REFERENCES FOR ACQURİNG RELİGİOUS KNOWLEDGE AMONG SCİENCE HİGH SCHOOL STUDENTS (VAN EXAMPLE)

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 197 - 214, 30.09.2025

Esra Beytekin , Münir Ecer

Öz

Knowledge is a mental product that can be grounded in truth, carries meaningful and systematic content, and enables individuals to regulate their relationships with their environment and make sense of life. Religious knowledge, on the other hand, is defined as a normative type of knowledge that derives its source from revelation, sacred texts, the traditions of the prophets, and data produced within religious tradition. It aims to answer metaphysical, moral, and existential questions. Religious knowledge not only shapes an individual's belief system but also assumes a cognitive and affective function that deeply influences moral decisions, forms of social interaction, self-perception, and identity construction. Historically, the references used in acquiring such knowledge have been traditional structures such as religious officials, family members, and educators. However, in the contemporary era, with the advancement of digitalization, social media, online religious content, and digital platforms have also become effective sources of religious knowledge. This transformation has influenced the production, transmission, and perception of religious knowledge, paving the way for new situations and tendencies in how individuals interpret and internalize religious content. Although accessing information has become significantly easier, evaluating the accuracy and reliability of the information requires a careful and questioning approach. This study aims to examine the references used by students in science high schools—an educational institution that represents a high academic level in the admission criteria of the Ministry of National Education—for acquiring religious knowledge. The research was designed based on the survey model, one of the quantitative research methods. To explain the students' references for accessing religious knowledge, the researchers prepared specific questions. Data were collected from students studying in five science high schools located in the province of Van. With the obtained data, the references that science high school students use to access religious knowledge were attempted to be determined. In the conclusion, the effects of the internet, family, social media, religious officials, and teachers on students' access to religious knowledge were revealed descriptively by calculating percentages and frequency averages, and these findings were discussed in the conclusion section. This study is the first of its kind in the literature to aim at revealing the references used by science high school students in acquiring religious knowledge.

Anahtar Kelimeler

Religious education , Formal religious education , Science high school , religious culture and ethics , Religious knowledge acquisition

مراجع اكتساب المعرفة الدينية لدى طلاب المدارس الثانوية العلمية: دراسة حالة فان

Öz

المعرفة هي نتاج ذهني يمكن تأسيسه على الحقيقة، وتحمل محتوىً ذا معنى ومنهجية، وتمكّن الفرد من تنظيم علاقاته مع بيئته ومن فهم الحياة. أما المعرفة الدينية، فهي نوع معياري من المعرفة تستمد مصدرها من الوحي والنصوص المقدسة وسُنن الأنبياء والمعطيات المنتجة في إطار التقليد الديني، وتهدف إلى الإجابة عن الأسئلة الميتافيزيقية والأخلاقية والوجودية. لا تقتصر المعرفة الدينية على تشكيل النظام الاعتقادي للفرد فحسب، بل تقوم أيضًا بوظيفة معرفية ووجدانية تؤثر بعمق في قراراته الأخلاقية وأشكال تفاعله الاجتماعي وإدراكه لذاته وبناء هويته. وقد كانت المرجعيات التقليدية مثل رجال الدين وأفراد الأسرة والمربين تاريخيًا هي المصادر الرئيسة لاكتساب هذه المعرفة؛ غير أن العصر الحديث، مع التحول الرقمي، قد شهد بروز وسائل التواصل الاجتماعي والمحتويات الدينية على الإنترنت والمنصات الرقمية كمصادر فعّالة أيضًا للمعرفة الدينية. هذا التحول أثّر في طرائق إنتاج المعرفة الدينية ونقلها وتلقيها، ومهّد لظهور أوضاع وتوجهات جديدة في كيفية تفسير الأفراد للمضامين الدينية وداخليتها. وعلى الرغم من أن الوصول إلى المعلومات أصبح أسهل بكثير، إلا أن تقييم مدى صحة وموثوقية هذه المعلومات يتطلب نهجًا حذرًا نقديًا. تهدف هذه الدراسة إلى فحص المرجعيات التي يستند إليها طلاب مدارس العلوم -وهي مدارس تمثل مستوى عاليًا من حيث شروط القبول وفقًا لوزارة التربية والتعليم- في اكتساب المعرفة الدينية. وقد صممت هذه الدراسة وفق نمط المسح، وهو من الأساليب الكمية في البحث العلمي. ولتوضيح المرجعيات التي يعتمدها الطلاب في الوصول إلى المعرفة الدينية، أعد الباحثون مجموعة من الأسئلة. جُمعت البيانات من طلاب خمس مدارس علوم في ولاية وان. ومن خلال هذه البيانات، تم السعي لتحديد المرجعيات التي يستخدمها طلاب مدارس العلوم للوصول إلى المعرفة الدينية. وفي نهاية الدراسة، تم عرض تأثير كلّ من الإنترنت، والأسرة، ووسائل التواصل الاجتماعي، ورجال الدين، والمعلمين في وصول الطلاب إلى المعرفة الدينية بصورة وصفية من خلال حساب النسب والمتوسطات التكرارية، وتمت مناقشة هذه النتائج في قسم الخاتمة.وتمثل هذه الدراسة أول بحث في الأدبيات يهدف إلى الكشف عن مرجعيات طلاب مدارس العلوم في اكتساب المعرفة الدينية

