MONDROS MÜTAREKESİ DÖNEMİNDE SERMUHARRİR OLDUĞU GAZETELERE GÖRE HASAN TAHSİN RECEB VE İTTİHATÇILARA BAKIŞI (6 Kasım 1918-15 Mayıs 1919)

Year 2022, Issue: 11, 3 - 87, 13.09.2022

Muhammet Güçlü

Abstract

Bu çalışmada gerçek Tahsin Efendi/Hasan Tahsin’in ve onun kimliğini kullanan Nevres Bey/Osman Nevres’in hayatı yeni bilgiler çerçevesinde değerlendirilmiştir. Ayrıca İttihat ve Terakki ile Teşkilat-ı Mahsusa üyesi Hasan Tahsin Receb’in ticaret yapmak amacıyla İzmir’e gelmesinde Talat Paşa ile Mahmut Celal Bey’in (Bayar) rolü üzerinde durulmuştur.
Mondros Mütarekesi sonrası Hasan Tahsin Receb’in Hukuk-u Beşer, Öz Hukuk-u Beşer, Sulh ve Selamet ve yeniden Hukuk-u Beşer adlı gazeteler çıkarması ele alınmıştır. Söz konusu gazetelerin hepsinin mesul müdürlüğünü yapan Dr. Avni Muhiddin Bey’in hayatından ilk defa kesitler verilmiştir. Ayrıca Hasan Tahsin Receb’in Sulh ve Selamet Cemiyeti/Fırkası ile ilişkisi, fırkanın yönetiminde görev alması, önce Öz Hukuk-u Beşer adlı gazetesini fırkanın naşir-i efkarı ilan etmesi sonra fırkanın adıyla bir gazete çıkarması üzerinde durulmuştur.
Hürriyet ve İtilaf Fırkası’nın yeniden faaliyet geçmesiyle bizzat Damat Ferit Paşa hükümetlerinin kurulması İttihatçılara karşı uygulamaları hızlandırmıştır Bu kapsamda Hasan Tahsin Receb de gazetelerinde İttihat ve Terakki ile fırkanın İzmir mensupları (Anadolu ve Duygu gazeteleri sahip ve sermuharriri Haydar Rüştü, Vali Rahmi, Sanayi Mektebi Müdürü Sezai Bey, Alaiyeli Mahmut vb.) hakkında çeşitli yazılar yazdığı görülmektedir. Ayrıca çalışmada Mondros Mütarekesi sonrası Hasan Tahsin Receb’in Sulh ve Selamet ile Hürriyet ve İtilaf Fırkası çizgisine nasıl geldiği ve kendisini ilk mektepten itibaren yetiştiren İttihatçılara hangi sözlerle saldırdığının kanıtları kendi kaleminden görülecektir. İlaveten vatan, millet ve Damat Ferit Paşa’ya bakışını yine başyazılarından örneklerle ortaya koyacağız.

Keywords

Hasan Tahsin Receb, Osman Nevres, İzmir, İttihat ve Terakki Fırkası, Mondros Mütarekesi

HASAN TAHSİN RECEB AND HIS VIEWS ON THE UNIONISTS DURING THE PERIOD OF THE ARMISTICE OF MUDROS ACCORDING TO THE NEWSPAPERS IN WHICH HE WAS THE LEAD WRITER (November 6, 1918-May 15, 1919)

