılcı olmayan inançları arasındaki ilişkinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No: 191062).
• Aslan, F. (2019). Özel eğitim gereksinimi olan çocukların ebeveynlerinin evlilik uyumları, umutsuzluk düzeyleri ve algılanan sosyal destek düzeylerinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No: 578493).
• Aslan, Ş. (2020). The role of cognitive defusion, depression, mindfulness and experiential avoidance on internet addiction among university students. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No: 643033).
• Avşaroğlu, S. ve Gilik, A. (2017). Özel gereksinimli çocuğa sahip anne-babaların kaygı durumlarına göre umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. İlköğretim Online, 16(3), 1022-1035. doi:10.17051/ilkonline.2017.330239
• Aydoğan, A. ve Darıca, N. (2000). Özürlü çocuğa sahip anne-babaların umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Çocuk Forumu Dergisi, 3(2), 25-31.
• Batmaz, S. ve Özdel, K. (2016). Psychometric Properties of the Revised and Abbreviated form of the Turkish Version of the Dysfunctional Attitude Scale. Psychological Reports, 118(1), 180-198. doi:10.1177/0033294116628349
• Beck, A. T. (2001). Bilişsel Terapi: Temel İlkeler ve Ötesi . (Çev. N Hisli. Şahin). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
• Beck, A. T., Rush, J. A., Shaw, B. F. ve Emery, G. (1979). Cognitive Therapy Of Depression. New York: Guilford Press.
• Beck, A. T., Weissman, A., Lester, D. ve Trexler, L. (1974). The measurement of pessimism: The hopelessness scale. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 42(6), 861-865.
• Blalock, J. A. ve Joiner Jr, T. E. (2000). Interaction of cognitive avoidance coping and stress in predicting depression/anxiety. Cognitive therapy and research, 24(1), 47-65. doi:10.1023/a:1005450908245
• Çakır, Z. (2013). Kadın üniversite öğrencilerinde yeme tutumlarının mükemmeliyetçilik, sosyotropi-otonomi, üstbilişler, duygulara ilişkin inançlar, duygusal zorlanmaya toleranssızlık ve kaçınma ile ilişkisi: Yatkınlaştırıcı ve sürdürücü faktörlere dayalı bir model önerisi . (Doktora Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No: 344986).
• Çavuşoğlu, C. B. (2014). Depresyonda kaçınma: Bilişsel davranışçı kaçınma ölçeğinin geçerlik ve güvenliğinin incelenmesi (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No: 363273).
• Cengiz, S., Nebioğlu Yıldız, M. ve Peker, A. (2021). Özel gereksinimli çocuğa sahip ebeveynler ile tipik gelişim gösteren çocuğa sahip ebeveynlerin stres ve yaşam doyum düzeylerinin incelenmesi. OPUS–Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 17(36), 2940-2956. doi:10.26466/opus.832440
• Çengelci, B. (2009). Otizm ve Down Sendrom’lu Çocuğa Sahip Annelerin Kaygı, Umutsuzluk ve Tükenmişlik Duygularının Karşılaştırılması. Ege Eğitim Dergisi, 10(2), 1-22. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/egeefd/issue/4909/67236.
• Dertli, S. ve Başdaş, Ö. (2022). Çocuğu otizm tanısı alan ebeveynlerin adaptasyon sürecinde insan insana ilişki modeli’nin kullanılması. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 31(3), 237-242. doi:10.17827/aktd.1078456
• Dilmaç, B., Çıkılı, Y., Koçak, F. ve Çalıkçı, M. (2015). Zihinsel engelli çocuğa sahip olan annelerin kaygı düzeylerini azaltıcı eğitim programının annelerin durumluk ve sürekli kaygı düzeylerine etkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi(24), 65-71. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/dpusbe/issue/4766/65517#article_cite
• Dye, M. L. ve Eckhardt, C. I. (2000). Anger, Irrational Beliefs, and Dysfunctional Attitudes in Violent Dating Relationships. Violence and Victims, 15(3), 337-350. doi:10.1891/0886-6708.15.3.337
• Dyson, L. L. (1997). Fathers and mothers of school-age children with developmental disabilities: Parental stress, family functioning, and social support. American journal on mental retardation, 102(3), 267-279. doi:10.1352/0895-8017(1997)102<0267:FAMOSC>2.0.CO;2
• Esen, F. B. (2017). Depresyonda tedaviye yanıtı yordamada ruminasyon, yaşantısal kaçınma, bilişsel birleşme ve kendine-şefkatin etkisi (Tıpta Uzmanlık Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No: 452386).
