Maltepe’de Şayeste Kadınefendi İptidai Mektebi

Year 2024, Volume: 12 Issue: 2, 84 - 108, 31.12.2024

Canan Yıldırım

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu’nda, II. Mahmud’un yenileşme hareketleri ile başlayan eğitimde modernleşme Tanzimat’la hız kazanmıştır. 1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile çok geniş kapsamlı bir eğitim reformu gerçekleşmiştir. Bundan sonra da düzenlemeler devam etmiştir. Eğitimde yapılan reformlarla sıbyan mektepleri iptidai mekteplere dönüştürülmüştür. Önceleri rüştiyelerle birleşik toplamda 6 yıl olan eğitim süresi daha sonra iptidai ve rüşdiye olarak ayrılmıştır. Müstakil hale gelen bu mekteplerin eğitim süreleri ise 3’er yıl olarak belirlenmiştir. İşte Şayeste Kadınefendi İptidai Mektebi de bu mektepler arasında yerini almıştır. Mektep o dönemde Kartal Kazası’na bağlı bir köy olan Meltepe’de 14 Nisan 1912’de açılmış ve eğitim hayatına başlamıştır. Okula adı verilen Şayeste Kadınefendi Abdülmecid’in üçüncü eşidir. Şayeste Hanım tam da bu okulun açılma sürecinde vefat edince bir saygı göstergesi olarak mektebe adı verilmiştir. Mektep Müslüman kız ve erkek çocukları için hizmet vermiştir.
Bu çalışmanın çıkış noktası mektebin de kurucularından olan Süreyya Bey’in mektep hakkında tuttuğu istatistiklerdir. Süreyya Bey’in 14 Temmuz 1913’te Maarif Nezareti’ne sunduğu bu istatistik kitabında mektebin açılmasına karar verilme süreci de dahil mektep hakkında oldukça ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Bu istatistiklerden mektebin kız ve erkek öğrenci mevcutları, yine kız ve erkeklere göre ayarlanmış olan ders programları, mektebin bir yıllık gelir tablosu hatta okulun mevsimlere göre ders vakitleri bile kaydedilmiştir. Kitabı hazırlayan Süreyya Bey’in amacı okulun gelişimini göstermek ve bu başarının desteklenmesi için bir dayanak oluşturmaktır. Bu çalışmanın amacı ise bir iptidai mektebin nasıl yönetildiğini, ilk yılında bütün imkansızlıklara rağmen ne denli bir gelişme gösterdiğini ve ayrıca eğitim sisteminin iptidai mekteplerdeki uygulamalı bir örneğini ortaya koyabilmektir. Ayrıca Osmanlı son dönemlerindeyken mektebin kurulma aşamasında yaşanan sürecin ne gibi fedakarlıklar gerektirdiğini göstermektir.

Keywords

Osmanlı, Eğitim, İbtidai Mektep, Yenileşme

Şayeste Kadınefendi Primary Scool in Maltepe

Abstract

The modernisation in education of the Ottoman Empire, which started with the reform movements of Mahmud II, gained momentum with the Tanzimat. With the 1869 General Education Regulation (1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi), a very comprehensive educational reform was realised. Regulations continued after that. With the reforms in education, primary schools were transformed into modern primary schools. The education period, which was previously a total of 6 years in combination with middle school, was later separated into primary school and middle school. The education periods of these schools, which became independent, were determined as 3 years each. Şayeste Kadınefendi Modern Primary School was also among these schools. The school was opened on 14 April 1912 in Meltepe, a village in Kartal District at that time, and started its education life. Şayeste Kadınefendi, the name of the school, was the third wife of Abdülmecid. When Mrs. Şayeste passed away during the opening of this school, the school was named after her as a sign of respect. The school served Muslim girls and boys.
The starting point of this study is the statistics kept by Süreyya Bey, one of the founders of the school, about the school. In this book, which Süreyya Bey submitted to the Ministry of Education on 14 July 1913, detailed information about the school, including the decision to open the school, is given. Among these statistics, the school's male and female student enrolment, the course programmes adjusted for boys and girls, the school's income table for a year, and even the school's class times according to the seasons are recorded. The aim of Süreyya Bey, who prepared the book, was to show the development of the school and to create a basis for supporting this success. The aim of this study is to show how an ibtidai school was managed, how much it developed in its first year despite all the impossibilities, and also to reveal a practical example of the education system in primary schools. In addition, it is to show what kind of sacrifices were required during the establishment of the school in the last period of the Ottoman.

Keywords

Ottoman, Education, Primary Scool, Innovation

References

• Akça, H. (2007). Kadın Efendiler. İstanbul: Profil.
• Akyüz, Y. (2008). Türk Eğitim Tarihi. İstanbul: Pegem Akademi.
• A. Şahin, A. (2018). Osmanlı Devleti’nde Rüşdiye Mektepleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• BOA (Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi), BEO (Bab-ı Ali Evrak Odası ), 3463/259725.
• BOA, MF. İBT. (Maarif-i Umumiye Nezareti-Tedrisat-ı İbtidaiye Dairesi). 353/16
• BOA, MF. İBT. 371/1
• BOA, MF. İBT. 371/47
• BOA, MF. İBT. 491/17
• BOA, MF. İBT. 416/6
• BOA, MF. İBT. 454/57
• BOA, MF. İBT. 444/39
• Çapan, M. Şevki. “Selim Sırrı Tarcan (1847-1957)”. Atatürk Ansiklopedisi. Erişim Adresi: https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/selim-sirri-tarcan-1874-1957/.
• Eraslan, C. (editör). (2017), Objektiften yansıyanlarla Sultan II. Abdülhamid Dönemi Eğitim. İstanbul: Üsküdar Belediyesi.
• Ergin, O. N. (1977). Türkiye Maarif Tarihi (Cilt 1). İstanbul: Eser Matbaası.
• Findley, C. V. (2017). Modern Türkiye Tarihi 1789-2007. İstanbul: Timaş.
• Kodaman, B. (1991). II. Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kuşci, A. (2021). Türk Eğitim Tarihi (1923-1950). Ankara: İKSAD, 2021.
• Shaw, S. J. ve Shaw, E. K. (2017), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye (Cilt 2). İstanbul: e yayınları.
• Süreyya Paşa. (1329). Maltepe’de Şayeste Kadınefendi Mektebi- Birinci Seneye Mahsus İstatistik, İstanbul: Artin Asadoryan ve Mahdumları Matbaası.
• Parmaksız E. (2008). II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909) Eğitim Sistemi, Eğitim Yapıları ve Askeri Rüşdiyeleri, Yıldız Teknik Üniversitesi-Fen Bilimleri Enstitüsü-Mimamrlık Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora tezi, İstanbul.
• Tokmak, A. Naci. Osmanlı Sultanlarının Kadınları ve Kızlarının Adlarında Bulunan Farsça Unsurlar, Doğu Esintileri 2 (19), s. 20-26.
• Ünal, U. (2015). II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüşdiyeleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yüksel, A. (2014) “Osmanlı Devlet Dairelerinde Mesai Kavramı ve Uygulaması (18.-20. Yüzyıllar). Osmanlı Araştırmaları Dergisi, (XVI/1), s.19-49.