A DISCUSSION THROUGH THE PRESS ON THE LOSS OF MOSUL AND BEFORE THE GREAT OFFENSIVE

Year 2023, Issue: 12, 143 - 178, 01.02.2023

Efdal As

Abstract

The memoirs, which were authored especially in the first years of the Republican Era, of military staff of different ranks and certain civilian personnel fighting in the Battle of Tripoli, Balkan Wars, World War I and Turkish War of lndependence were published on both newspapers of the era in the form of article series and in the form of books.
Following publication of some such memoirs, there were guarrels and even claims requiring judicial processes between those authoring their memoirs and those included in these memoirs. One of these polemics started by publication of the memoirs of Cevat Abbas Gürer in the daily Yeni Sabah in 1941. Ali İhsan Sabis who was mentioned in the memoirs and accused by Mr. Gürer for the times when Mosul fell and preparations of the Great Offensive did not lose much time to respond to Mr. Gürer by newspapers. Halit Akmansü, who was accused by Mr. Sabis, was also involved in this rising polemic. Such quarrels experienced in a period in which the World War II continued and Turkey underwent sensitive times in terms of foreign policy were not welcomed by the statesmen and the press was warned not to publish such content. Thereon, the columns of the relevant columnists were not published. However, the topic came to the fore again by memoirs of Mr. Sabis and Mr. Akmansü published in 1950s. In this article, the polemics reflected in the press among three abovementioned key witnesses of the said area and opinions of them displayed in their memoirs were quoted and the topic was assessed from a general perspective thanks to archive records and assistance of other witnesses of the era.

Keywords

Great Offensive, Turkish War of National Independence, Mosul, Ali İhsan Sabis, Cevat Abbas Gürer, Halit Akmansü

Musul’un Kaybına ve Büyük Taarruz Öncesine Yönelik Basın Yoluyla Yapılan Bir Tartışma: Cevat Abbas Gürer – Ali İhsan Sabis ve Ali İhsan Sabis – Halit Akmansü Polemikleri

Abstract

Osmanlı Devleti’nin son döneminde gerçekleşen Trablusgarp, Balkan Savaşları, 1. Dünya Savaşı ve Millî Mücadele’ye katılmış olan çeşitli rütbedeki askerî personelin bir kısmı ile o dönem askerlik görevini ifa etmiş olan kimi sivil personelin, özellikle Cumhuriyet Dönemi’nin ilk yıllarından itibaren, kaleme almış oldukları hatıraları, gerek dönemin gazetelerinde yazı dizisi şeklinde ve gerekse kitap hâlinde yayınlanmıştır.
Hatıraların bazıları yayınlandıktan sonra, hatıra sahipleriyle hatıralarda adı geçenler arasında karşılıklı tartışmalar ve hatta mahkeme sürecine varan suçlamalar yaşanmıştır. Bu tartışmalardan birisi, 1941 yılında Yeni Sabah’ta Cevat Abbas Gürer’in anılarının yayınlanmasıyla başlamıştır. Anılarda adı geçen ve özellikle Musul’un kaybedildiği dönem ile Büyük Taarruz’un hazırlıklarının yapıldığı döneme ilişkin Gürer tarafından suçlamalar yöneltilen Ali İhsan Sabis, çok geçmeden Gürer’e yine basın yoluyla cevaplar vermiştir. Büyüyen tartışmaya, bu kez Sabis tarafından suçlanan Halit Akmansü de katılmıştır. İkinci Dünya Savaşı’nın devam ettiği ve dış politikada Türkiye açısından hassas günlerin yaşanmakta olduğu bir dönemde yaşanan bu gibi tartışmalar, devleti yönetenler tarafından da hoş karşılanmamış ve dönemin basını, bu tür neşriyatın yapılmaması konusunda uyarılmıştır. Bunun üzerine tarafların yazıları artık yayınlanmamıştır. Fakat 1950’li yıllarda Sabis ve Akmansü’nün yayınlanan anılarıyla, konu tekrar gündeme gelmiştir.
Makalede, yukarıda adı geçen yakın tarihin üç önemli tanığı arasında, dönemin basınına yansıyan tartışmalar ve sonrasında yazılmış olan anılardaki tarafların görüşlerine yer verilmiş, ayrıca arşiv kaynakları ve dönemin diğer tanıklıkları yardımıyla, konuyla ilgili genel bir değerlendirme yapılmıştır.

