Mâtürîdî Tefsirinde Makâsıdî Yorum, Yazar: Gülhan Maden (İstanbul: Ensar Yayınları, 2023), 320 sayfa, ISBN 978- 625-6506-20-6)

Year 2025, , 398 - 408, 30.04.2025

Faruk Görgülü

https://doi.org/10.31121/tader.1641851

Abstract

Makâsıd Teorisi, erken dönemlerden itibaren “Makâsıdü’ş-Şerî’a” veya “Makâsıdü’ş-Teşrî” terimleriyle fıkıh ilminde ortaya çıkmıştır. Zamanla fıkıh disiplini içerisinde sistematik bir yapıya kavuşan bu teori, farklı âlimlerin katkıları ve yaklaşımlarıyla daha da gelişmiştir. Son yıllarda ise bu kavram, ‘Makâsıdî Tefsir’ adıyla tefsir ilmi içerisinde yeni bir yöntem olarak değerlendirilmiş ve bu alanda çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Gülhan Maden’in Matürîdî Tefsirinde Makâsıdî Yorum adlı eseri, bu çabaların önemli bir ürünü olarak dikkat çekmektedir. Bu çalışma, makâsıd nazariyesinin ve makâsıdî tefsir yönteminin Matüridî’nin (ö. 333/944) Te’vîlâtü’l-Kur’ân adlı eserindeki temellerini tespit etmeyi hedeflemektedir. Eserde, hem makâsıd düşüncesinin oluşumunda Mâtürîdî’nin bir katkısının olup olmadığı hem de onun tefsirinin makasıdî yöntemi ne ölçüde yansıttığı detaylı bir şekilde incelenmiştir. Maden bu kitabında, Mâtüridî’nin tefsir metodolojisini sistematik bir şekilde analiz ederek, sağlıklı bir Kur’an anlayışının geliştirilmesine katkıda bulunmasının yanı sıra, İslâm dünyasının yaşadığı çok boyutlu krizlere çözüm sunabilecek metodolojik bir çerçeve oluşturmayı amaçlamaktadır. Bu yönüyle eser, klasik tefsir mirasımızın modern dönemin sorunlarına nasıl çözüm üretebileceğini göstermesi bakımından özgün bir değer taşımaktadır. Giriş ve dört bölümden oluşan eser, sonuç kısmında Te’vîlâtü’l-Kur’ân’ın makâsıdî tefsir kategorisinin ilk örneklerinden biri olduğunu ortaya koyan önemli tespitlerle tamamlanmaktadır. Maden’in bu çalışması, klasik tefsir geleneğinde makâsıd düşüncesinin izlerini sürmesi ve Mâtürîdî’nin bu alandaki özgün katkılarını ortaya koyması bakımından literatüre önemli bir katkı sağlamaktadır. Ayrıca, modern dönemde makâsıd teorisinin gelişimine ışık tutacak tarihsel bir perspektif sunması bakımından da değerli bir kaynak niteliği taşımaktadır.

Keywords

Tefsir, Mâtürîdî, Te’vîlâtü’l-Ḳur’ân, Maḳâṣıd Teorisi, Maḳâṣıdî Tefsir, Maḳâṣıdî Yorum.

Maqāṣidī Interpretation in Māturīdī’s Tafsīr, Author: Gülhan Maden (Istanbul: Ensar Publications, 2023), 320 pages, ISBN 978-625-6506-20-6)

Abstract

The Theory of Maqāṣid emerged in the science of jurisprudence (fiqh) from early periods under the terms “Maqāsid al-Sharīʿa” or “Maqāsid al-Tashrīʿ.” Over time, this theory gained a systematic structure within the discipline of jurisprudence and was further developed through the contributions and approaches of various scholars. In recent years, this concept has been evaluated as a new method within the science of exegesis (tafsīr) under the name Maqāsidī Tafsīr’ and various studies have been conducted in this field. Gülhan Maden’s work titled Maqāsidī Interpretation in Māturīdī's Exegesis stands out as a significant product of these efforts. This study aims to identify the foundations of the theory of maqāṣid and the maqāṣidī exegesis method in Māturīdī's (d. 333/944) work Taʾwīlāt al-Qurʾān. The work thoroughly examines whether Māturīdī contributed to the formation of maqāsid thought and to what extent his exegesis reflects the maqāsidī method. In this book, Maden systematically analyzes Māturīdī's exegetical methodology, aiming not only to contribute to the development of a sound understanding of the Qurʾān but also to establish a methodological framework capable of offering solutions to the multidimensional crises faced by the Islamic world. In this regard, the work represents a unique contribution to the field in demonstrating how our classical exegetical heritage can provide solutions to the problems of the modern era. Comprising an introduction and four chapters, the work concludes with significant findings that establish Taʾwīlāt al-Qurʾān as one of the earliest examples of the maqāsidī exegesis category. Maden's study makes an important contribution to the literature by tracing the roots of maqāsid thought in the classical exegetical tradition and highlighting Māturīdī's original contributions in this field. Additionally, it serves as a valuable resource by offering a historical perspective that sheds light on the development of the theory of maqāṣid in the modern period.

