ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİNDE MESLEKİ VE TEKNİK OKULLARIN SERGİ DÜZENLEME GELENEĞİ: 1938 YILI KIZ ENSTİTÜLERİ VE SANAT OKULLARI SERGİSİ ÖRNEĞİ

Year 2020, Issue: 7, 169 - 196, 30.07.2020

Mine Demir

Abstract

Erken Cumhuriyet döneminde yerli üretimin teşvik edilmesi, mesleki ve teknik eğitimin özendirilmesi ve yeni iş sahalarının topluma tanıtılması amacıyla sergiler düzenlemekteydi. Özellikle sanayinin her sahasında ihtiyaç duyulan nitelikli işgücünün nasıl yetiştiğini anlatan adeta “canlı bir kitap” olarak kabul edilen okul sergileri dönemin milli, iktisadi ve eğitim politikaları içinde önemli yer edindi. Mesleki ve teknik eğitim kurumları bir yıllık eğitim süreci sonunda ürettikleri ürünleri, kullanılan yeni teknolojileri, makine ve ekipmanları düzenledikleri sergilerde teşhir ediyorlardı. Öğrencilerin birebir imalat yaptıkları bu sergiler, sanayileşmenin ilk adımlarının atıldığı bir dönemde üretim tekniklerinin yaygınlaşmasına katkı sağlıyordu. Diğer taraftan mamul ürünlerin kullanım alanlarının öğretilmesi, girişimcilerin özendirilmesi ve ürünlerin tanıtılmasına zemin hazırlanarak genç Cumhuriyet’in sanayi politikaları desteklenmekteydi. Okul sergileri, meslek okullarındaki öğretmen ve öğrencilerin emeklerini toplumla buluşturduğu yegâne mecralardı. Açılışlarında daima devlet erkânının hazır bulunduğu bu organizasyonlar genellikle okulun kendi binasında ve kendi imkânları ölçüsünde müstakil olarak düzenlenmekteydi. İlk kez 21 Mayıs 1938 tarihinde ülkedeki tüm mesleki ve teknik eğitim kurumlarının müşterek katılımıyla bir sergi düzenlendi. Kız Enstitüleri ve Sanat Okulları Sergisi kamuoyunda oldukça ses getirdi. Sergi, alanında bir ilk olmanın yanı sıra dönemin milli politikalarına hizmet etmesi bakımından da ön plana çıktı. Zira 1938 yılı sergisi sanayideki kalkınma adımlarının bir göstergesi olup gerek yeni neslin gerekse Türk sanayinin geleceğini izah etmekteydi. Bu çalışmada 1938 yılı Kız Enstitüleri ve Sanat Okulları Sergisinin düzenlenme amacı, ne şekilde düzenlendiği, siyasi ve politik arka planı ve serginin toplumsal yansımaları ele alınacaktır. 1930’lu yıllarda sanayi, iktisadi ve eğitim politikaları çerçevesinde okul sergilerinin yeri ve önemi üzerine değerlendirmeler yapılacaktır.

Keywords

Türkiye Cumhuriyet, Sergi, Mesleki Eğitim, Sanat Okulları, Sanayileşme, Milli İktisat