Anahtar Kelimeler

التربية الدينية , التعليم الديني النظامي , المدارس الثانوية العلمية , الثقافة الدينية والأخلاق , اكتساب المعرفة الدينية

Fen Lisesi Öğrencilerinin Dinî Bilgi Edinme Referansları (Van Örneği)

Öz

Bilgi, doğruluğu temellendirilebilen, anlamlı ve sistematik içerik taşıyan zihinsel bir ürün olup bireyin çevresiyle kurduğu ilişkileri düzenlemesine ve yaşamını anlamlandırmasına olanak tanır. Dinî bilgi ise kaynağını vahiy, kutsal metinler, peygamberlerin sünneti ve dinî gelenek içerisinde üretilmiş verilerden alan; metafizik, ahlaki ve varoluşsal sorulara cevap sunmayı amaçlayan normatif bir bilgi türü olarak tanımlanabilir. Dinî bilgi, bireyin inanç sistemini şekillendirmesinin yanı sıra, ahlaki kararlarını, toplumsal etkileşim biçimlerini, benlik algısını ve kimlik inşasını da derinden etkileyen bilişsel ve duyuşsal bir işlev üstlenir. Söz konusu bilginin edinilme süreçlerinde alınan referanslar, tarihsel olarak din görevlileri, aile bireyleri ve eğitimciler gibi geleneksel yapılar iken; çağdaş dönemde dijitalleşme ile birlikte sosyal medya, çevrimiçi dinî içerikler ve dijital platformlar da etkin dini bilgi kaynakları haline gelmiştir. Bu dönüşüm, dinî bilginin üretim, aktarım ve algılama biçimlerini etkileyerek, bireylerin dinî içerikleri nasıl yorumladıkları ve içselleştirdiklerine dair yeni durum ve eğilimlerin ortaya çıkmasına zemin hazırlamaktadır. Bilgiye ulaşmak çok daha kolay hale gelmiş olsa da, ulaşılan bilgilerin doğru ve güvenilir olup olmadığını değerlendirmek dikkatli ve sorgulayıcı bir yaklaşımı gerektirmektedir. Bu çalışmada Milli Eğitim Bakanlığı’nın öğrenci kabul şartlarında yüksek bir seviyeyi temsil eden bir okul türü olarak fen lisesi öğrencilerinin dinî bilgi edinme referanslarının incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırma, nicel araştırma yöntemlerinden tarama desenine dayalı olarak tasarlanmıştır. Öğrencilerin dinî bilgiye ulaşma referansları hakkında açıklamalar yapabilmek amacıyla araştırmacılar tarafından sorular oluşturulmuştur. Veriler, Van ilinde bulunan 5 fen lisesi öğrencilerinden toplanmıştır. Elde edilen bu verilerle, fen lisesi öğrencilerinin dinî bilgiye ulaşma referansları belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın sonunda internet, aile, sosyal medya, din görevlileri ve öğretmenlerin öğrencilerin dinî bilgiye ulaşmadaki etkisi yüzde ve frekans ortalamaları alınarak betimsel düzeyde ortaya konulmuş ve bu bulgular, sonuç kısmında tartışılmıştır. Bu çalışma literatürde fen lisesi öğrencilerinin dinî bilgiye ulaşma referanslarını ortaya çıkarmayı hedefleyen ilk araştırma özelliğini taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din eğitimi , Örgün din eğitimi , Fen lisesi , Din kültürü ve ahlak bilgisi , Dinî bilgi edinme