Abstract

In this study, the life of the real Tahsin Efendi/Hasan Tahsin and Nevres Bey/Osman Nevres, who used his identity, are evaluated within the framework of new information. In addition, the role played by Talat Pasha and Mahmut Celal Bey (Bayar) in the arrival of Hasan Tahsin Receb, a member of the Committee of Union and Progress and Teşkilat-ı Mahsusa, to Izmir to do business, is emphasized.
Hasan Tahsin Receb's publishing of newspapers named Hukuk-u Beşer, Öz Hukuk-u Beşer, Sulh ve Selamet and again Hukuk-u Beşer after the Armistice of Mudros are discussed. For the first time, sections from the life of Dr. Avni Muhittin, who was the responsible director of all the mentioned newspapers, are presented. On the other hand, Hasan Tahsin Receb’s relation with Sulh ve Selamet Community/Party, the office he took there, his declaration of Öz Hukuk-u Beşer newspaper as the public speaker of the party and then publishing a newspaper which carry the name of the party are emphasized.
With the re-activation of the Freedom and Accord Party, the practices against the Unionists accelerated as a result of the establishment of the governments of Damat Ferit Pasha. In this context, it is seen that Hasan Tahsin Receb wrote various articles in his newspapers about the Committee of Union and Progress and the Izmir members of the party (Haydar Rüştü; owner and lead writer of Anadolu and Duygu newspapers, Governor Rahmi, Sezai Bey; Director of Industry School, Alaiyeli Mahmut, etc.). In addition, in this study, the proofs of how Hasan Tahsin Receb came to agree with the ideas of Sulh ve Selamet and Freedom and Accord Party after the Armistice of Mudros and with what words he attacked the Unionists who trained him from primary school are cited from his own writings. In addition, his view of homeland, nation, and Damat Ferit Pasha with examples from his editorials are revealed.

Keywords

Hasan Tahsin Receb, Osman Nevres, İzmir, Committee of Union and Progress, Armistice of Mudros

