Cem Rituals From “Kudret Kandili” to This Era-1: Mythical Origins, Theological Background and the Sufi Grounds of the “Çerağ/Delil Service” From Past to Present

Year 2023, Issue: 1, 1 - 18, 27.12.2023

Bülent Akın

Abstract

In Alevism, the cem ritual and the “on iki hizmet” (Twelve Services) are considered to have been performed for the first time in the Kırklar Cemi, believed to have occurred upon the Prophet's return from the Miraj. The origin of every service performed in the cem ritual traces back to its initial performance during the Kırklar Cemi in “Alevi ocak”s where the traditional structure is preserved. For this reason, to revive these services, it is expected that they be carried out precisely aligned with the structure and content of their initial performance. However, it is observed that these services were reconstructed and the mythical and mystical context existing in the traditional structure was ignored in today's Alevi civil society organizations, especially those in urban centers. Based on these observations, this article examines the service of the Çerağ/Delil in cem rituals, which are being reconstructed in some Alevi cemevis affiliated with certain civil society organizations, particularly in the present day. The rituals are analyzed in the context of the relationship between myth, ritual, and mysticism, comparing them with the traditional structure. The article concludes that the reconstructed performances of Çerağ/Delil, which deviate from its mythic origins and the esoteric semantic world, impact the overall structure of the ritual, disconnecting its performance from the traditional context.

Kudret Kandilinden Bu Deme Cem Ritüelleri-I: Mitik Köken, Teolojik Arka Plan ve Tasavvufî Zeminiyle Geçmişten Günümüze Çerağ/Delil Hizmeti

Abstract

Alevilikte cem ritüeli ve on iki hizmet, ilk olarak Peygamber’in miraç dönüşünde iştirak ettiği Kırklar Cemi’nde gerçekleştirilmiş olarak kabul edilir. Dolayısıyla geleneksel yapının korunduğu Alevi ocaklarında cem ritüelinde gerçekleştirilen her hizmetin kökeni Kırklar Cemi’ndeki ilk icrasına dayanır ve bu hizmetleri yeniden canlandırmanın mümkün kılınabilmesi için ilk icra edildiği yapısına ve içeriğine birebir uygun olması beklenir. Ancak günümüzde, bilhassa kent merkezlerindeki Alevi sivil toplum kuruluşları çatısı altında gerçekleştirilen cem ritüellerinde, bu hizmetlerin yapısal olarak yeniden inşa edildikleri ve bu inşa sırasında geleneksel yapı içerisinde mevcut olan mitik ve tasavvufî bağlamının göz ardı edildiği görülmektedir. Bu tespitlerden hareketle hazırlanan bu makalede, günümüzde bilhassa bazı Alevi sivil toplum kuruluşlarına bağlı cemevlerinde geleneksel bağlamından kopuk olarak yeniden inşa edilmeye çalışılan cem ritüeli hizmetlerinden çerağ (delil) hizmeti, mit-ritüeltasavvuf ilişkisi bağlamında geleneksel yapıyla karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Bu inceleme neticesinde Çerağ (delil) hizmetine dair yeni icra tarzlarının, bu hizmeti mitik kökeninden ve bâtınî anlam dünyasından uzaklaştırmasının ritüelin bir bütün olarak yapısını etkilediği ve icrayı geleneksel bağlamından kopardığı sonucuna varılmıştır.