Keywords

BÜYÜK TAARRUZ, MİLLÎ MÜCADELE, MUSUL, ALİ İHSAN SABİS, CEVAT ABBAS GÜRER, HALİT AKMANSÜ

References

• I. Arşiv Kaynakları
• MSB ATASE Arşivi
• II. Resmi Yayınlar
• TBMM Gizli Celse Zabıtları
• TBMM Zabıt Ceridesi
• TBMM Albümü (1920-2010), Cilt 1-4, TBMM Bas. ve Halkla İlişkiler Md.lüğü Yayınları, Ankara, 2010.
• III. Süreli Yayınlar
• Askeri Mecmua
• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi
• Cumhuriyet
• Hakimiyet-i Milliye
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi
• Tasvir-i Efkâr
• Yeni Türkiye
• IV. Kitaplar
• Ahmet İzzet Paşa, Feryadım, C.II, Nehir Yayınları, İstanbul, 1993.
• Atatürk, (Askeri Mecmua fevkalade Nüsha), Genelkurmay Harp Tarihi Encümeni Yay., Askerî Matbaa, İstanbul, 1939, s. 22-23.
• Aykut, Fahri, İstiklal Savaşında 4. Kolordu, Askerî Matbaa, (97 sayılı Askeri Mecmua’nın Tarih Kısmı S.38), İstanbul, 1935.
• Gazi Mustafa Kemal, Nutuk, Ankara, 1927.
• Göğem, Ziya, Kurmay Albay Dadaylı Halit Beğ Akmansü (1884-1953), C. I-II, Halk Matbaası, İstanbul, 1954-55.
• Gürer, Cevat Abbas, Ebedi Şef Kurtarıcı Atatürk’ün Zengin Tarihinden Birkaç Yaprak, Halk Matbaası, İstanbul, 1939. Gürer, Turgut (der.), Atatürk’ün Yaveri Cevat Abbas Gürer, Gürer Yayınları, İstanbul, 2006.
• Özgen, Mehmet Sinan, Bolvadinli Mehmet Sinan Bey’in Harp Hatıraları, (Yayına Hazırlayan: Servet Avşar,-Hasan Babacan-Muharrem Bayar), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011.
• Sabis, Ali İhsan, Harb Hatıralarım, C.1, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1943
• Harb Hatıralarım, C.2, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1951.
• Harb Hatıralarım: İstiklal Harbi, C.5, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1951.
• Harp Hatıralarım: Birinci Cihan Harbi, C. 1-4, Nehir Yayınları, İstanbul 1990-91.
• Harp Hatıralarım: İstiklal Harbi, C.5-6, Nehir Yayınları, İstanbul 1993. Turgut, Hulusi (Der.), Kılıç Ali’nin Anıları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2005.
• Türk İstiklâl Harbine Katılan Alay ve Tugay Komutanlarının Biyografileri, C.2, Genelkurmay ATASE Yayınları, Ankara, 2010. Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Başkanlığı Basımevi, Ankara, 1989.
• Türkmen, Zekeriya, Mütareke Döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920), TTK Basımevi, Ankara, 2001. Yalman, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, C.2, 2. Baskı, Pera Yay., İstanbul, 1997.
• V. Makaleleler
• Atay, Falih Rıfkı, “Bu Ne Sıkılmamazlık!”, Ulus, 25 Ekim 1943.
• Altay, İhsan, “Bir Münakaşa Hakkında Düşünceler”, Yeni Sabah, 9 Haziran 1941.
• Gürer, Cevat Abbas, “Atatürkle 24 Sene”, Son Posta, 12 Aralık 1938.
• “19 Mayıstan Evvel”, Yeni Sabah, 16-22 Mayıs 1941.
• “General Ali İhsan Sabis’e Cevabım”, Yeni Sabah, 26 Mayıs 1941.
• “Emekli General Ali İhsan’a Son Cevabım-1”, Yeni Sabah, 4 Haziran 1941.
• “Emekli General Ali İhsan’a Son Cevabım-2”, Yeni Sabah, 5 Haziran 1941.
• “General Ali İhsan Sabis’e Cevap”, Tasvir-i Efkâr, 13 Haziran 1941.
• Kut, Halil, “Hem Hırsız Hem Yalancı Bu, Ali İhsan Sabis’tir”, Tanin, 27 Eylül 1943.
• Naci Sadullah, “Siz de Okuyunuz da Hep Beraber Gülelim”, Tan, 14 Haziran 1941.
• Sabis, Ali İhsan, “General Ali İhsan Sabis’in Bir Tavzihi”, Yeni Sabah, 22 Mayıs 1941.
• “Eski Bolu Mebusu Cevat Abbas’a Cevap” Tasvir-i Efkar, 20 Mayıs 1941.
• “Mecburi ve Son Bir İzah”, Tasvir-i Efkâr, 7 Haziran 1941; Yeni Sabah, 11 Haziran 1941.
• “General Harrington’a Cevab”, Hakimiyet-i Milliye, 11 Teşrinievvel 1337.
• Türkmen, Zekeriya, “Ali İhsan Sabis”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.35, İstanbul, 2008, s. 346-348.
• Yalçın, H. Cahit, “Bir Fena Kitap”, Tanin, 20 Eylül 1943.