References

• AFETİNAN, Ayşe, M. Kemal Atatürk’ün Karlsbald Hatıraları, Ankara, 1991, 2. bs.
• AFETİNAN, A. , İzmir İktisat Kongresi 17 Şubat-4 Mart 1923, 2. bs. , Ankara, 1989.
• Ahmet İzzet Paşa, İstiklal Harbi’nin Gerçekleri-Feryadım, C. 2, 2. bs., Yay. Haz. Süheyl İzzet Furgaç-Yüksel Kanar, İstanbul, 2017.
• AKSOY, Yaşar, Hasan Tahsin Yürekler Selanik ve İşgal İzmir’inden Hatıralar, 2. bs. , İstanbul, 2019, Kırmızı Kedi Yayınevi.
• AKYÜZ SİZGEN, Berna, “Silahçı Tahsin’in Girid Adlı Eseri Hakkında Bir İnceleme”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 59, Erzurum, 2017.
• Ali Kemal, Ömrüm, Yay. Haz. Zeki Kuneralp, İstanbul, 1985.
• ARIKAN, Zeki, Mütareke ve İşgal Dönemi İzmir Basını (30 Ekim 1918-8 Eylül 1922), Ankara, 1989.
• ARIKAN, Zeki, “Mihail Rodas’ın Anıları”, İzmir Kent Kültürü Dergisi, S. 6, Mart 2003.
• ARIKAN, Zeki, “Köylü Gazetesi ve İşgal”, Atatürk Yolu, S. 2, 1988.
• ARIKAN, Zeki, İzmir Basın Tarihi (1868-1938), İzmir, 2006.
• ATATÜRK, Kemal, Nutuk Vesikalar, Ankara, 1991, Vesika: 183.
• Atatürk’ün Not Defterleri I, Ankara, 2004.
• ATAY, Falih Rıfkı, Çankaya, Pozitif Yayınları, İstanbul, bty.
• AYAZ, Hakan, II. Meşrutiyet Döneminde Hasan Tahsin ve Gazeteciliği, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 2014.
• BARDAKÇI, Murat, Enver, 6. bs. , İstanbul, 2021.
• BAYAR, Celal, Ben De Yazdım-Milli Mücadeleye Giriş, İstanbul, 1997, C. 5, Sabah Kitapları 52.
• BAYAR, Celal, Ben De Yazdım-Milli Mücadeleye Giriş, İstanbul, 1997, C. 6, Sabah Kitapları 52.
• BAYUR, Yusuf Hikmet, Atatürk Hayatı ve Eserleri I-Doğumundan Samsun’a Çıkışına Kadar, Ankara, 1997, Tıpkı Basım.
• Berlin’den Türkler Geçti 1871-1945, Yayımlayanlar: Ingeborg Böer, Ruth Haerkötter, Petra Kappert, Giriş: Sabine Adatepe, Çev. Can Uralcan, İstanbul, 2012.
• Binbaşı Elhaç Rıza Tahsin, Tıp Fakültesi Tarihçesi (Mir’ât-ı Mekteb-i Tıbbiye), Eklerle Yay. Aykut Kazancıgil, C. II, İstanbul, 1991.
• BİRİNCİ, Ali, Hürriyet ve İtilaf Fırkası II. Meşrutiyet Devrinde İttihat ve Terakki’ye Karşı Çıkanlar, İstanbul, 1990, Dergah yayınları.
• BUXTON, Noel, Travels and Reflections, London, 1924.
• ÇALIŞLAR, İpek, Latife Hanım, 11. bs. , İstanbul, 2006.
• DİNAMO, Hasan İzzet, Kutsal İsyan, C. I, May Yayınları, İstanbul, 1966.
• Dr. Rıza Nur, Hayat ve Hatıratım, C. I, Yay. Haz. Abdurrahman Dilipak, İşaret Yayınları, İstanbul, 1992.
• DUMAN, Hasan, Osmanlı-Türk Süreli Yayınları ve Gazeteleri (1828-1928), C. 2, Ankara, 2000.
• DUMAN, Hasan, Osmanlı-Türk Süreli Yayınları ve Gazeteleri Katalogu (1828-1928), C. I, Ankara, 2000.
• ELMACI, Mehmet Emin, Kurtuluşun Lideri ve Gazetecisi Mustafa Kemal Atatürk ve Yunus Nadi, İstanbul, 2021, Cumhuriyet Kitapları.
• ERKİN, Behiç, Hatırat (1876-1958), Haz. Ali Birinci, 2. bs. , Ankara, 2019.
• Eski Harfli Türkçe Süreli Yayınlar Toplu Katalogu, Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Başkanlığı Yayınları, C. I, Ankara, 1987.
• GÖKDEMİR, Oktay (Yay. Haz.), Hukuk-u Beşer, İzmir, 2011.
• GÖRGÜLÜ, İsmet, On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, Balkan-Birinci Dünya ve İstiklal Harbi, Ankara, 2014.
• İNAL, Buğra, “Bir İngiliz Subayın Gözünden İzmir’in İşgali ve Yaşananlar”, Büyük Taarruz’un 90. Yılında Uluslararası Milli Mücadele Sempozyumu, Uşak, 2-4 Ekim 2012, C. II, Yay. Haz. Arzu Güvenç-Murat Saygın, Ankara, 2014.
• İzmir Fecayii, Yay. Haz. Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi, İzmir, 2020, İzmir Büyükşehir Belediyesi İzelman A.Ş.Yayını, No: 47904.
• HRİSTODULU, Hristos K., Mustafa Kemal ve Selanik Yaşamı, Çev. Burcu Yamansavaşçılar, İstanbul, 2008.
• KARAY, Refik Halit, Minelbab İlelmihrab-1918 Mütarekesi Devrinde Olan Biten İşlere ve Gelip Geçen İnsanlara Dair Bildiklerim, İstanbul, 1964.