Keywords

Alevi Ritüelleri, Cem Ritüeli, On iki hizmet, Çerağ (Delil), Ritüel

References

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed. (1979). Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs Amme’ştehera mine’l-Ehâdîs-i ‘alâ Elsineti’n-Nâs, I-II. tah. A. Kalaş, 2. Baskı, Beyrut.
• Akbaş, H. (1994). Anadolu Kültürünün Tanıtım Sorunu Örnek Olay: Anadolu Aleviliği ve Ayin-i Cem. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Akdeniz, S. (2011). Alevi Müzik Uyanışı Bağlamında İzmir Yamanlar Alevi Göçmenlerinin Müzik Pratikleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Akın, B. (2018). Alevi Cem Ritüellerinin Sınıflandırılması Sorunu ve Yeni bir Sınıflandırma Önerisi. Gelenek, Görenek ve İnançlar, 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri (ss. 45-61). T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Akın, B. (2020a). Kızılbaş Oğuzlar ve Şah İsmail’in Anayurdu Diyarbakır -Tarih, İnanç, Kimlik, Ocaklar ve Ritüeller-. Kitabevi Yayınları, 1. Baskı.
• Akın, B. (2020b). Mitten Tasavvufa Alevi Ritüellerinin Sır Dili -Kırklar-. Kitabevi Yayınları, 1. Baskı. Aytekin, S. (2001). Buyruk. Ayyıldız Yayınları, 1. Baskı.
• Çiftlikçi, R. (2016). Âşık Sıtkı Baba Dîvanı’nda Devriyeler. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi 2/2, 13-33.
• Dedekargınoğlu, H. (2012). Dede Garkın Süreğinde Cem. Yurt Kitap-Yayın, 2. Baskı.
• Divani, Dertli (2010). Alevi-Bektaşilik: Cemde 12 Hizmet. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 6,47-61.
• Dönmez, M.-Çelik, H. (2018). Alevilikte Cem İbadetine Yüklenen Anlamlar ve Cem İbadetinin Manevi Makamları. Millî Kültür Araştırmaları Dergisi 2 (2), 1-21.
• Eliade, M. (2001). Mitlerin Özellikleri. çev. Sema Rifat, Om Yayınevi, 2. Baskı.
• Ersal, M. (2016). Alevilik: Kavramlar ve Ocak Sistemi Çubuk Havzası Örneği. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, 1. Baskı.
• Kaptan, R. (2017). Alevilikte Cem Cemde Okunan Gülbanklar, Dualar, Deyişler, Mersiyeler, Duazlar. Alevi Toplumu Alevitische Gemeinde (ATAG) e. V.
• Kehl-Bodrogi, K. (1996). Tarih Mitosu ve Kollektif Kimlik. Birikim, 88, 52-63.
• Kökel, C. (2004). Eskişehir İli Alevi-Bektaşi Köylerindeki İnanç Ritüellerinin Sosyolojik Analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tez, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü.
• Musevî İsfahanî, Seyit Muhammed Taki. (2012). Mekyâlü’l-mekârim. Çev: Hayirî Kazvinî, Mehdi. İkram Yayınları.
• Odabaşı, G. (2016). Alevi Geleneğinde Cem İbadeti. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi.
• Özmen, İ. (1998a). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi C. II. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özmen, İ. (1998b). Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi C. III. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Rençber, F. (2018). Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevîlikte Cem ve Cem Evleri. Şırnak Üniversitesi Yayınları, 1. Baskı.
• Sarıkaya, M. S. (2017). Alevilik-Bektaşiliğin Tasavvufi Boyutu Üzerine. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 82, 9-23.
• Tepeli, Y. (2002). Derviş Muhammed Yeminî Fazîlet-Nâme-I (Giriş-İnceleme-Metin). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uludağ, S. (1989). Amâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi C. 2, 553.
• Yaman, A. (2004). Alevilikte Dedelik ve Ocaklar, Dedelik Kurumu Ekseninde Değişim Sürecinde Alevilik. Karaca Ahmet Sultan Derneği Yayınları.
• Yaman, A. (2012). Geçmişten Günümüze Alevi Ocaklarında Değişime Dair Sosyo-Antropolojik Gözlemler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 63, 17-38.
• Yaman, M. (2003). Alevilik’te Cem İnanç-İbadet-Erkân. Can Yayınları, 1. Baskı.
• Yıldırım, R. (2020). Menâkıb-ı Evliyâ (Buyruk) Tarihsel Arka Plan, Metin Analizi, Edisyon-Kritik Metin. Yapı Kredi Yayınları, 1. Baskı.