Semantic and Etymological Analysis of the Roots Ṣ-n-ʿa, ʿA-m-l, Ḥ-b-ṭ, and B-ṭ-l: A Study in the Context of Verse 16 of Surah Hūd

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 362 - 378, 30.04.2025

Ahmet Gür

https://doi.org/10.31121/tader.1640939

Abstract

The Qur'an is a divine book that stands out both for its sacred messages and its extraordinary linguistic structure. Understanding it requires more than a superficial reading; rather, it necessitates a detailed examination of the origins of its words, their historical contexts, and their various usages within the language. The words in the Qur'an acquire deeper meanings when analyzed not merely through their dictionary definitions but also by considering their etymology and contextual implications. Therefore, conducting an etymological analysis of Qur'anic words, determining their place within the Arabic language, and investigating their historical usage contribute significantly to a deeper comprehension of the divine message. This study aims to examine the etymology, historical usage, and Qur'anic context of the roots ṣ-n-ʿa, ʿa-m-l, ḥ-b-ṭ, and b-ṭ-l, which appear in verse 16 of Surah Hūd, from a linguistic perspective. In this regard, early Arabic lexicons will be analyzed to compare the dictionary meanings of these roots with the meanings they acquire in the Qur'an. Special emphasis will be placed on the semantic shift of ḥ-b-ṭ, which originally meant "an animal becoming ill and dying after consuming poisonous plants" but later evolved to mean "something becoming futile or void." Similarly, the historical usage of ṣ-n-ʿa and ʿa-m-l will be explored to determine how they diverged in meaning within the contexts of work, production, and action. Additionally, examples from pre-Islamic and early Islamic poetry will illustrate the usage of these roots in different contexts. Early Qur'anic exegeses will be examined to determine how these words were interpreted by the companions and early scholars. This study ultimately aims to highlight that Qur'anic words should be analyzed not only based on their dictionary meanings but also within their historical, poetic, and exegetical contexts, offering a deeper understanding of the linguistic richness of the Qur'an.

Keywords

Arabic Language and Rhetoric, The Holy Qur, Surah Hūd, Semantic, Etymology

Ṣ-n-ʿa ile ʿA-m-l ve Ḥ-b-ṭ ile B-ṭ-l Köklerinin Semantik ve Etimolojik Tahlili: Hûd Suresi’nin 16. Ayeti Bağlamında Bir İnceleme

Abstract

Kur’an-ı Kerim hem içerdiği ilahi mesajlar hem de olağanüstü dilsel yapısı ile dikkat çeken kutsal bir kitaptır. Onu anlamaya çalışmak, yalnızca yüzeysel bir okuma ile değil, içerdiği kelimelerin kökenlerini, tarihsel bağlamlarını ve dil içindeki kullanım çeşitliliğini detaylı bir şekilde incelemekle mümkündür. Zira Kur’an’daki kelimeler, sadece basit sözlük anlamlarıyla değil, kökenleri ve bağlamlarıyla birlikte ele alındığında çok daha derin bir anlam kazanacaktır. Bu nedenle, Kur’an’da geçen kelimelerin etimolojik analizini yapmak, onların Arap dili içindeki konumunu belirlemek ve tarihsel süreçte nasıl kullanıldığını incelemek, ilahi mesajın daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacaktır. Bu çalışma, Hûd suresi 16. ayetinde geçen ṣ-n-ʿa ile ʿa-m-l ve ḥ-b-ṭ ile b-ṭ-l köklerini dilbilimsel bir perspektiften ele alarak, bu kelimelerin etimolojisini, kullanım tarihçesini ve Kur’an bağlamındaki anlamlarını detaylı bir şekilde analiz etmeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda, öncelikle ṣ-n-ʿa, ʿa-m-l, ḥ-b-ṭ ve b-ṭ-l köklerinin erken dönem Arap sözlüklerinde nasıl tanımlandığı incelenecek, kelimelerin sözlük anlamları ile Kur’an’da kazandıkları anlamlar karşılaştırılacaktır. Özellikle ḥ-b-ṭ kökünün, “hayvanların zehirli ot yemesi sonucu hastalanarak ölmesi” anlamından, soyut olarak “bir şeyin boşa çıkması” anlamına nasıl evrildiği detaylı bir şekilde ele alınacaktır. Benzer şekilde, ṣ-n-ʿa ve ʿa-m-l köklerinin tarihsel kullanımları araştırılarak, iş yapmak, üretmek ve eyleme geçmek bağlamlarında nasıl farklılaştıkları tespit edilecektir. Bunun yanı sıra Cahiliye veya Muhadram şairlerden örnekler verilerek, ṣ-n-ʿa, ʿa-m-l, ḥ-b-ṭ ve b-ṭ-l köklerinin bu dönemde hangi anlamları taşıdığı ve hangi bağlamlarda kullanıldığı analiz edilecektir. Ayrıca, ilk dönem Kur’an tefsirleri incelenerek, sahabe ve tabiin neslinin bu köklere yüklediği anlamlar ortaya konulacaktır. Bu nedenle, bu tefsirlerde söz konusu kelimelere nasıl anlamlar yüklendiği, hangi bağlamlarda nasıl yorumlandığı ve kelime köklerinin hangi anlam genişlemelerine uğradığı tespit edilecektir. Bu çalışma, Kur’an’daki kelimelerin sadece sözlük anlamları üzerinden değil, onların tarihsel, şiirsel ve tefsir bağlamlarıyla birlikte ele alınması gerektiğini göstermeyi amaçlamaktadır. Hûd suresi 16. ayeti bağlamında yapılan bu detaylı analiz, ṣ-n-ʿa ile ʿa-m-l ve ḥ-b-ṭ ile b-ṭ-l köklerinin anlam dünyasını daha iyi kavramaya ve Kur’an’ın dilsel zenginliğini anlamaya katkı sunacaktır.

