Yozgat ilinde yetiştirilen önemli tarla bitkilerinin üretimi ve karşılaştırmalı maliyet, gelir ve kâr analizi

Year 2025, Volume: 31 Issue: 1, 149 - 158, 30.06.2025

Nizamettin Erbaş

https://doi.org/10.24181/tarekoder.1640889

Abstract

Amaç: Bu çalışmanın amacı, Yozgat ilinde yetiştirilen önemli tarla bitkilerinin üretim ve verim durumları ile, masraf, maliyet, gelir ve kâr analizinin yapılarak, Türkiye ortalaması ve diğer araştırma sonuçları ile karşılaştırmaktır.
Tasarım/Metodoloji /Yaklaşım: Çalışmada, incelenen tarla bitkilerinin yetiştirildiği Yozgat ili Merkez ilçesi incelenmiştir. Çalışmanın ana materyalini, hem birincil veriler ve hem de ikincil veriler oluşturmuştur. Birincil veriler, Yozgat ili Merkez ilçesinde üreticilerle yüz yüze görüşmeler sonucu doldurulan “Ürün Maliyet Çizelgesi”nden oluşmaktadır. Ürün Maliyet Çizelgesi İl Tarım ve Orman Müdürlüğünden temin edilmiş olup, 2023 yılına ait verileri kapsamaktadır. İkincil veriler ise, Türkiye İstatistik Kurumundan elde edilen “Bitkisel Üretim İstatistikleri”, “Tarım Ürünleri Fiyat İstatistikleri” ve “Tarımsal Girdi Fiyat Endeksi”nden oluşmaktadır. Çalışmada, her ürün için ortalama verim, üretim masrafları, birim maliyet, brüt gelir, brüt kâr, net kâr ve nispi kâr oranları ayrı ayrı hesaplanmış ve değerlendirilmiştir.
Bulgular: Araştırma bulgularına göre; ilde 2023 yılında buğday üretim maliyeti 5.39 TL/kg ve nispi kâr 1.36; arpa üretim maliyeti 5.22 TL/kg ve nispi kâr 1.18; kuru fasulye üretim maliyeti 18.17 TL/kg ve nispi kâr 1.78; nohut üretim maliyeti 14.16 TL/kg ve nispi kâr 1.67; yeşil mercimek üretim maliyeti 15.43 TL/kg ve nispi kâr 1.33; kuru soğan üretim maliyeti 3.62 TL/kg ve nispi kâr 2.08; şeker pancarı üretim maliyeti 1.00 TL/kg ve nispi kâr 1.88; patates üretim maliyeti 4.23 TL/kg ve nispi kâr 1.86 olarak hesaplanmıştır. Çiftçi en fazla kuru soğan üretiminden, en az ise arpa üretiminden nispi kâr elde etmiştir. En yüksek net kârın bakliyat üretiminden elde edildiği belirlenmiştir. Çalışmada, ayrıca tarımsal girdi fiyat endeksindeki gelişmeler de incelenmiş olup, 2020 yılından sonra endekste daha belirgin bir artış olduğu saptanmıştır.
Özgünlük/Değer: Son yıllarda girdi fiyat endeksinde görülen hızlı yükseliş, ürün maliyetini de olumsuz yönde etkilemektedir. Çalışmada, ürün maliyetleri ile birlikte, girdi fiyat endeksindeki gelişmeler de ortaya konulmuştur. Bu kapsamda çalışma, Tarım ve Orman Bakanlığının girdi ve ürün maliyetlerini azaltıcı politikalar geliştirmesi açısından önem arz etmektedir.

Keywords

Birim ürün maliyeti, net gelir, nispi kâr, tarımsal girdi fiyat endeksi, üretim masrafları

Production and comparative cost, income and profit analysis of important field crops grown in Yozgat province

Abstract

Purpose: The principal purpose of this study is to compare by analyzing production and yield quantitıes, and expense, cost, income and profit of important field crops grown in Yozgat province with the Turkish average and other research results.
Design/Methodology/Approach: The main material of the study consists of both primary and secondary data. Primary data consisted of the ‘Crop Cost Schedule’ filled in by the technical staff of the Provincial Directorate of Agriculture and Forestry consequence of meeting face-to-face with farmers in the central district of Yozgat province. The Crop Cost Schedule was obtained from the Provincial Directorate of Agriculture and Forestry, and contained data for the year 2023. The secondary data of the study also consisted of ‘Crop Production Statistics’, ‘Agricultural Products Price Statistics’ and ‘Agricultural Input Price Index’ obtained from the Turkish Statistical Institute. In the study, average yield, production costs, unit cost, gross income, gross profit, net profit and relative profit rates were calculated and evaluated separately for each crop.
Findings: According to the research findings; in the province in 2023, the wheat production cost was detected as 5.39 TL/kg and a relative profit is 1.36; barley production cost is 5.22 TL/kg and relative profit is 1.18; dry beans production cost is 18.17 TL/kg and relative profit is 1.78; chickpea production cost is 14.16 TL/kg and relative profit is 1.67; green lentil production cost was calculated as 15.43 TL/kg and relative profit as 1.33; onion production cost as 3.62 TL/kg and relative profit as 2.08; sugar beet production cost as 1.00 TL/kg and relative profit as 1.88; potato production cost as 4.23 TL/kg and relative profit as 1.86. The farmer gained the most relative profit from onion production and the least from barley production. It was determined that the highest net profit was obtained from pulses. In the study, developments in the agricultural input price index were also analysed, and it was detected that there was a more significant increase in the index, after 2020.
Originality/Value: The rapid increase in the input price index in recent years has affected crop costs negatively. In the study, developments in the input price index along with crop costs were also presented. In this context, the study is important for the Ministry of Agriculture and Forestry to develop policies to reduce input and crop costs.

