Hz. Ömer döneminde tesis edilen (14-16/635-637), çok kısa sürede gelişip kalabalık ve kozmopolit bir nüfusa sahip olan Basra, daha hicrî I. asrın ilk yarısında siyasî ve ilmî önemi haiz bir şehir olmuştur. Burada bulunan sahâbe ve onların tedrisinden geçen tâbiûn eliyle sürdürülen tefsir çalışmaları, özellikle; Kur’an’ın harekelenme ve noktalanması, kıraat, i‘râbü’l-Kur’ân, mübhemâtü’l-Kur’ân ve garîbü’l-Kur’ân gibi Arap dili ve belâgatıyla ilgili Kur’an ilimleri alanlarında yoğunluk kazanmıştır. Bu makalede, tâbiûn dönemi Basra ulemâsı arasından tefsire katkısı bulunan isimlere atıf yapılmakla birlikte; hususiyetle müfessir kimliğiyle temâyüz etmiş ve tefsir faaliyetlerinde ön plana çıkmış Ebü’l-Âliye er-Riyâhî (ö. 93/712), Hasan-ı Basrî (ö. 110/728) ve öğrencisi Katâde b. Diâme (ö. 117/735) ele alınmıştır. Bu müfessirlerin biyografileri ile aralarındaki hoca-talebe ilişkisi ve kendilerinden sonraki dönemde telif edilmiş tefsir kaynaklarına etkileri değerlendirilmiştir. Taberî’nin (ö. 310/923) Câmi‘u’l-beyân’ı, İbn Ebû Hâtim’in (ö. 327/938) Tefsîrü’l-Kur’ân’ı ve İbn Kesîr’in (ö. 774/1373) Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm’i gibi senedin tamamını nakleden tefsirlerdeki Kur’an yorumları tesbit ve tetkik edilerek değerlendirmelerde bulunulmuştur. Her birinin rivayetleri; Peygamber ve sahâbe sözüne ya da kendi re’ylerine ne oranda başvurdukları, fıkhî veya lugavî hususiyette olmaları gibi açılardan değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bu incelemeler neticesinde, Basralı tâbiîlerin tefsirlerinin en belirgin özelliklerinin ne olduğu tesbit edilmeye çalışılmıştır. Ekol eksenli tefsir tarihi yazıcılığında genellikle Hasan-ı Basrî ve Katâde’nin Kûfe’ye, Ebü’l-Âliye’nin ise Medine’ye nisbet edilerek zikredilmeleri hatasının tashih edilmesi de çalışmanın temel hedefleri arasında yer almaktadır.
Basra, which was established in the period of ̒Umar (14-16/635-637), developed in a very short time and had a crowded and cosmopolitan population, became a city of political and scientific importance in the first half of the 1st century of Hijra. The exegesis studies carried out by many ṣaḥāba (companions) and tābi‘ūn (successors) who took lessons from them were concentrated especially in the fields Qur’anic sciences related to Arabic language and rhetoric such as vowel point and punctuation of the Qur’ān, qirāʾa, i‘rāb al-Qur’ān, mubhamāt al-Qur’ān and gharīb al-Qur’ān. In this article, reference is made to the names of Basra who are among the tābi‘ūn and contributed to the exegesis. Abū al-‘Āliya al-Riyāhī (d. 93/712), al-Ḥasan al-Baṣrī (d. 110/728) and Qatāda b. Di‘āma (d. 117/735) who came to fore espacially with the identity of exegete and became prominent in the exegesis activities have been discussed under a seperate topic. The biographies of these exegetes and teacher-student relationship between them and their effects on the later periods exegesis sources were examined. The Qur’ān interpretations in the exegesis, which fully inform the chain of narrators such as al-Ṭabarī’s (d. 310/923) Jāmī‘ al-Bayān, Ibn Abū Ḥātim’s (d. 327/938) Tafsīr al-Qur’ān and Ibn Kathīr’s (d. 774/1373) Tafsīr al-Qur’ān al-‘Aẓīm, were identified, examined and evaluated. The narrations of each of them; the extent to which they made reference to the word of the Prophet and the companions or to their own opinions have been evaluated in terms of their fiqhı̄ (related to rulings) or lughawı̄ (linguistic) specifications. As a result of these examinations, it was tried to determine the most distinctive features of the exegeses of the tābi‘ūns from Basra. Also one of the main objectives of the study is to correct the mistake of referring generally al-Ḥasan al-Baṣrī and Qatāda to Kūfa and Abū al-‘Āliya to Medina in the school-based historiography of tafsı̄r.
Tafsīr/Exegesis Mufassir/Commentator Basra Tābi‘ūn/Tābi‘īn Abu’l-‘Āliya Hasan al-Basrī Katāda
Primary Language | Turkish |
---|---|
Subjects | Religious Studies |
Journal Section | ARAŞTIRMA MAKALESİ |
Authors | |
Publication Date | October 30, 2021 |
Submission Date | July 26, 2021 |
Acceptance Date | October 11, 2021 |
Published in Issue | Year 2021 Volume: 5 Issue: 2 |