Keywords

Arap Dili ve Belagati, Kur’an-ı Kerim, Hûd suresi, Semantik, Etimoloji

References

• ʿAbbād, Ṣāḥib b.. el-Muḥı̄ṭ fî’l-Luğa. thk. Şeyh Muḥammed Ḥasan. Beyrut: ʿĀlemu’l-Kütüb, 1994.
• Aḥmed, el-Ḫalīl b.. Kitābu’l- ʿAyn. thk. ʿAbdulḥamīd Hindāvī. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2003.
• Başal, Abdulhalim- Uludaş, İbrahim. “Kur’ân Bağlamında Dâr Kelimesi”. Diyanet İlmî Dergi 58 (2022), 453-478.
• el-Ca‘dî, en-Nābiġa. Şiʿrü’n-Nābiġa el-Caʿdî. thk. Abdülazîz Rebbâh. Dımeşk: Menşûratü’l-Mektebeti’l-İslâmî, 1964.
• el-Cevherī, İsmāʿīl b. Ḥammād. eṣ-Ṣıḥāḥ. thk. Aḥmed ʿAbdulġafūr ʿAṭṭār. Beyrut: Dāru’l-ʿİlmi li’l-Melāyīn, 1984.
• Çöllüoğlu, M. Sami. “Kur’an’-ı Kerim’de KDY Kökünün Semantik Yapısı ve Türkçe’ye Ak-tarımı”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 1/4 (2012), 67-97.
• Dureyd, İbn. Cemheratu’l-Luġa. thk. Remzi Munīr Beʿalbekī. Beyrut: Dāru’l-ʿİlmi li’l-Melāyīn, 1987.
• el-Ezherī, Muḥammed b. Aḥmed. Tehẕību’l-Luġa. thk. ʿAbdusselām Muḥammed Hārūn. Ka-hire: Dāru’l-Ḳavmiyyeti’l-ʿArabiyye, 1964.
• el-Fīrūzābādī. el-Ḳāmūsu’l-Muḥīṭ. thk. Muḥammed Naʿīm el-ʿArḳsūsī. Beyrut: Müʾessesetü’r-Risāle, 2005.
• el-Ḥalebī, es-Semīn. ʿUmdetü’l-ḥuffāẓ. thk. Muḥammed Bāsil ʿUyūnu’s-sūr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1996.
• el-Herevī, Aḥmed b. Muḥammed. el-Ġarībeyn fī’l-Ḳurʾān ve’l-Ḥadīs̠. thk. Aḥmed Ferīd el-Mezīdī. Riyâd: Mektebetu Nizār Muṣṭafā el-Bāz, 1999.
• İbn Ebī Ḥātim. Tefsīru’l-Ḳurʾāni’l-ʿAzīm. thk. Esʿad Muḥammed et-Ṭayyib. Riyad: Mektebetu Nezzār el-Bāz, 1997.
• İbn Fāris. Muʿcemu Meḳāyīsi’l-Luġa. thk. ʿAbdusselām Muḥammed Hārūn. Dımeşḳ: Dāru’l-Fikr, 1979.
• İbn Manẓūr. Lisānu’l-ʿArab. thk. ʿAbdullāh ʿAlī el-Kebīr-Muḥammed Aḥmed Ḥasbullāh-Hāşim Muḥammed eş-Şāẓelī. Kahire: Dāru’l-Maʿārif, ts.
• İbn Sīde. el-Muḥkem ve’l-Muḥīṭu’l-Aʿẓam. thk. ʿAbdulḥamīd Hindāvī. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l- ʿİlmiyye, 2000.
• el-İṣfehānī, er-Rāġib. el-Mufredāt fī Ġarībi’l-Ḳurʾān. thk. Muḥammed Seyyid Keylānī. Bey-rut: Dāru’l-Maʿrife, ts.