Keywords

Tafsīr, Māturīdī, Taʾwīlāt al-Qurʾān, Theory of Maqāsid, Maqāṣidī Tafsīr, Maqāsidī Interpretation.

التفسير المقاصدي في تفسير الماتريدي، المؤلفة: كولهان مادن (إسطنبول: منشورات الأنصار، 2023)، 320 صفحة، ردمك 978-625-6506-20-6

Abstract

ظهرت نظرية المقاصد في علم الفقه منذ العصور المبكرة بمصطلحات ”مقاصد الشريعة“ أو ”مقاصد التشريع“. وبمرور الوقت، اكتسبت هذه النظرية بنية منهجية داخل تخصص الفقه، وتطورت أكثر مع إسهامات ومناهج مختلف العلماء. وقد تم تقييم هذا المفهوم في السنوات الأخيرة كمنهج جديد في علم التفسير تحت اسم ”التفسير المقاصدي “، وأجريت دراسات مختلفة في هذا المجال. ويبرز كتاب كولهان مادن المعنون ”التفسير المقاصدي في تفسير الماتريدي“ بوصفه نتاجاً مهماً لهذه الجهود. وتهدف هذه الدراسة إلى تحديد أسس نظرية المقاصد ومنهج التفسير المقاصدي في كتاب الماتريدي (ت 333هـ/944م) ”تأويلات القرآن“. ويحلل العمل بالتفصيل ما إذا كان الماتريدي قد ساهم في تشكيل فكر المقاصد، وإلى أي مدى يعكس تفسيره المنهج المقاصدي. ومن خلال التحليل المنهجي لمنهجية الماتريدي في التفسير، يهدف مدين إلى المساهمة في تطوير فهم سليم للقرآن، بالإضافة إلى إنشاء إطار منهجي يمكن أن يقدم حلولاً للأزمات متعددة الأبعاد التي يواجهها العالم الإسلامي. وفي هذا الصدد، فإن الكتاب له قيمة فريدة من حيث إظهار كيف يمكن لتراثنا التفسيري الكلاسيكي أن ينتج حلولاً لمشكلات العصر الحديث. ويتكون الكتاب من مقدمة وأربعة فصول، وينتهي في قسم الخاتمة باكتشافات مهمة تثبت أن ”تأويلات القرآن“ هو أحد الأمثلة الأولى لفئة التفسير المقاصدي. تقدم دراسة مادن إسهامًا مهمًا في الأدبيات من حيث تتبعها لآثار فكر المقاصد في التراث التفسيري الكلاسيكي والكشف عن إسهامات الماتريدي الأصيلة في هذا المجال. بالإضافة إلى ذلك، فهو مصدر قيّم من حيث توفير منظور تاريخي يلقي الضوء على تطور نظرية المقاصد في العصر الحديث

Keywords

التفسير, الماتريدي, تأويلات القرآن, نظرية المقاصد, التفسير المقاصدي, التأويل المقاصدي

References

• Boynukalın, Ertuğrul. “Makāsıdü’ş-Şerîa”. 27/423-427. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Çaykara, Faruk. Kur’ân’ın Yorumlanmasında Amaçsal Yaklaşımlar. Ankara: Ankara Üniver-sitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Ersöz, Resul. “Kur’ân’ı Maksatları Bağlamında Okumanın Değeri: Makâsıdî Tefsir”, Tefsir Araştırmaları Dergisi 5/2 (Ekim/October 2021), 747-778
• Es’ad, Ali Muhammed. “İslam Geleneğinde Makâsıd Düşüncesi ve Makâsıd Merkezli Tef-sir”. Makâsıdî Tefsir Kur’ân-ı Kerîm’i Amaç ve Hikmet Eksenli Anlamak. 185-237. ed. Mustafa Çağrıcı. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
• İşcioğlu, Ersin. Teşekkül Dönemi Makâsıd Düşüncesi ve Kaffâl eş-Şâşî’nin Mahâsinü’ş-Şerî’a Adlı Eseri. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Maden, Gülhan. Mâtüridî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân’ında Makasıd Eksenli Tefsir Yöntemi. An-kara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Maden, Gülhan. Mâtürîdî Tefsirinde Makâsıdî Yorum. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2023.
• Neccâr, Abdülmecîd. “Modern Dönem İslam Düşüncesinin Makâsıd Merkezli Bir Tefsire Olan İhtiyacı”, Makâsıdî Tefsir Kur’ân-ı Kerîm’i Amaç ve Hikmet Eksenli Anlamak. 285-306. ed. Mustafa Çağrıcı. İstanbul: Kuramer, 2018.
• Yaran, Rahmi. “Cüveynî Öncesi Makasıd/Maslahat Söylemi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (Ocak 2005), 93-123.
• Yaran, Rahmi. “Cüveynî’den İbn Abdüsselâm’a Makâsıd/Maslahat Söylemi”. EKEV Akade-mi Dergisi 10/28 (2006), 191-214.
• Yılmaz, Ömer. Makasıd Düşüncesinin Ortaya Çıkışı ve İlk Kaynakları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.