Kaynakça

• Altaş, Nurullah. “Din Hizmetleri ve Dini Danışmanlık İlişkisi”. Dini Danışmanlık ve Din Hizmetleri. ed. Nurullah; Köylü Altaş Mustafa. 12-35. Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, 2012. https://acikders.ankara.edu.tr/mod/resource/view.php?id=39596
• Altun, Rıza. “Fen Lisesi ve İmam Hatip Lisesi Öğrencilerinin Değer Yönelimleri (Samsun Örneği)”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (Aralık 2015), 195-224.
• Aydın, Hakan - Eken, Metin. “Enformasyon Toplumunda Dini Bilgi Edinme: İnternet Ortamındaki Dini Enformasyonun Güvenilirliği ve Kalite Kriterleri Üzerine Bir İnceleme”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/58 (Ağustos 2018), 894-906. http://dx.doi.org/10.17719/jisr.2018.2602
• Bal, Rıdvan. “Türkiye’de İlk Fen Lisesinin Açılış Süreci, Bilimsel Gelişmeler ve Değerlendirmeler”. Kesit Akademi Dergisi 6/25 (Aralık 2020), 482-495. Beldağ, Adem. Ahlak ve Değerler Eğitimi. ed. İbrahim Turan - Nazıroğlu Bayramali. 203-213. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 3. Basım, 2021. Büyüköztürk, Şener vd. Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 33. baskı., 2022.
• Cesur, Fatma. Din Eğitiminde Dini Bilgiyi Etkileyen Faktörler. Bayburt: Bayburt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Ceylan, Tuncay. “Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli DKAB Öğretim Programlarının Öğretmen Görüşlerine Göre Değerlendirilmesi”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 63/1 (Nisan 2025). https://doi.org/10.29288/ilted.1598481 Creswell, John. Araştırma Deseni: Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. çev. Yüksel Dede. Ankara: Ankara Eğiten Kitap Yayınları, 2017.
• Çağlayan, Harun. “Bilgi Kaynağı Olarak Akıl”. Kelam Araştırmaları Dergisi 9/1 (Şubat 2011), 233-262. https://doi.org/10.18317/kader.11229.
• Çaloğlu, Özbek - Yasemin-Çimenre, Semra. “DKAB Dersinin Fen Lisesi Öğrencilerinin Gözünden Değerlendirilmesi - Nitel Bir Araştırma”. Rize İlahiyat Dergisi 28 (Nisan 2025), 247-262. https://doi.org/10.32950/rid.1486749
• Çapcıoğlu, İhsan - Yargı, Abdullah. Nicel Araştırmalarda Kullanılan Araştırma Teknikleri. Ankara: Grafiker Yayınları, 2018.
• Geçgin, Ercan. Ergenlik Dönemi Din Eğitiminde Sosyal Çevrenin Etkisi. Kilis: Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Göncü, Aslı. “Ergenlik Döneminde Aile İçi İlişkiler”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 37 (2020), 252-264.
• Gül, Ali. “Fen Lisesi Öğrencilerinin DKAB Dersine Yönelik Tutumlarının Çeşitli Değişkenlerle İncelenmesi”. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi 1/15 (26 Mayıs 2025), 37-55. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1598080
• Güngör, Mustafa - Eşiyok, Kader. “Sosyal Medyada Dezenformasyonun Yayılması, Motivasyonları ve Düzeltme Zorlukları Üzerine Bir Araştırma”. Erciyes İletişim Dergisi 12/1 (2025), 159-186.
