Alevi Bektaşi Toplumlarda Keramet İnancı ve Dini Öğretilerin Devamlılığına Katkısı

Year 2024, Issue: 2, 64 - 78, 30.06.2024

Cem Onar

Abstract

Keramet, sözlük anlamıyla ermiş kimselerin gösterdiği doğaüstü, sıra dışı davranış veya durumları ifade etmektedir. Velilik makamına ulaşmış kişilerin kendilerinde görülen bu tür davranışlar, cemaat içinde hayretle karşılanır ve keramet olarak adlandırılır. Bu kerametler, genellikle manevi otorite ve ilahi ışıkla ilişkilendirilir ve toplumda derin bir etki bırakabilir. Veli ve keramet bir kişide zuhur edeceği gibi tabiat varlıklarında da görülebilmektedir. Keramet inancı özelikle Alevi-Bektaşi inancına mensup kişiler arasında asırlardır inancın bir parçası olagelmiş ve günümüzde de bu inanç güncelliğini korumaktadır. Yazılı kaynakların az olduğu bu topluluklarda kerametlerin, bir araya getirilmesiyle oluşturulan menkıbeler, veli inancının geçmişi hakkında bilgi almamızı sağlayan önemli edebî kaynaklardan sayılmaktadır. Menkıbeler, Türk edebiyat tarihi açısından da önemli kaynaklar arasında yer alır. Alevi-Bektaşi topluluklarının geçmişten günümüze bilgi, inanç, yol-erkan öğretiler talipler tarafından bu menkıbeler aracılığıyla gelecek kuşaklara aktarılmaktadır. Bu çalışmada, keramet inancının günümüzde yeni kuşak Alevi-Bektaşi inancına sahip bireylere nasıl aktarıldığı araştırılmaktadır. Bu kapsamda Tokat’ın Zile ilçesinde yer alan Alevi-Bektaşi topluluklarının, veli makamından kimseler olarak kabul gördüğü zatların, ziyaret yerlerinde yaşarken ve öldükten sonra gösterdikleri kerametler saha çalışması yöntemiyle incelenmiş, doğrudan ve katılımcı gözlemi olarak irdelenip, nitel görüşmeler şeklinde gerçekleştirilmiştir. İncelenen kerametlerin içerikleri ve motiflerinin kaynağı bakımından kökeni titizlikle incelenmiştir. İşlevsel halk bilimi kuramı bağlamında, söz konu kerametlerin dinî ve sosyokültürel hayattaki anlam ve önemi üzerinde detaylı bir şekilde durulmuştur. Keramet inancının günümüzde de hala güncel olduğu ve toplumda önemli bir yerinin bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu tür kerametler, insanların inançlarını güçlendirirken, manevi yönden de destek sağlayarak toplumsal bağların güçlenmesine katkıda bulunmaktadır. Bu bağlamda, kerametlerin dini ve kültürel yaşam içindeki yerinin ve etkisinin devam ettiği belirlenmiştir.

