OSMANLI DEVLETİ’NİN AVUSTURYALI SAVAŞ ESİRLERİNE KARŞI TUTUM VE POLİTİKASI (1788-1793)

Year 2021, Issue: 8, 379 - 408, 27.01.2021

Levent Düzcü

Abstract

Bu makale 1788-1792 Osmanlı-Avusturya, Rusya Savaşı sırasında Osmanlı-ların eline düşen Avusturyalı esirleri konu almakta; Osmanlıların esirlere karşı olan tutumunu ve bu tutumdan ortaya çıkan politikayı irdelemektedir. Savaşla beraber başlayan esaret ile binlerce Avusturyalı esir, Balkanların merkezi sayılabilecek bir nokta olan Rusçuk’ta toplanmış ve oradan Rume-li, Ege adaları, İstanbul ve Anadolu’ya dağıtılmıştır. Esirler gerek Müslü-man gerekse gayrimüslim şahıslara köle statütüsünde verilmenin yanında tersane ve zindan gibi yerlerde de alıkonulmuştur. Elbette binlerce esire karşı nasıl bir muamele yapıldığını tam olarak tespit etmek oldukça zordur; sadece elimizde mevcut Osmanlı arşiv kayıtlarına dayalı olarak bazı çıka-rımlar yapılabilir. Barış antlaşmasının yapılması ile birlikte Avusturya dev-leti hâliyle Osmanlı’nın elinde bulunan esir tebaasının peşine düşmüş, iade süreci başlamıştır. Elçiler üzerinden yapılan iade teşebbüsü ile uzun sürecek bir diplomasi yaşanacaktır. Burada öne çıkan iki önemli sorun vardır: Birin-cisi esirlerin çok farklı bölge ve şehirlere dağılması nedeniyle, iade işlemleri sırasında esirlerin toplanmasında yaşanan güçlük; ikincisi ise esirlerden Müslüman olan Avusturyalılardan dolayı Osmanlı ile Avusturya arasında yer yer yaşanan kriz. Makale Osmanlı Devleti’nin ve özellikle de yöneticile-rinin, eldeki mevcut Avusturya esirlerine karşı tutumunu, yine dönemin yöneticilerinin yazdıkları kayıtlar üzerinden incelerken, ister istemez devle-tin bu konudaki davranış eğilimlerini ve bu eğilimlere bakarak genel bir politikasının varlığına işaret etmektedir.

Keywords

Osmanlı, Avusturya, Esir, Elçi, İslam

References

• Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, Cilt 3, Ali Bey Matbaası, 9 Şevval 1292.
• ASLAN, Halide, Tanzimat Döneminde İhtida (1839-1876), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2008.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Avusturya”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt 4, İstanbul, 1991, s. 175.
• BOZKURT, Nurgül, Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı – Avusturya Münasebetleri (1740-1788), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta, 2000, s. 105-110.
• BOSTAN, İdris, Kürekli ve Yelkenli Osmanlı Gemileri, Bilge Yayım Habercilik, İstanbul, 2005.
• ÇAKIR, İbrahim Etem, “Osmanlı Toplumunda Köle ve Cariyeler, Sofya 1550-1684 “, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 36, Konya, 2014.
• DEMİR, Alpaslan, “Tahrir Deftlerine Göre 16. Yüzyılda İhtida Hareketleri”, Gazi Türkiyat, Sayı 4, Güz 2009, s. 199-204.
• ERİM, Neşe, “Osmanlı İmparatorluğunda Kalebendlik Cezası ve Suçların Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme”, Osmanlı Araştırmaları, Cilt IV, Editör: Halil İnalcık-Nejat Göyünç-Heath W. Lowry, İstanbul, 1984.
• KOÇAK, Zülfiye, “ 1787-1792 Osmanlı Rus Savaşında Değişen Dengeler Ve Yaş Antlaşması“, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXII / 2, 2017, s. 464.
• KÖSE, Ali, “İhtida”, TDVİA, Cilt 21, Ankara, 2000, s. 554-558.
• KURTARAN, Uğur, Osmanlı-Avusturya Diplomatik İlişkileri, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat, 2006.
• ÖZEL, Ahmet, “Esir”, TDVİA, Cilt 11, Ankara, 1995.
• Şemseddin Sami, Kâmus-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1995.
• TURHAN, Fatma Sel, “1788-1791 Osmanlı-Avusturya Savaşı Sırasında Alınan Savaş Esirleri Meselesi”, Studies of the Ottoman Domain, Cilt 8, Sayı: 14, Şubat 2018, ss. 13-42.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Cilt IV, TTK, 5. Baskı, Ankara, 1995.
• YILDIZ, Yusuf, Kanuni-Şarlken-Busbecq: Osmanlı-Habsburg İlişkileri, TTK, Ankara, 2013.