• Eroğlu, Y., Akbaba, S., Adıgüzel, O. ve Peker, A. (2014). Learned Resourcefulness and Coping with Stress in Mothers of Children with Disabilities. Eurasian Journal of Educational Research, 55, 243-261. doi:10.14689/ejer.2014.55.14
• Eşkisu, M., Ağırkan, M. ve Haspolat, N. K. (2018). Üniversite öğrencilerinin psikolojik yardım aramaya ilişkin kendini damgalama tutumları ile bilişsel-davranışsal kaçınma düzeyleri arasındaki ilişki. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(STEMES’18), 63-71. doi:10.18506/anemon.463839
• Gross, J. J. ve Thompson, R. A. (2007). Emotion regulation: Conceptual foundations. J. Gross (Ed.). Handbook of emotion regulation (s. 542-559). New York: Guilford Press.
• Haliloğlu, S. (2008). Ortaöğretim 9. sınıf öğrencilerinin yalnızlık düzeyleri, bağlanma biçimleri ve işlevsel olmayan tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Malatya ili örneği) . (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No: 235922).
• Hamarta, E., Uslu, M. ve Deniz, E. (2002). Engelli çocuğu olan anne-babaların umutsuzluk düzeylerinin bazı değişkenler açısından karşılaştırmalı olarak incelenmesi. XI. Ulusal Özel Eğitim Kongre Bildirileri. Konya.
• Izgar, A. (2009). Engelli çocuğu olan ailelerin sosyal problem çözme becerileri ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No: 339136).
• Karadağ, G. (2009). Engelli çocuğa sahip annelerin yaşadıkları güçlükler ile aileden algıladıkları sosyal destek ve umutsuzluk düzeyleri. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 8(4), 315-322. Erişim adresi: https://app.trdizin.gov.tr/makale/T1RZM05qUTA/engelli-cocuga-sahip-annelerin-yasadiklari-guclukler-ile-aileden-algiladiklari-sosyal-destek-ve-umutsuzluk-duzeyleri
• Karasar, N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar, ilkeler, teknikler. Ankara: Nobel Yayınları.
• Konukbay, D. ve Arslan, F. (2015). The analysis of hopelessness levels and problem solving skills of parents with the disabled children. International Journal of Caring Sciences, 8(2), 344-355. Erişim adresi: http://internationaljournalofcaringsciences.org/docs/11_konukbay.pdf.
• Korkut Owen, F. (2020). Okul temelli önleyici rehberlik ve psikolojik danışma. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Kutlu, M. (1998). Özürlü çocuğu olan ana-babaların umutsuzluk düzeyleri. (Doktora Tezi). YÖK Tez Merkezi (Tez No: 72076). Erişim adresi: http://libra.omu.edu.tr/tezler/31716.pdf
• Küçüker, S. (1997). Bilgi verici psikolojik danışmanlık programının zihinsel özürlü çocukların kardeşlerinin özürle ilgili bilgi düzeylerine ve özürlü kardeşlerine yönelik tutumlarına etkisi. (Doktora Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No: 62665).
• Martell, C. R., Addis, M. E. ve Jacobson, N. S. (2001). Depression in context: Strategies for guided action. New York: W. W. Norton & Company.
• Metin, E. N. (2012). Özel gereksinimli çocuğun aileye katılımı. E. N.Metin (Ed.) . Özel gereksinimli çocuklar. Ankara: Maya Akademi.
• Moulds, M. L., Kandris, E., Starr, S. ve Wong, A. C. (2007). The relationship between rumination, avoidance and depression in a non-clinical sample. Behaviour Research and Therapy, 45(2), 251-261. doi:10.1016/j.brat.2006.03.003
• Neziroğlu, G. (2010). Ruminasyon, yaşantısal kaçınma ve problem çözme becerileri ile depresif belirtiler arasındaki ilişkilerin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No: 265308).
• Ottenbreit, N. D. ve Dobson, K. S. (2004). Avoidance and depression: the construction of the cognitive–behavioral avoidance scale. Behaviour Research and Therapy, 42(3), 293-313. doi:10.1016/S0005-7967(03)00140-2
• Özkan, F. (2016). Zihinsel engelli çocuğu olan anne ve babaların depresyon ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No: 450022).
• Özülkü, E. ve Bağlama, B. (2022). Öğrenme güçlüğü tanısı almış çocuğa sahip ailelerde tükenmişlik ile umutsuzluk düzeyleri arasındaki ilişki. Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi, 6(11), 39-57. doi:10.31461/ybpd.1114881
• Peer, J. W. ve Hillman, S. B. (2014). Stress and resilience for parents of children with intellectual and developmental disabilities: A review of key factors and recommendations for practitioners. Journal of policy and practice in intellectual disabilities, 11(2), 92-98. doi:10.1111/jppi.12072
• Pelchat, D., Lefebvre, H. ve Levert, M.-J. (2007). Gender differences and similarities in the experience of parenting a child with a health problem: current state of knowledge. Journal of Child Health Care, 11(2), 112-131. doi:10.1177/1367493507076064
• Pesen, A. ve Çelik, M. (2019). Üniversite öğrencilerinin fonksiyonel olmayan tutumlarının incelenmesi. e-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 10(2), 1-13. doi:10.19160/ijer.550840
• Quigley, L., Wen, A. ve Dobson, K. S. (2017). Avoidance and depression vulnerability: An examination of avoidance in remitted and. Behaviour Research and Therapy, 97, 183-188. doi:10.1016/j.brat.2017.07.015
• Rigi, A. S., Amini, Z., Honarmand, M. M. ve Beshlideh, K. (2018). A study of the role of cognitive behavioral avoidance and diffuse avoidance style in prediction of adjustment to college with control of cognitive flexibility. Journal of Fundamentals of Mental Health, 20(5), 325-331. Erişim adresi: https://jfmh.mums.ac.ir/jufile?ar_sfile=280390&lang=en.