Keywords

Unit product cost, net income, agricultural input price index, production expenses

References

• Açıl, A. F. 1977, “Tarımsal Ürün Maliyetlerinin Hesaplanması ve Memleketimiz Tarımsal Ürün Maliyetlerindeki Gelişmeler”, A.Ü.Z.F. Yayınları: 665, Ankara.
• Aksöz, İ. (1988), “Maliyet Hesapları”, E.Ü. Tekstil Fakültesi Yayınları No:12, İzmir.
• Altıntaş, G. (2014), “Tokat, Amasya, Yozgat ve Sivas yörelerinde yetiştirilen bazı tarım ürünlerinin 2013 yılı üretim girdileri ve maliyetleri”, Orta Karadeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, Enstitü Yayın, 261, 23.
• Arslan, G. ve Öztürk, S. (2021), “Türkiye'de tarım sektörünün temel sorunları ve uygulanan tarım politikalarının Türkiye ekonomisi üzerine etkileri: 2000-2018”, (Master's thesis, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi).
• Ayçiçek, M. ve Karakaya, E. (2022), “Bingöl ili kuru fasulye üreten işletmelerin mevcut durumu ve ekonomik analizi”, Ziraat Fakültesi Dergisi, 17(2), 129-138.
• Aydın, B., Özkan, E., Çobanoğlu, F., Gürbüz, M. A., Kurşun, İ. Ve Kayhan, İ. E. (2022), “Edirne ilinde buğday üretiminde girdi kullanımı ve karşılaştırmalı maliyet analizi”, Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 19(1), 111-119.
• Ayyıldız, M., Tengiz, Z. M., Çiçek, A. ve Ayyıldız, B. (2022), “Yozgat İlinde Yetiştirilen Bazı Tarla Ürünlerinin Maliyet Analizi”, Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 11(2), 98-106.
• Bayramoğlu, Z., Göktolga, Z. G. ve Gündüz, O. (2005), “Tokat ili zile ilçesinde yetiştirilen bazı önemli tarla ürünlerinde fiziki üretim girdileri ve maliyet analizleri”, Tarım Ekonomisi Dergisi, 11(1 ve 2), 101-109.
• Birinci, A. ve Küçük, N. (2011), “Erzurum ili tarım işletmelerinde buğday üretim maliyetinin hesaplanması/Calculating wheat production cost on the farms in Erzurum Province”, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 35(3-4).
• Bursal, N. ve Ercan, Y. (1992), “Maliyet Muhasebesi-İlkeler ve Uygulama”, Der Yayınları,4. Basım, İstanbul.
• Cinemre, H. A. ve Kılıç, O. (2011), Tarım Ekonomisi”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Kitabı, No:11 (4. Baskı). Samsun.
• Çetin, B. ve Tipi, T. (2007), “Tarım Muhasebesi”, Nobel Akademik Yayıncılık.
• Eraktan, G. (1989), “Tarım Politikası I”, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları Yayın, (1163), 192.
• Ergelen, O. (2024), “Türkiye Tarımında Kendi Kendine Yeterlilik= Self Sufficiency in Agriculture in Turkiye”, (Master's thesis, Sakarya Üniversitesi).
• Erkuş, A., Bülbül, M., Kıral, T., Açıl, A. F. ve Demirci, R. (1995), “Tarım Ekonomisi”, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Eğitim Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayın no:5, Ankara.
• Erkuş ve Demirci, (1996), “Tarımsal İşletmecilik ve Planlama”, AÜZF Yayın No:1435, Ankara.
• Gökdoğan, O., Olçay, N. ve Bayhan, A. K. (2016), “Karaman İlinde Kuru Fasulye Yetiştiriciliğinde Mekanizasyon Girdi ve Maliyetlerinin Belirlenmesi”, Journal of Agricultural Faculty of Gaziosmanpaşa University (JAFAG), 33(Ek Sayı), 42-51.
• Güldal, H. T. (2016), “Buğday yetiştiriciliğinde toprak analizi sonucuna göre kullanılan gübrenin maliyete etkilerinin belirlenmesi: Konya ili Cihanbeyli ilçesi örneği”, (Master's thesis, Ankara Üniversitesi).
• Habalı, E. (2010), “Türkiye’de planlı dönemde uygulanan tarımı destekleme politikaları; dünü, bugünü ve geleceği”, (Master's thesis, Akdeniz Üniversitesi).