• Keskin, Mustafa. “Kur’an’da ‘hkm’ Kökünden Türeyen Kelimelerin Semantik Tahlili”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (2018), 431-462.
• Kurt, Yavuz. “Kur’ân’da Ümidi İfade Eden Kelimelerin Semantik Tahlili”. Ordu İlahiyat 3 (2024), 38-56.
• el-Muṣṭafavī, Ḥasen. et-Taḥḳīḳ fī Kelimāti’l-Ḳurʾāni’l-Kerīm. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2009.
• Suleymān, Muḳātil b. Tefsīru Muḳātil b. Suleymān. thk. ʿAbdullāh Maḥmūd Şehāte. Beyrut: Muʾessesetu’t-Tārīḫi’l-ʿArabī, 2002.
• Suleymān, Muḳātil b. el-Eşbāh ve’n-Neẓāʾir fī’l-Ḳurʾāni’l-Kerīm. thk. Ḥātim Ṣālih eḍ-Ḍāmin. Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 2011.
• es-Süveydî, Selâme Abdullah. Şi’ru Kabîleti Zübyân fi’l-Câhiliyye. Doha: Matbûâtu Câmiati Katar, 1987.
• Şamlıoğlu, Esra Erdoğan. “Kur’an’daki Rab ve İlâh Kavramlarının Etimolojik Kökenleri”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 8/2 (2024), 498-512. https://doi.org/10.31121/tader.1530813
• et-Tâî, Hâtim. Dîvanu şi’ri Hâtim b. Abdullah et-Tâî ve ahbaruhu. thk. Adil Süleyman Cemal. Kahire: Matbaatu’l-medenî, ts.
• et-Ṭaberī. Cāmiʿu’l-Beyān. thk. ʿAbdullāh b.ʿAbdulmuḥsin et-Turkī. Kahire: Dāru Hecr, 2001.
• Tayfūr, İbn Ebī Tāhir. Belāġātü’n-nisāʾ. thk. Ahmed el-Elfī. Kahire: Mabaʿatü Medraseti Vālideti ʿAbbās el-Evvel, 1908.
• Tekin, Ahmet. “M-k-n Kavramının Etimolojik Yapısı, Semantik Analizi ve Kur’an’daki Kul-lanımı”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (2024), 727-741. https://doi.org/10.51702/esoguifd.1470699
• Ubeyd, Ahmed Muhammed. Şuara Umman fi’l-Câhiliyye ve Sadru’l-İslâm. Abu Dabi: el-Mecmau’s-sekâfî, 2000.
• Zeyd, Ali Ebu. Şuʿarāu Tağlib fi’l-Cāhiliyye Aḫbārahum ve Eşʿārahum. Kuveyt: el-Meclisu’l-vatanî li’s-sekâfeti ve’l-fünûn ve’l-edeb, 2000.
• ez-Zebīdī. Tācu’l-ʿArūs. thk. Heyet. Kuveyt: Maṭbaʿatu Hukūmeti’l-Kuveyt, 1965.
• ez-Zemaḫşerī. Esāsu’l-Belāğa. thk. Muḥammed Bāsil ʿUyûnu’s-Sevd. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1998.