• İpek, Yasemin. Fen Lisesi Öğrencilerinin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine İlişkin Tutumları ve Değer Algıları (Diyarbakır İli Örneği). Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Din Eğitimi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Kandemir, Sibel - Toprak, Hicret K. “Gençlerin Dinî Referans Dünyası ve Dijital Medya”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 64/2 (2023), 557-590. https://doi.org/10.33227/auifd.1320301
• Koç, Murat. “Gelişim Psikolojisi Açısından Ergenlik Dönemi ve Genel Özellikleri”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/17 (2004), 231-238.
• Kozan, Nazlı - Keyifli, Şükrü. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin DKAB Dersi İle İlgili Görüşlerinin Tespit Edilmesi (Ege Bölgesi Örneği)”. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 6/1 (2023), 76-90. https://doi.org/10.59372/turajas.1312058
• Köse, Ali. Din Psikolojisi. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
• Morgan, Daryle W. - Krejcie, Robert V. Determining Sample Size For Research Activies”, Educational Amd Psychologial Measurement. Educational Amd Psychologial Measure, 1970.
• Okumuşlar, Muhiddin. “Din Eğitimi”. Din Eğitiminin Psiko-Sosyal ve Kültürel Temelleri. ed. İbrahim Turan - Bayramali Nazıroğlu. 35-42. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2021.
• Okumuşlar, Muhiddin vd. Din Eğitimi. ed. İbrahim Turan - Bayramali Nazıroğlu. Bilimsel Araştırma Yayınları, 3. Basım, 2021.
• Oruç, Cemil vd. “Okul Öncesi Dönem Çocuğunun Kişilik Gelişiminde Rol Modellik ve Çizgi Filmler”. Ekev Akademi Dergisi 48 (Yaz 2011), 303-315.
• Ökten, Gülşen. “Kuran’a Göre Bilginin Kaynakları”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (2015), 205-228.
• Önder, Mustafa. “Camilerde Sunulan Hizmetlerin Rehberlik ve İletişim Açısından Değerlendirilmesi”. The Journal of Academic Social Science Studies (JASSS) 44 (2016), 233-248. https://doi.org/10.9761/JASSS3162 ÖSYM. “ÖSYM – Okul Türlerine İlişkin Sayısal Bilgiler”. Erişim 16 Ağustos 2025.
• https://www.osym.gov.tr/TR%2C2055/ossde-okul-turlerine-iliskin-sayisal-bilgiler.html Özkan, Melek. “Üniversite Gençliğinin Manevi Gelişimi ve Din Eğitimi”. Manas Din Bilimleri Dergisi 4/1 (2025), 66-73.
• Sayan, Yunus Emre. “Türkiye’de Yüksek Din Öğretimi Kurumları Adına Sosyal Medya Kullanımı ve Fakültelerin Sosyal Medya Stratejilerinin İncelenmesi”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 21/1 (2021), 415-419.
• Soydan, Boray. “Yeni Medya ve Sosyal Medya: Etik Sorunlar ve Çözüm Yaklaşımları”. Yeni Medya Elektronik Dergisi 7/3 (2023), 198-215.
• Suna, H. Eren vd. “Fen Lisesi Öğrencilerinin Sosyoekonomik Arka planı ve Yükseköğretime Geçişteki Tercihleri”. Yükseköğretim Dergisi 10/3 (2020), 356-370.
• Tanca, Tansu Ekin. “Öğrenme ve güçlenmeyi desteklemek: Eğitimde eleştirel dijital okuryazarlık”. Teyit.org – Öğretmen Ağı. 11 Ekim 2021. https://teyit.org/ekipten/egitimde-elestirel-dijital-okuryazarlik-iii-ogrenme-ve-guclenmeyi-desteklemek