• İnan İ. H. (2006), “Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği”. Avcı Ofset, İstanbul, 372 s.
• İnan, İ. H. (2017), “Tarımsal İşletme Yönetimi”, İdeal Kültür Yayıncılık, 1. Basım, 120 s.
• İTB. (2024), “Buğday Sektör Raporu”, İzmir Ticaret Borsası Nisan-2024.
• Karadaş, K., Bakçı, C. ve Kadirhanoğulları, İ. H. (2018), “Midyat ilçesi (Mardin) tarım işletmelerinde mercimek üretim maliyetinin hesaplanması”, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 49(2), 118-123.
• Ken, E. (2023), “Tarımsal destekleme uygulamalarının ürün geliri, girdiler, üretim maliyeti, brüt kâr değeri ve net kâr değeri üzerine etkileri: Denizli ilinde kekik üretimi örneği”, Ejons International Journal, 7(2), 125-138.
• Kıral, T., Kasnakoğlu, H., Tatlıdil, F., Fidan, H. ve Gündoğmuş, E. (1999), “Tarımsal ürünler için maliyet hesaplama metodolojisi ve veri tabanı rehberi”, TKB Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü Yayınları, 37.
• Konuk, A. (2024), “Tarım işletmelerinde muhasebeleştirme sürecinin incelenmesi ve TMS-41 standardının karşılaştırılması: Gaziantep fıstığı yetiştiriciliği üzerine örnek uygulama” (Master's thesis, Hasan Kalyoncu Üniversitesi).
• Kumbasaroğlu, H. ve Dağdemir, V. (2010), “Erzurum ilinde tarım makinelerine sahip olan ve olmayan işletmelerde patates, şeker pancarı ve ayçiçeği'nin üretim maliyeti”, Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 7(2), 15-24.
• Öztürk, A. (2019), “Seydişehir ilçesinde nohut yetiştiriciliği yapılan tarım işletmelerinin ekonomik analizi”, Selçuk Üni. Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• Pezikoğlu, F. (2006), “Türkiye'de sürdürülebilir tarım uygulamaları ve yönlendirilmesi için gerekli politikaların belirlenmesi”, (Doctoral dissertation, Bursa Uludag University).
• Rebane, M., Parts, V. ve Värnik, R. (2016), “Calculation of product cost in dairy farming: examples from Estonia”, In Proceeding of the 2016 International Conference ‘Economic Science for Rural Development (No. 42, pp. 268-273).
• Rehber, E. ve Tipi, T. (1993), “Tarımsal işletmecilik ve planlama”, Uludağ Üniversitesi Güçlendirme Vakfı Yayın, 84, 31.
• Semerci, A. (2021), “Tarımsal destekleme uygulamalarının ürün geliri, üretim maliyeti ve brüt kâr değeri üzerine etkileri”, Ejons International Journal on Mathematic, Engineering and Natural Sciences, 5(18), 169-185.
• Taşcı, R. ve Oğuz, C. (2014), “Buğday üretim maliyetleri ve üreticilerin çeşit tercihleri; Ankara ili Haymana ilçesi örneği”, XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi, 606-613s.
• TOM. (2023), “Tarım ve Orman İl Müdürlüğü-Ürün Maliyet Çizelgesi”.
• TÜİK. (2023a), “Yıllık Gayrisafi Yurt İçi Hasıla, 2023”, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Yillik-Gayrisafi-Yurt-Ici-Hasila-2023-53450
• TÜİK. (2023b,c,d), “Bitkisel Üretim İstatistikleri”, https://www.tuik.gov.tr/
• TÜİK. (2023e), “Tarımsal Girdi Fiyat Endeksi”, https://www.tuik.gov.tr/
• TÜİK. (2023f), “Tarım Ürünleri Fiyat İstatistikleri”, https://www.tuik.gov.tr/
• Uzundumlu, A. S. ve Sezgin, A. (2017), “Erzurum İli’nde Arpanın Üretim Maliyeti”, Journal of the Institute of Science and Technology, 7(2), 321-326.
• Yılmaz, H., Demircan, V. Erel, G. (2006), “Bazı önemli patates üreticisi illerde patates üretim maliyeti ve gelirinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi”, Ziraat Fakültesi Dergisi, 1(1), 22-32.