References

• 1930 Sanayi Kongresi Raporlar Zabıtlar, Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti Yayınları, Ankara, 1930.
• Maarif İstatistiği 1938-1939, Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, Ulusal Matbaa, Ankara, 1942.
• Meslekî Tedrisatın İnkişaf Plânı, Maarif Vekilliği Yayınları, Maarif Matbaası, İstanbul, 1939.
• DEMİR, Mine, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kadın Eğitiminde Biçki Dikişin Yeri (1908-1952), Libra Kitap, İstanbul, 2019.
• DEWEY, John, Türkiye Maarifi Hakkinda Rapor, Maarif Vekilliği Yayınları, Devlet Basımevi, İstanbul, 1939.
• KAYA, Asil, Harabeler Üzerinde Cumhuriyet Abidesi İzmir Fuarı, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İzmir, 2016.
• SAKAOĞLU, Necdet, Türkiye Eğitim Tarihi 11-20. Yüzyıllar, Alfa Yayınları, İstanbul, 2018. Makaleler
• AKARPINAR, “R. Bahar Tarım Toplumundan Sanayi Toplumuna Geçişte Panayır-Sergi Fuar-Festivalin Durumu ve Türkiye Örneği”, Milli Folklor, Sayı: 64, 2004, 25-36.
• AKPOLAT, Mustafa S., “Mimar Şevki Balmumcu'nun ve Ankara Sergi Evi Binası'nın Üzüntü Verici Öyküsü”, Kebikeç, Sayı:16, 2003, s. 309-321.
• ALKAN, Cevat, “Türk Milli Eğitim Sisteminin Mesleki ve Teknik Eğitim Boyutu”, 75 Yılda Eğitim, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 1999, s.223-236.
• ARIĞ, Ayten Sezer, “Ankara’da Modanın Öncüsü Bir Okul: İsmet Paşa Kız Enstitüsü”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl:7, Sayı:4, Güz 2011, s. 3-15.
• ATAY, Falih Rıfkı, “Yeni Sergide Gördüklerimiz”, Ulus, 12 Mayıs 1938, s.1,6.
• BAYDAR, N., “Sergi-Mekteb”, Ulus, 24 Mayıs 1938, s.5.
• ERTEM, Sadri, “Bir Serginin Manası”, Kurun, 24 Mayıs 1938, s.5.
• KANCA, Haluk, “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Uluslararası Osmanlı Fuarı: 1863- Sergi-i Umumi-i
• Osmanî”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı: 5, 2013, s. 159-187.
• ÖNSOY, Rıfat, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Katıldığı İlk Uluslararası Sergiler ve Sergi-i Umumi-i Osmani (1863 Osmanlı Sergisi)”, Belleten, Sayı:185, 1984, s.195-235.
• ÖZALP, Reşat, “Türkiye’de Yüz Yıllık Mesleki ve Teknik Öğretim”, Mesleki ve Teknik Öğretim Dergisi, Yıl:9, Sayı:104, Ekim 1961, s.17-121.
• SOYDAN, Aynur, “Kadın Kimliğinin Oluşması Çerçevesinde Mesleki ve Teknik Eğitim (Cumhuriyet İdeolojisinin Kuruluş Sürecinde Kız Enstitüleri 1923-1940)”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Sayı:1, Yıl 1/2002, s. 271-273.
• SUNEL, Kemal Zaim, “Omer Buyse ve Mesleki ve Teknik Öğretim Hakkında”, Mesleki ve Teknik Öğretim Dergisi, Yıl:9, Sayı:104, Ekim 1961, s.122-123.
• TAN, Mine, “Toplumsal Değişim ve Eğitim: Kadın Bakış Açısından”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, cilt: 27, sayı:1, 1994, s.83-96.
• TUNA, Serkan, “Mütareke İstanbul’unda Türk Sanayi Sergisi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: XVI. Sayı: 32, Bahar 2016, s. 243-287.
• TURAN, Kemal, “Kurtuluş Savaşı'ndan Cumhuriyete Işık Veren Eğitimcilerimiz”, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, Yıl:4, Sayı:44, Ekim 2003.
• ÜLGEN, Hasan Bedrettin, “Meslekî Tedrisatın İnkişafı İçin Yeni Tedbirler Almıyor”, Vakit, 22 Ağustos 1939, s.6.
• ÖZCENGİZ, Zuhal, Kuruluş Döneminde Türk Operası (19. Yüzyıl Ortasından 1950'ye Kadar), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2006.
• ÖZSUCA, Fatma Filiz, Yerli Mallar Sergileri – Erken Türkiye Cumhuriyeti Uygulamaları, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2019.
• SARIDOĞAN, Özcan, Tasarruf ve Yerli Malı Haftası Kutlamaları (1929-1949), İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2014.
• USLU, Menekşe Yıldız, Osmanlı Devleti’nin Yurtdışında Katıldığı Uluslararası Sergiler, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2016.