• Robins, C. J., Block, P. ve Peselow, E. D. (1990). Endogenous and non-endogenous depressions: Relations to life events, dysfunctional attitudes and event perceptions. British Journal Of Clinical Psychology, 29(2), 201-207. doi:10.1111/j.2044-8260.1990.tb00870.x
• Seber, G., Dilbaz, N., Kaptanoğlu, C. ve Tekin, D. (1993). Umutsuzluk ölçeği: Geçerlilik ve güvenirliği. Kriz Dergisi, 1(3), 139-142. doi:10.1501/Kriz_0000000045
• Simons, J. S. ve Gaher , R. M. (2005). The distress tolerance scale: Development and validation of a self-report measure. Motivation and Emotion, 29(2), 83-102. doi:10.1007/s11031-005-7955-3
• Stewart, S. H., Zvolensky, M. J. ve Eifert, G. H. (2002). The relations of anxiety sensitivity, experiential avoidance, and alexithymic coping to young adults motivations for drinking. Behavior modification, 26(2), 274-296. doi:10.1177/0145445502026002007
• Toka, E. (2018). Özel gereksinimli çocuğa sahip ebeveynlerin yaşadıkları umutsuzluk düzeyleri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
• Topal, H. (2011). Eğitim fakültesi öğrencilerinin kişilerarası problem çözme becerileri ve yönelimleri ile fonksiyonel olmayan tutumları arasındaki ilişkinin incelenmesi . (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No: 299907).
• Uğuz, Ş., Toros, F., Yazgan-İnanç, B. ve Çolakkadıoğlu, O. (2004). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin belirlenmesi. Klinik Psikiyatri Dergisi, 7, 42-47. Erişim adresi: https://jag.journalagent.com/kpd/pdfs/KPD_7_1_42_47.pdf
• Valian, A. M., Sudani, M., Sharalinia, K. ve Mehr, R. K. (2017). The effectiveness of behavioral activation therapy in reduction of depression symptoms, cognitive-behavioral avoidance and quality of life in students. Contemporary Psychology, 12(1), 73-84. Erişim adresi: https://socialworkmag.ir/article-1-215-en.pdf.
• Weissman, A. N. ve Beck, A. T. (1978). Development and validation of the dysfunctional attitude scale: A preliminary investigation. Paper presented at the annual meeting of the American Educational Research Association. Toronto, Ontario.
• Xin, W. ve Jennifer, W. Y. (2012). The concurrent and longitudinal effects of child disability types and health on family experiences. Matern Child Health Journal, 16(1), 100-108. doi:10.1007/s10995-010-0711-7
• Yavuz, F. K. (2015). Kabul ve kararlılık terapisi (ACT): Genel bir bakış. Turkiye Klinikleri Psychiatry - Special Topics, 8(2), 21-27. Erişim Adresi: https://www.researchgate.net/profile/Fatih-Yavuz-7/publication/324994456_Kabul_ve_Kararlilik_Terapisi_ACT_Genel_Bir_Bakis_Acceptance_and_Commitment_Therapy_ACT_An_Overview/links/5af0b6e00f7e9ba36642d0ad/Kabul-ve-Kararlilik-Terapisi-ACT-
• Yiğit, A. (2021). Beliren yetişkinlerde öz-değer koşulları ile fonksiyonel olmayan tutumlar arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No: 698771).
• Yıldırım, F. ve Conk, Z. (2005). Zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip anne/babaların stresle başa çıkma tarzlarına ve depresyon düzeylerine planlı eğitimin etkisi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 9(2), 1-10. Erişim adresi: http://eskidergi.cumhuriyet.edu.tr/makale/1146.pdf
• Yıldız, M. A. (2014). Ergenlerde anne-babaya bağlanma ile öznel iyi oluş arasındaki ilişkide duygu düzenleme ve baş etme yöntemlerinin çoklu aracılık rolü (Doktora Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No: 368558).
• Ziyalan, M. G. (2019). Üniversite öğrencilerinde sürekli kaygı düzeyi ve bilişsel davranışsal kaçınma ilişkisi. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Tez Merkezi veri tabanından erişildi (Tez No: 589457).