Keywords

Alevilik, Bektaşilik, Veli, Keramet, İnanç

References

• Akın, B. (2020). Kızılbaş Oğuzlar ve Şah İsmail’in anayurdu Diyarbakır. Kitabevi Yayınları.
• Akın, E. (2021). Sanal ortamda veli kültünün yeniden inşası: Hacı Bektaş Veli örneği. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Hacı Bektaş Veli Özel Sayısı, 118-134. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1007433.
• Akın, E. (2021). Ritüelleri ve inanç anlatılarıyla halk dininin özel bir görünüm alanı: Kadın dindarlığı (Siirt ili örneği). Gaziantep University Journal of Social Sciences, 20, 1012-1029. https://doi.org/10.21547/jss.843986
• Akın, E. (2022). Halk dini/dindarlığı olgusunun ziyaret fenomeni bağlamında Alevilik, Sünnilik, Süryanilik inançları açısından halkbilimsel incelenmesi Diyarbakır, Siirt, Mardin örneği. (Tez No. 767698) [Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü].Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Alay, O. (2019). Velilik ve keramet bağlamında Abdal Musa’nın gerçek ve menkıbevi hayatı-şahsiyeti. Turkish Academic Research Review, 4(2), 267-278.
• Baharlu, İ. (2020). Şah’ın bahçesinde; Şah İsmail öncesi ve sonrası Kızılbaşlık. Kitabevi Yayınları.
• Babür, Y. (2019). Müslüman evliyaları ile Hristiyan azizlerin menkıbe ve kerametleri üzerine bir mukayese denemesi. Gazi Türkiyat, (25), 87-145. https://doi.org/10.34189/gtd.25.005
• Cürcani, S. Ş. (2014). Tarifat-tasavvuf ıstılahları (A. M. Tolun, Çev.). (A. Acer, Haz.). Litera Yayıncılık.
• Çıblak Coşkun, N. (2020). Alevi-Bektaşi inancında kerametler. Alevilik-Bektaşilik Araştırma Dergisi, 22, 25-58. https://doi.org/10.24082/2020.abked.294
• Devellioğlu, F. (1997). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Aydın Kitabevi Yayınları.
• Eröz, M. (1990). Türkiye’de Alevilik Bektaşilik. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ersal, M. (2016). Alevilik: Kavramlar ve ocak sistemi Çubuk Havzası örneği. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları.
• Güneş, M. (2011). Klasik Türk edebiyatında menakıpnameler ve Menâkıb-ı Akşemseddin. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(16), 165-171.
• Kemaloğlu, A. F. (2016). Kaygusuz Abdal (Alâeddin Gaybî) menâkıbnâmesi ve Velayetnâme-Manâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Veli’de mitoloji. (Tez No. 447733) [Yüksek Lisans Tezi. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Korkmaz, E. (1994). Alevilik Bektaşilik sözlüğü. Ant Yayınları.
• Kubat, M. (2013). İslâmî öğretide kerâmet. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 10(1), 40-70.
• Molla Cami. (2016). Nefahatü’l-üns Min Hadarati’l-kuds (A. Akçiçek, Çev.). Huzur Yayınevi.
• Ocak, A. Y. (1996). Türk sufiliğine bakışlar. İletişim Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2009). Alevi ve Bektaşi inançlarımın İslam öncesi temelleri. İletişim Yayıncılık.
• Ocak, A. Y. (2010). Kültür tarihi kaynağı olarak menâkıbnâmeler. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özköse, K. (t.y.). Horasan erenlerinden Çeltek Baba. Çeltek Köyü. URL: https://celtekkoyum.tr.gg/%C7eltek-Baba-Kimdir-f-%3Cimg-alt%3D-g--g--src%3D-g-http-d--s--s-img-.-webme-.-com-s-pic-s-a-s-aktuel_fan-s-d6be7d209d-.-gif-g---s-%3E.htm. (Erişim tarihi: 10.11.2023).
• Şahin, H. (2004). Menâkıbnâme. TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt 29, 112-114) içinde. TDV Yayınları.
• Şimşek, M. S. (1990). Keramet. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(3), 106-116.
• Trak, İ. & Zengin, M. (1994). Zile Tanıtım. Kale Ofset Matbaacılık.
• Uludağ, S. (2013). Veli. TDV İslam Ansiklopedisi, (Cilt 43, 25-28) içinde. TDV Yayınları.
• Uludağ, S. (2005). Tasavvuf terimleri sözlüğü. Kabalcı Yayınları.
• Uludağ, S. (2022). Keramet. TDV İslâm Ansiklopedisi, (Cilt 25, 268-270) içinde. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. (Erişim tarihi: 20.05.2024). https://islamansiklopedisi.org.tr/keramet#1.
• Yaman, A. (2006). Kızılbaş Alevi ocakları. Elips Kitap.
• Yardımcı, M. (1998). Zile’de yatırlar ve ziyaret yerleri ile ilgili inanışlar- uygulamalar- menkıbeler. Folklor/Edebiyat, 17, 225-238.