• KAYA, Murat, Gazeteci ve Siyasetçi Olarak Haydar Rüştü Öktem (1885-1951), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya, 2018.
• KAYGUSUZ, Bezmi Nusret, Bir Roman Gibi, 2. bs. , İzmir, 2002.
• KOCATÜRK, Utkan, “Celal Bayar’la Bir Konuşma”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. II, S. 5, Mart 1986.
• KURAN, Ahmet Bedevi, İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler, Tan Matbaası, İstanbul, 1945.
• MEHMETEFENDİOĞLU, Ahmet, “Teşkilatın İki Elemanı Silahçı Hasan Tahsin’den Osman Nevres’e İki Hasan Tahsin”, Toplumsal Tarih, S. 185, Mayıs 2009.
• MEHMETEFENDİOĞLU, Ahmet, “Yeni Belgelerle İzmir Valisi Rahmi Bey’in Oğlunun Kaçırılması”, Tarih ve Toplum, C. 15, S. 88, Nisan 1991.
• MORALI, Nail, Mütareke’de İzmir Önceleri ve Sonraları, Yay. Haz. Erkan Serçe, İzmir, 2002.
• Osmanlı Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteşe’nin Anıları, Giriş: İsmail Yarar, İstanbul, 1986, Hürriyet Vakfı Yayınları.
• ÖKTEM, Haydar Rüştü, Mütareke ve İşgal Anıları, Haz. Zeki Arıkan, Ankara, 1991.
• ÖNDEŞ, Osman, Vahideddin’in Sırdaşı Avni Paşa Anlatıyor-Milli Mücadele ve Sürgün Yılları, İstanbul, 2012.
• ÖZEGE, Seyfettin, Bağış Kitapları Kataloğu, Kitap Adına Göre, C. 1-2, A-K, Haz. Ali Bayram-M. Şadi Çöğenli, Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi Yayınları, No. 4, Erzurum, 1978.
• ÖZVERİM, Melda, Mustafa Kemal ve Corinne Lütfü, 2. bs. İstanbul, 1998.
• PEKMEN, Mahir Said, 31 Mart Hatıraları-İsyan Günlerinde Bir Muhalif, Haz. Hasan Babacan-Servet Avşar, 2. bs. , Ankara, 2018.
• RENDA, M. Abdülhalik, Hatırat, Yay. Haz. Aytaç Demirci-Sabri Sayarı, İstanbul, 2018. Rıza Tevfik, Biraz da Ben Konuşayım, Yay. Haz. Abdullah Uçman, 3. bs. , İstanbul, 2013.
• Salih Zeki, “Hep mi Ateş, Kan?”, Sulh ve Selamet, 24 Kanunusani 1335/1919, No. 21.
• SEVİNÇLİ, Efdal, “Hukuk-u Beşer’in 106 Yıldır Kayıp Sayısı”, 9 Eylül İzmir Gazetesi, 18 Haziran 2022.
• SORGUÇ, Erdoğan, 19 Aralık 1918-19 Aralık 2018 “İlk Kurşun”un 100. Yılına Armağan, İzmir, 2018.
• SORGUÇ, Erdoğan, İzmir’in İşgali ve Sözde İlk Kurşun, Cinius yayınları, İstanbul, 2019.
• SÜRGEVİL, Sabri, II. Meşrutiyet Döneminde İzmir, İzmir, 2009.
• ŞENOCAK, Bülent, Levant’ın Yıldızı İzmir-Levantenler, Rumlar, Ermeniler ve Yahudiler, 3. bs. , İzmir, 2008.
• ŞİMŞEK, Nurettin, Teşkilat-ı Mahsusa’nın Reisi Süleyman Askeri Bey (Hayatı, Siyasi ve Askeri Faaliyetleri), İstanbul, 2008.
• TAÇALAN, Nurdoğan, Ege’de Kurtuluş Savaşı Başlarken, İstanbul, 1981. Tahsin, Girid, Milli Tiyatro, Beş Perde, Üç Tablo, Selanik, Asır Matbaası, 1326-Temmuz.
• TEKELİ, İlhan-İLKİN; Selim, “Kurtuluş Savaşında Talat Paşa ile Mustafa Kemal’in Mektuplaşmaları, Belleten, S. 174, Nisan 1980.
• TETİK, Ahmet, Teşkilat-ı Mahsusa (Umur-ı Şarkıyye Dairesi) Tarihi, C. I, 1914-1916, 6. bs. , İstanbul, 2021.
• TETİK, Ahmet, Teşkilat-ı Mahsusa (Umur-ı Şakıyye Dairesi) Tarihi, C. II, 1917, 2. bs. , İstanbul, 2020, s. 68 vd.
• TOKGÖZ, Ahmet İhsan, Matbuat Hatıralarım (1888-1914), Haz. Necati Tonga, Ankara, 2020.
• TOPUZ, Hıfzı, II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, İstanbul, 2003.
• TOPUZLU, Cemil Paşa, İstibdat-Meşrutiyet-Cumhuriyet Devirlerinde 80 Yıllık Hatıralarım, Yay. Haz. Hüsrev Hatemi-Aykut Kazancıgil, 3. bs. , İstanbul, 1984.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, C. I, İkinci Meşrutiyet Dönemi, 2. bs. , İstanbul, 1988, Hürriyet Vakfı Yayını.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, C. II, Mütareke Dönemi (1918-1922), 2. bs. , İstanbul, 1986, Hürriyet Vakfı Yayını.
• VURAL, Mehmet Kadri, “Belgelerin Gözünden Hasan Tahsin ve “İlk Kurşun” Meselesine Yeniden Bakmak”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S. 100, Güz 2019.
• Yahya Kemal, Siyasi ve Edebi Portreler, İstanbul, 2018, 6. bs.