MÜTAREKE DÖNEMİNDE İTİLAF DEVLETLERİNİN HAPİSHANELERDEN MAHKÛMLARI TAHLİYE ETMESİ

Year 2020, Issue: 7, 95 - 116, 30.07.2020

Bahtiyar Dedeoğlu

Abstract

Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’nı kaybetmesinin ardından 30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan Mondros Mütarekesi, galip İtilaf Devletlerine Osmanlı topraklarında geniş haklar tanımıştır. Bu haklar İtilaf Devletleri tarafından suiistimale uğramıştır. İstanbul’u ve Anadolu’yu işgal eden İtilaf Devletleri buralarda Osmanlı Devleti’nin kurum ve kuruluşlarına müdahalelerde bulunmuştur. Bilhassa mütarekeye dayanarak hapishanelerden yapılan tahliyeler bir yerden sonra meşruiyetini kaybederek bu uygulama haksız bir şekilde tatbik edilmiştir. Bu çalışmada İtilaf Devletlerinin mütarekenin ilgili hükmünün dışında hareket ederek adi suçlar işleyen gayrimüslimleri ve kendi lehlerine çalışan Türkleri hapishanelerden ne şekilde çıkardığı ve bu tahliyelerin merkez İstanbul dışında Anadolu’da da yapıldığı ele alınmıştır. Çalışma Osmanlı arşiv belgelerine, hatırata, araştırma eserlerine göre yapılmıştır.

Keywords

İtilaf Devletleri, Osmanlı Devleti, Hapishane, Mondros Mütarekesi

References

• ADIVAR, Halide Edip, Türk’ün Ateşle İmtihanı, I, Cumhuriyet Yayınları, 1998.
• AKŞİN, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, I, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2004.
• ATA, Ferudun, “Mütareke Döneminde İtilaf Devletlerinin Hapishanelere Müdahaleleri ve Gayrimüslim Mahkûmları Tahliye Etmeleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XX/60 (Kasım 2004).
• BARAN, Tülay Alim, “İtilaf Devletleri’nin Hapishaneler Üzerindeki Denetimi”, Belleten, C. LXXII, S. 63 (Nisan 2008), s.159.
• BERBER, Engin, Sancılı Yıllar: 1918-1922, Ayraç Yayınevi, Ankara 1997.
• BOZKURT, Abdurrahman, İtilaf Devletlerinin İstanbul’da İşgal Yönetimi, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2014.
• BUDAK, Mustafa, “Mütareke Döneminde İtilaf Devletleri Müdahaleleri”, İlmi Araştırmalar, S:5 (1997).
• ÇELİK, Yüksel, “Hapishane Tarihimizden Bir Kesit: Üsküdar Paşakapısı Tevkifhanesi ve Mütareke Döneminde İşgali”, Belleten, C. LXXII, S. 264,(Ağustos 2008).
• ÇETİNKAYA, Ali, Milli Mücadele Hatırları, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1993.
• ERTÜRK, Hüsamettin, İki Devrin Perde Arkası, haz. Samih Nafiz Tansu, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2011.
• KÜTÜK, Abdurrahman, Kurtuluş Savaşı'nda Yukarı Çukurova, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van 2013.
• OKUR, Mehmet, “İtilaf Devletleri’nin İstanbul’daki Faaliyetleri, Osmanlı Hükümetleri Üzerindeki Etkileri ve Hükümetlerin Tutumu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XIX, S. 57 (Kasım 2003)
• ________, Milli Mücadelede Karadeniz Bölgesine Yönelik İngiliz Faaliyetleri, Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara 2006.
• ORAL, Atilla, İşgalden Kurtuluşa İstanbul, Demkar Yayınevi, İstanbul 2013.
• ÖZÇELİK, Mücahit, “Mütareke Dönemi’nde Hapishanelerin Durumu”, Hacettepe Üniversitesi Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, S. 14 (Güz 2011).
• PEET, William Wheelock, “Kent Yönetimi”, İstanbul 1920, ed. Clarance Richard Johnson, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2013.
• SAYLAN, Gürkan Fırat, 1918-1923 Yılları Arasında İtilaf Devletleri’nin İstanbul ve Çevresindeki Faaliyetleri, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2010.
• SONYEL, Salahi R.,, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, I, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1987.
• ________, İngiliz İstihbarat Servisi’nin Türkiye’deki Eylemleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1995.
• SÖYLEMEZOĞLU, Galîp Kemali, Başımıza Gelenler, Yakın Bir Mazinin Hatıraları, Mondros’tan Mudanya’ya, İstanbul 1939.
• ŞİMŞİR, Bilal N., Malta Sürgünleri, Bilgi Yayınevi, Ankara 1985.
• YALMAN, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim (1888- 1922), I, haz. Erol Şadi Erdinç, İstanbul 1997.
• YILDIZTAŞ, Mümin, Mütareke Döneminde Suç Unsurları ve İstanbul Hapishaneleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1997.