• T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. “Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli Ortak Metni Öğretim Programları Ortak Metni”, 2025. https://tymm.meb.gov.tr/ortak-metin
• Toker, Hatice. Fen Lisesi öğrencilerinin Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi dersi ile ilgili algıları (Sivas ili örneği). Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü/ Felsefe ve Din Bilimleri Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Topsakal, Taybe. “Dijital Ortamda Yanlış Bilgi ve Haberlerin Yayılması”. İnif E-Dergi 1/6 (Mayıs 2021), 383-401.
• Tosun, Cemal. Din Eğitimi Bilimine Giriş. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 12. Baskı., 2021.
• Tosun, Cemal - Sayın, Gülşen. “Din Eğitimi Öğretmenlerinin Bilgi ve Dini Bilgi Anlayışları”. Eskiyeni 45 (Eylül 2021), 753-779. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.942405
• Türk, Ercan. “Fen Lisesi Öğrencileri Üstün Yetenekli mi? Üstün Yeteneklilerin Eğitiminde Fen Liselerinin Önemi”. Eğitim ve Sosyal Bilimler Dergisi 47/1 (07 Kasım 2018), 437-444.
• Uçak, Nazan Özenç. “Bilgi: Çok Yüzlü Bir Kavram”. Türk Kütüphaneciliği 24/4 (2010), 705-722.
• Uzunpolat, Yakup. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersine Yönelik Tutum Ölçeği Geliştirilmesi ve Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi”. Van İlahiyat Dergisi 12/21 (Aralık 2024), 54-71. https://doi.org/. https://doi.org/10.54893/vanid.1560017
• Vardi, Recep. “İnternette Yer Alan Dini İçerikli Bilginin Güvenirliği”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (2013), 79-87.
• Yaşar, Fatımatüzzehra. “Dinî Bilginin İmkânı Bağlamında İmajist Bilgi”. Kilitbahir 18 (Mart 2021), 101-126.
• Yavuz, Alper. “Bilgi Kirliliği ve Bireysel Sorumluluk: Salgın Deneyimimiz”. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi 2/22 (2020), 203-217.
• Yıldız, Sevgi. “Sosyal Bilimlerde Örnekleme Sorunu: Nicel ve Nitel Paradigmalardan Örnekleme Kuramına Bütüncül Bir Bakış”. Kesit Akademi Dergisi 3/11 (2017), 421-442.
• Yılmaz, Abdullah. “İslamî Düşüncede Bilginin Mahiyeti, Kısımları ve Değeri”. İlahiyat 9 (Aralık 2022), 73-89.
• “T.C MEB Ortaöğretim Genel Müdürlüğü Ortaöğretim Kurumlarının Amaçları”. T.C MEB, 2023. https://ogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2022_12/06121413_okul_turleri.pdf
• “T.C Milli Eğitim Bakanlığı Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (Ortaöğretim 9. 10. 11. 12. Sınıflar)”, 2018. https://dogm.meb.gov.tr/www/ogretim-programlari/icerik/14
• “T.C Milli Eğitim Bakanlığı: Ortaöğretim Fen Lisesi Biyoloji Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli”. T.C MEB. Erişim 17 Haziran 2025. https://mufredat.meb.gov.tr/
• “T.C Milli Eğitim Bakanlığı: Ortaöğretim Fen Lisesi Fizik Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli”. T.C MEB, 2024. https://mufredat.meb.gov.tr/
• “T.C Milli Eğitim Bakanlığı: Ortaöğretim Fen Lisesi Kimya Dersi (9, 10, 11 ve 12. Sınıflar) Öğretim Programı, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli”. T.C MEB. Erişim 17 Haziran 2025. https://mufredat.meb.gov.tr/